Marie Under - eksilets poet

 « Å hør, hva er det som lyder

og rykker til av min smerte?

Nei, jo det er…..fuglekvitter

som stiger fra krattet hjemme.»

Slik begynner estiske Marie Under ( 1883 - 1980) diktet «I et fremmed land» der ho sit som landflyktig i Stockholm.Små sanseinntrykk minner henne om heimlandet som ho måtte flykta frå i 1945 lik mange estlendarar som ikkje ville bli slavar under kommunismen. I diktet « Et syn» har same tematikk men her er det både heimstaden og barndomen som lengten rettar seg mot.

« Jeg er tilbake.Gjensynsgledens sus

gjennom den kjente poppelrekken.

Det hvite huset dukker fram bak furuer…

Er dette virkelig eller ser jeg det i en drøm?

………………………….

Lenge gikk jeg med døden som følgesvenn.

Nå er jeg hjemme.Kammerset er opplyst

av den store månen som var det fylt av engler

som tar imot min takk.

Jeg er hjemme.Ingenting annet kan jeg se

når jeg full av andakt faller i søvn.

Jeg sovner igjen under juletreet

som stadig tindrer i drømme.»

Marie Under vart fødd i Tallin i 1883, Estland låg då under Russland. I Mellomkrigstida opplevde landet kortvarig sjølvstende, det var ei kulturell blømingstid der estisk språk, litteratur, musikk og song vart løfta fram. Marie Under var ein sentral aktør i estisk kulturliv i denne perioden.I 1940 var det slutt, landet vart okkupert av Sovjetunionen og året etter av Nazi-Tyskland og i 1945 på ny av Sovjetunionen. Estland  opplevde under begge desse regima ein svært  brutal okkupasjon, mange vart drept eller deportert.Etter krigen flykta 70.000 estlendarar vestover, ein av dei var poeten Marie Under. Ho døydde  i 1980  og fekk aldri oppleva å sjå eit fritt heimland igjen. Ho heldt fram med å skriva i eksilet i Stockholm, og vart etterkvart eit samlingspunkt og nasjonalt symbol  for det estiske eksilmiljøet. Dikta hennar vart og smugla inn i heimlandet, ikkje utan risiko. Tyskspråklege Nelly Sachs levde i eksil i Stockholm samstundes med Marie Under, ho var språkleg lettare tilgjengeleg, men innhaldsmessig vanskelegare tilgjengeleg. Ho var heller ikkje sentrum i eit språkleg og kulturelt fellesskap slik Marie Under var det.

Eit lite utvalg av Marie Unders dikt er gjeve ut på norsk under tittelen: « Den søvnløses sang». Det er og tittelen på det lengste diktet i den vesle boka. Ein ser for seg den aldrande forfatterinna som ligg svevnlaus og kjenner på lengten til heimlandet og smerten over det som Estland har måtta gjennomleva. Svevnen er « den vesle død», men no har ho for lengst gått inn til den evige kvila og er hinsides all svevnløysa.

« Tingene har svarte skygger,

de omgir dem som sørgeslør.

Sovende i alle hus,

sengene er kister.

Alle ligger lik hver natt,

alle dør en liten død;ingen

skånes.Bare jeg blir ikke tatt.»

Dorothy Day

 Dorothy Day er det kanskje ikkje så mange som kjenner til, men på 1900 talet var ho utan tvil ein av dei mest kjente katolikkar i USA. Ho vart fødd i New York i 1897, familien var episkopale men ikkje spesielt religiøst interesserte.Ho vart tidleg politisk engasjert på venstresida, ein engasjement ho beheldt livet ut. Ho var fredsaktivist og pasifist også under verdskrigen, ho var oppteken av rettferd for dei fattige og undertrykte. Engasjementet var ikkje berre ord i hennar virke som journalist, men og aksjonar med sivil ulydnad som førte til fleire kortare fengselsopphald. Saman med Peter Maurin grunnla ho Catholic Worker- rørsla, ein pasifistisk organisasjon som med ikkje valdeleg middel arbeidde for fred og sosial rettferd.

Som ung levde ho eit turbulent og uryddig liv, men var nok frå tidleg alder religiøst søkjande. Som ung budde ho hos ein katolsk familie som tok henne med til messe, men ikkje tok initativ utover det. Pardoksalt nok var det ein kommunistisk ven som gav henne ein rosenkrans, og inspirerte henne til å be sjølv om ho ikkje heilt visste korleis. Dottera Tamars fødsel i 1926 vart eit vendepunkt for Dorothy, ho opplevde ei store glede og takksemd over livet, og valgte å få dattera døypt. Året etter vart ho også sjølv ein del av Kyrkjas fulle fellesskap. Dorothy innsåg at Kyrkja er Kristi mystiske lekam i denne verda, og sånn sett ei kjelde til hennar største og djupaste glede. Men ho såg og klart at Kyrkja har ei menneskeleg side, ho består av syndarar som stadig vekk kjem til kort. Etter kort tid byrja ho å skriva i katolske publikasjonar og ho grunnla tidsskriftet The Catholic Worker. Ho har skildra sin veg til Kyrkja i boka The long loneliness.

Dorothy Day levde sitt sterke engasjement livet ut, men som ofte er tilfelletdei mest aktive i det ytre har ofte eit tilsvarande rikt indre liv. « Uten bønn kunne vi ikke fortsatt.Bønn er like viktig for sjelen som pusten er for kroppen» skriv ho i 1969. Frå 1972 er dette sitatet:« Skriften på den ene siden og eukaristien , Ordet som ble kjød, på den annen bærer i seg en kraft som ingen jordisk makt kan stå imot.»

« Ikke kall meg helgen» skal Dorothy Day ha sagt. Dei som kjente henne  var ikkje i tvil  om  at ho var ein helgen,  ikkje eit sukkersøtt glansbillede av ein helgen, men eit syndig menneske av kjøtt og blod som klarer å vera lydig og bli eit vitnesbyrd for verda  om den krossfesta og oppstandne Kristus. Dorothy var ein samansett person med sterke men og svake sider, men det er ikkje tvil om at ho var ei  from kvinne som verkeleg tok Kristi ord på alvor:« Det de har gjort for ein av mine minste har de gjort for meg.» I år 2000 opna pave Johannes Paul ein saligkåringsprosess for Dorothy Day og ho fekk tittelen Guds tjenerinne. 

Biografi om Dorothy Day på St. Olav forlag 2018.

Kva betyr misjon i 2024 ?

 Under Misjon 2030 arrangementet i Trondheim måtte eg trå til og framføra Anne Samuelsen sitt fine foredrag: « Hva betyr misjon i det Herrens år 2024?»

Innleiingsvis tek ho opp det som er den raude tråden i foredraget nemleg : « Bønn som misjon .» Bøn er ingen pliktøving før ein kastar seg ut i hektisk aktivitet, bøn spring ut av påskeerfaringa og er møte og venskap med Kristus! Vi har arven frå Olav den heilage, men vi har og moderne helgenar som Carlo Acutis som døydde i 2006 bare 15 år gammal. Eukaristien var midtpunktet i livet hans og han karakteriserte det som « ein motorveg til himmelen.» Han er ein sterk inspirator til misjon, til å dela evangeliet. Resten av foredraget var inndelt i tre, først litt om misjonsomgrepet med vekt på at alle er kalt til misjon, det er ikkje ei oppgåve for bare prestar og ordensfolk , men for alle katolikkar slik det er formulert i dekretet Lekfolkets apostolat frå Det andre Vatikankonsilet. Andre del var ei understreking av bøn som ein integrert del av all misjon. Det er formulert av Karl Borromeo: « den bønn som går forut for alle våre handlinger, som ledsager og etterfølger den.» Det er ikkje alle som er kalt til å gå ut og forkynna evangeliet med ord, men likevel kan bidra med bønas apostolat i Teresa av Avilas ånd. Spesielt gjeld dette dei som av ulike grunnar er satt det side for det aktive livet gjennom alder, sjukdom eller andre grunnar. Her kan ein dra fram Thérèse av Lisieux som det kanskje klåraste døme. Sjølv fekk ho ikkje oppleva å bli misjonær, men som sjuk og døyande kunne ho leva bønas apostolat! For dei fleste blir det likevel  ei veksling mellom bøn og aktivt liv, men heile tida som mål: « Å åpenbare Kristi ansikt for verden.»

Siste del er den mest personlege del av foredraget med vekt på Annes erfaringar frå St.Paul menighet i Bergen gjennom 25 år. Ho legg ikkje skjul på at det kan vera vanskeleg, satt litt på spissen seier ho det slik: « Ønsker du et behagelig liv med glede over å ha fått til noe, så hold deg unna opplæring i menigheter og misjon.» Nei, det er på ingen måte lova at det skal vera lett og våre vegar er ofte ikkje Guds vegar. Men vi er kalt til å « bringe fattige det glade budskap», og det inneber å ta sitt kors opp og følgja Kristus. 

Misjon 2030

 I 2030 markerar vi tusen års jubileet for slaget på Stiklestad og dermed kristninga av Norge. Ei rekkje arrangement er planlagt, frå Trondheim katolske bispedømme  ved biskop Erik Varden er det tatt initativ til Misjon 2030 i samarbeid med den katolske radio- og fjernsynsstasjonen EWTN Norge ved Pål Johannes Nes. Kva ligg det i denne satsinga fram mot tusenårs-jubileet? Det er ei førebuing til jubileet med vekt på misjon i vidaste forstand gjennom fornying av dåpsløfter, bønn, liturgi, katekese og kariativt arbeid. Men det er ikkje bare eit internt katolsk prosjekt, det er utoverretta i vissa om at vi har noko å tilby til moderne menneske, vi har noko som har halde i totusen år og som vi har fått lovnad om at held til verdas ende! Det er og eit initativ i Olav den heilages ande, biskop Erik Varden skriv: « For oss katolikker er hellig Olav ikke et fortidsminne. Han er et levende nærvær, en del av vårt kirkelige  fellesskap. Vi ber om hans forbønn og beskyttelse. Vi vil ta ansvar for arven han betror oss.»

13.april gjekk startskotet for Misjon 2030 i St.Olav domkyrkje i Trondheim med ei inspirasjonssamling der vi fekk såvel andeleg, teologisk  og sosialt påfyll for å kunna stå i dette arbeidet fram mot jubileet i 2030 og naturlegvis langt utover det. På programmet stod tidebønner, messe og felles måltid dessutan foredrag til inspirasjon av biskop Erik, dominikanersøster Anne Bente, Ulf Ekman frå Uppsala, Anne Samuelsen som representant for sekularkarmelittane, i hennar fråver framførte underteikna foredraget om bønn og misjon. Pål Johannes innleia med eit svært personleg foredrag om sin veg til truande katolikk, med oppturar og nedturar, og det som leia fram til at han og kona starta St.Rita radio som seinare er blitt ein del av det verdsomfavnande katolske medianettverket EWNT. Dagen vart avslutta med ein panelsamtale leia av Eivor Oftestad, der eg deltok saman med biskop Erik, Ulf Ekman og Pål Johannes Nes. Eg prøvde å få fram at sjølv om det ikkje er vår stil å gate-evangelisere, har vi kanskje vore for tilbakehaldne i mange samanhengar. Eg siterte då den amerikanske konvertitten og helgenkandidat Dorothy Day, som ein stad skildrar kor lite pågåande den katolske familien ho budde hos som ungdom var i å dela det katolske med henne. «…and though I went with them to the mission, it never occured to them that I might want to talk to a priest.» Til slutt prøvd eg å få fram det viktige i å ta godt vare på konvertittane, både i prosessen med troskurs som leiar fram til sermonien med opptak i Kyrkjas fulle fellesskap, men ikkje minst det som følgjer etter. Alt for mange forsvinn ut av Kyrkja etter kortare eller lengre tid. Kva kan vi gjera for at dei blir verande?

Påskevigilien

 Den stille veka toppar seg mot slutten med Det heilage Triduum, og når høgdepunktet påskenatt med påskevigilien. Fint å kunna vera med heile påskeveka frå Palmesøndag til dagens høgtidsmesse - Første påskedag. Det startar ute med tenning av påskelyset, rett nok noko amputert i år pga. kratig regnver.

Lumen Christi - Lyset frå Kristus.

Deo gratias - Gud vera lova.

Prosesjon inn i kyrkja som er mørklagt, så dei mange små lysa tent frå det store påskelyset. Deretter påskelovsongen - Exultet framført av p. Oliver.

Exúltet iam angélicaturba cælórum:

Exsúltent divína mystéria:

et pro tanti Regis victória tuba insonet salutáris.

( Fryd deg du himlenes engleskare!

Juble av glede, Guds mysterier!

La frelsens basun kunngjøre den store konges seier!)

Dei sju lesningane frå Det gamle testamentet, epistel frå Romarbrevet og evangelietekst frå Markus.

Innimellom det høgtidelege Gloria med kyrkjeklokkene i bakgrunnen.

Så dåpsliturgien med velsigning av dåpsvatnet og fornying av dåpspakta.

Jeg så vann velle frem fra templet,

fra dets høyre side,alleluja,

og alle som dette vann nådde frem til,

er blitt frelst og skalsi:alleluja,alleluja.

Til slutt den høgtidelege eukaristi-feiringa og kommunion. Velsigning. 

God påske til alle ein deler dette fellesskapet med!

Langfredag

 Se korsets tre,

på det hang verdens frelser.

Kom la oss tilbe ham.

Den katolske langfredagsliturgien er eit sterkt vitnesbyrd  om noko som skjedde for snart totusen år sidan, men likevel er ei levande realitet for oss idag. Det gjer inntrykk og det gjev von om at det ikkje er døden og vonløysa som får det siste ordet.

Langfredag er den eine dagen i året det ikkje vert feira messe, hostien vi får utdelt er frå dagen før - Skjærtorsdag - og er i prosesjon bore frå oppbevaringsplassen - repositoriet - tilbake til hovudalteret. Kommunionen avsluttar gudstenesta og vi forlet kyrkja i stille. Før det har vi høyrt Kristi lidingssoge iflg. Johannes framført av presten og to legfolk. Alle kneler når ein kjem til at Kristus bøyer hovudet og utandar. Så følgjer den høgtidelege hyllinga av korset og deretter dei ti forbønene der vi knelar for kvar bøn.

Etter gudstenesta er det økumenisk korsvandring rundt i byen med  14 stasjonar med  tekstlesing og bøn. Ein fin tradisjon, der eit hudretalls personar deltok i den kjølige mars- ettermiddagen.

Kross du sterke, du det eine

edle tre av alle var.

Ingen skog vel slike reine

blomar, blad og frukter bar.

Sæle kross, so sæle naglar

og so sæl ei byrd det var.

( nynorsk versjon av hymne til det heilage korset)

Skjærtorsdag

 Den stille veka med Skjærtorsdag og inngongen til Det heilage Triduum. Vi feirar innstiftinga av Eukaristien slik vi gjer i alle messer heile året, men Skjærtorsdag skil seg likevel ut, dette er dagen Kristus gav brødet og vinen til apostlane og dermed innstifta det som vi og får del i kvar messe der vi deltek i kommunionen!

Antifon til dagens vesper: Mens de holdt måltid, tokJesus et brød, velsignet det, brøt det og gav det til sine disipler.

Innleiing til forbønner:

La oss tilbe vår Frelser, han som ved sin siste nattverd, i den natt da Han ble forrådt, bød Kirken til alle tider å feire minnet om hans død og hans oppstandelse.La oss be til Ham og si: Helliggjør ditt folk, som du kjøpte fri ved ditt blod.

St.Ansgar i kveld: messe med fotvasking, tilbeding og skriftemål. Fin inngong til Det heilage Triduum!

Palmesøndag

 Dagens inngangsvers under prosesjonen.

Seks dager før påskehøytiden,
da Herren drog inn i Jerusalem,
løp barn ham imøte.
De bar palmegrener i hendene, ropte med høy røst og sa:

* Hosanna i det høyeste.
Velsignet er du som kommer i din miskunns fylde.

Porter, løft deres hoder,
spring opp evige dører,
så herlighetens konge kan dra inn.
Hvem er den herlighetens konge?
Herren, Hærskarenes Gud,
han er herlighetens konge.

* Hosanna i det høyeste:
Velsignet er du som kommer i din miskunns fylde.

Palmesøndag innleiar den stille veka med Kristi lidingshistorie, død og oppstode. Dagen vart markert i Jerusalem på 500 talet, men prosesjon med palmegreiner vart vanleg først på 900 talet. Bilete frå dagens feiring i St.Ansgar i Kristiansand leia av p. Oliver. Heile Kristi lidingshistorie blir lest opp på same måte som langfredag. P.Oliver heldt ei kort preika der han peikte på at vi må forkynna evangeliet ikkje bare med ord men med våre liv.Det er ingen lett veg for det går ofte på tvers av det verda framhevar. Men det er ein veg som fører til oppstoda!

Angra Rudolf Höss?

 Innlegg i siste nr.av Dag og Tid.

Dag Hammerskjöld

 Dag Hammerskjöld ( 1905 - 61) var FN sin andre generalsekretær frå 1952 til han omkom i ei flyulukke i Kongo i 1961. Han var i si tid eit navn alle kjente, i ettertid er han kanskje vorte ein av dei mest myteomspunne legender i forige hundreår. Han er i desse dagar igjen eit aktuelt navn i og med regissørens  Per Flys film om Hammerskjöld med Mikael Persbrandt i hovudrolla. Det er ein storpolitisk thriller, men og eit nærbilete av heilt unik personlegdom. Hammerskjöld var svensk karrierediplomat og økonom som vart ein  slags kompromisskandidat til generalsekretærstillinga, dei framom han på lista var ikkje akseptable av dei ulike aktørar i datidas globale politiske landskap. Vi slit i dag med krig og konflikt men det var absolutt tilfelle også på 1950- talet. «Den kalde krigen» var på sitt mest intense, det var krig i Midt-Austen, koloniane i Afrika reiv seg laus og fekk sjølvstende, meir eller mindre blodig. Filmen set særleg fokus på krigen i Kongo ( som framleis held på) , Hammerskjöld engasjerte seg for ei fredeleg løysing og det førte også til hans død. Det var mange spekulasjonar rundt kva som hendte då flyet med Hammerskjöld fall ned, filmen har sin versjon som ikkje er usannsynleg.

Hammerskjöld var ein frittalande sterk personlegdom, og ein klar talsmann for fredelege løysingar i regi av FN. Han meinte at FN systemet var ineffektivt, særleg vetoretten til Stormaktene i Sikkerheitsrådet oppfatta han som ein hemsko. Han omorganiserte systemet og fekk meir makt overført til generalsekretæren dvs.han sjølv! Han tok viktige avgjerder sjølv utan å forankra dei i Sikkerheitsrådet, og fekk nok sine motstandarar av den grunn.

Vägmärken er Hammerskjölds dagboksnotater frå 1940 talet og fram til like før han omkom. Det er korte  notat dels i aforismeform, dels som kortare og litt lengre poetiske refleksjonar. Det er ikkje tankar om politikk, men djupt personlege refleksjonar med tema av religiøs, filosofisk og mystisk karakter. På 1950 talet er det ei rekkje tekstar med innleiinga : « Snart stundar natten».

« - snart stundar natten.»

Mot det förgångna:tack,

til det kommande:ja!

« - snart stundar natten.»

Låt mig fullborda vad jag fått begynna.

Låt mig ge allt även utan visshet om växt.

Ein av hans mest siterte tekstar er skreve 3. desember 1960:

Vägen,

du skall följa den

Lyckan,

du skal glömma den.

Kalken,

du skal tömma den.

Smärtan,

du skal dölja den.

Svaret,

du skal lära det.

Slutet,

du skal bära det.

Ein mann i sentrum for heile verdas merksemd i nær ti år, få og ingen kjente kva som rørte seg i hans indre. Det ytre blikket retta mot storpolitikken, det indre mot mystikarens møte med Gud i sjelas djup. Det har vel knapt eksistert ein tilsvarande person i moderne tid?

Helgat varde Ditt namn

icke mitt,

Tilkomme Ditt rike

icke mitt,

Ske Din vilje

icke min,

Giv oss frid med Dig

frid med människor

frid med oss själva

och befria oss från rädsla.

Brev til Camondo

 « Brev til Camondo» av Edmund de Waal kom nyleg i norsk omsetjing. Edmund de Waal (f.1964) er ein engelsk keramiker som også har markert seg som bestseljande forfattar. I 2011 kom «Haren med øyne rav» som er ein slektskrønike om Ephrussi familien, ein rik jødisk bankierfamilie som de Waal nedstammar frå på farssida. Det er og ei skildring av den tragiske lagnaden europeiske jødar vart utsett for.  Her går heller ikkje Frankrike fri, det var utbreidd antisemittisme også i « la belle époque», det kom tydeleg fram i Dreyfus saka!

I « Brev til Camondo» held de Waal fram i litt av det same sporet, han skildrar Camondo familien som også var ein styrtrik jødiske familie i same gata som de Waals  familie, rue de Monceaux i Paris. Dei hadde også sin røter i austlege område, Odessa og Konstantinopel, men var assimilerte og relativt sekulære jødar med patrotiske haldningar til sitt nye fedreland. Romanen er forma som brev frå forfattaren til den forlengst døde greven Moïse de Camondo, det gjer at boka får eit nært og personleg preg. De Camondo var kunstsamlar og ein mann med sans for det utsøkte og vakre.Boka er illustrert med bilete frå familiens hus i rue de Monceaux, og slik blir det konkrete utgangspunkt for forfattarens refleksjonar. Det luksuriøse huset er i dag museum til minne om Nassim, sonen til Moïse Camondo, «Musée Nissim de Camondo». Nissim er i det franske flyvåpenet under krigen, det er hausten 1917 under Nivelle- offensiven, 135 000 franskmenn blir drept eller såra i løpet av tre veker, mellom dei Nassim som blir skote ned av eit tysk fly. Han er fransk patriot og krigshelt, posthumt  bli han tildelt Légion d’honneur. Faren er knust; «Denne katastrofen har knust meg og kullkastet alle mine planer.»

Faren har teke vare på 268 brev og postkort frå sonen. Dei er morosame, varme og rørande, han er 24 år gammal. Breva sluttar med:« Mille et mille tendresses, Je t’embrasse tendrement, Je t’embrasse de tout coeur.»  Moïse Camondo sit igjen med dattera Béatrice, ho gifter seg med Leon Reinach og får barna Fanny og Bertrand. Dei lever eit godt liv i Paris, Béatrice og Fanny rir i Boulogne skogen. Men det tek slutt, dei blir arrestert og sendt til oppsamlingsleiren Drancy, og vidare austover, ingen kjem tilbake i live!

Forfattaren sit til slutt i huset i rue de Monceaux som no er museum, han ser gjennom dei gylne vindauga ut på parken, utsagnet «ce que nous sommes» blir eit spørsmål.
Men det er ingen avklaring, ingen klårleik, han siterar Jean Améry:« Jeg har ingen klarhet i dag, og jeg håper at jeg aldri vil få det. En avklaring  ville bety henleggelse, en løsning av saken, som så kan plasseres i historiens arkiv…ingenting er løst, ingenting er avgjort, intet minne er blitt ren erindring.»

                            Nassim heime på permisjon saman med faren framfor huset i rue de Monceaux

Den smilende karmelittnonnen

 

Den smilende karmelittnonnen

Sr. Cecilia Maria av Det hellige ansikt, argentinsk karmelittnonne, døde 23. juni 2016 bare 42 år gammel. Et halvt år tidligere hadde hun blitt diagnostisert med kreft i tungen som hadde spredt seg til lungene. Til tross for at det gikk raskt nedover med henne beholdt hun smilet og sitt gode humør til glede for alle rundt henne. Hadde dette skjedd for noen ti år siden ville nok bare de nærmeste ha kjent til Cecilia Marias sykdom og død, men i vår tid blir bildet av den smilende nonnen lagt ut på sosiale media og spredt over hele verden. Slik blir Cecilia Maria nonnen som går inn i evigheten med et smil om munnen.

Cecilia Maria Sanchez Sorondo ble fødd 5. desember 1973 i den lille byen San Martin de los Andes i Argentina. Hun utdannet seg til sykepleier, men et kall til klosterlivet vokste fram, og i 1997 sluttet hun seg til karmelittklosteret i Santa Fe. Der avla hun sine evige løfter i 2003. Sr.Cecilia Maria var musikalsk og spilte fiolin, noe også klosteret fikk glede av. Men det var framfor alt for sin utstråling av kjærlighet, varme og omsorg hun vil bli husket. Hun møtte alle med et smil og den glede og fred bare et rikt indre bønneliv kan gi. Da hun ble alvorlig syk beholdt hun sitt gode humør og sitt vakre smil, både familien med søsken, nevøer og nieser og hennes åndelige søstre ble omsluttet av hennes grenseløse omsorg.

Kort før sin død skriver hun: «Jeg tenkte på hvordan jeg vil at begravelsen skal være. Først litt intens bønn, så en stor fest for alle. Ikke glem å be, men ikke glem å feire heller.» Et par timer før hun døde mottok hun kommunionen med et par dråper av Kristi blod på leppene, hun kunne ikke lenger svelge hostien. Så sovner hun fredelig inn med et smil om munnen. Karmelittsøstrene i Santa Fe skriver: «Vi tror hun fløy rett til himmelen, men vi ber dere også om ikke å slutte å ta henne med i deres bønner, slik at hun kan gjøre dere gjengjeld fra Himmelen. En stor klem fra hennes søstre i Santa Fe.»

Det ble nylig åpnet en saligkåringsprosess for Sr. Cecilia Maria. Hun vil i så fall bli Argentinas første kvinnelige helgen, men ikke minst enda en av Karmels mange helgener.

 

 

Ein angrande Rudolf Höss ?

 Eg skreiv nyleg om filmen The Zone of Interest som skildrar kommandanten i Auschwitz Rudolf Höss og hans familie. På slutten stiller eg spørsmål om det likevel var noko att av hans katolske oppvekst? Overraskande nok får eg eit svar i ein artikkel i Catholic Herald av Angus Milne, ein engelsk religionslærar.

Han tek opp tråden i det filmen ikkje viser. Rudolf Höss lever lenge i dekning, men blir oppspora og arrestert i 1946. Året etter 16.april blir han avretta på same stad der han tidlegare var kommandant! Angus Milne peiker på at det skjedde noko med Höss i tida før avrettinga, han skreiv ned ein slags sjøvbiografi og han gav uttrykk for anger. Like før avrettinga skal han ha avlagt skriftemål, gjeve ei truserklæring og teke imot kommunion! Han hadde bede om ein spesiell prest som han tidlegare hadde sett opp til pga. hans mot i konsentrasjonsleiren og difor latt gå fri. Höss vaks opp i ein katolsk familie, han var ministrant som ung og faren hadde tenkt ein geistlig karriere for sonen. Han skal ha teke avstand frå katolisismen som 22 åring, muligens etter at ein prest han gjekk til skriftemål hos hadde brote teieplikta og røpa noko til Rudolf Höss sin far. Å bryta teieplikta i eit skriftemål er noko av den alvorlegaste synd ein prest kan gjera.Uansett om det er sant eller ikkje valgte Rudolf Höss etter kvar Hitler som sin frelsar og nazismen som sin religion. Men før han fekk renneløkka rundt halsen skal han ha gjeve følgjande erklæring:

« Mitt samvit tvingar meg til å gje følgjande erklæring. Åleine på fengselscella mi har eg kome til den bitre innsikta at eg har synda grovt mot menneskeheita. Som kommandant i Auschwitz var eg ansvarleg for å utføra ein del av « Det tredje rikets» grusomme planar for menneskeleg tilintesgjering . Ved å utføra det har eg påført menneskeheita fryktelege sår.»

Angus Milnes studentar er fascinert over skriftemålet og spør ofte om alle synder kan bli tilgjevne? Ja, Kyrkja lærer det under visse forutsetningar. Å avvisa at Rudolf Höss kan bli frelst er ikkje å stilla spørsmål  ved størrelsen på hans brotsverk, men å tvila på styrken i Kristi frelsande kjærleik.

Katekismen oppsummerar desse forutsetningar :« Den skriftendes handlinger er: omhyggelig samvittighetsransakelse; anger som er fullkommen når den springer ut av kjærlighet til Gud, og ufullkommen når den skyldes andre motiver - og som inneholder forsettet om ikke mer å synde; bekjennelse som består i å skrifte syndene for presten; godtgjørelse eller boten som skriftefaren ilegger skriftebarnet, som skal gjøre godt igjen den skade synden har forårsaket.»

Georges Bernanos

 Den franske nettsida Aleteia markerar at det i dag er 136 år sidan forfattaren Gerorges Bernanos ( 1888 - 1948) vart fødd. Han gav ut eit førtitalls verk, men her trekk dei fram fem verk som er viktige å ha kjennskap til. Det første er librettoen til Francis Poulenc opera Dialogue des Carmelites, debutromanen Sous le soleil de Satan ( Under Satans sol), Les grands cimetieres sous la lune ( De store gravplasser i måneskinn) som handlar om den spanske borgarkrigen, Journal d’un curé de campagne (En landsbyprests dagbok) som er den som er mest kjent i Norge, og til slutt La France contre les robots som  er eit skrift med kritikk av den moderne samfunnsutviklinga litt i tråd med Orwells 1984. Personleg ville eg kanskje og teke med dei to romanane som på norsk har fått tittelen Monsieur Ouine og Miserere.

Bernanos er utan tvil ein av dei store i fransk litteratur i forige hundreår, hans romanar loddar djupt både psykologisk og metafysisk. Sentral står kampen mellom det gode og det onde, ikkje bare i psykologisk og eksistensiell forstand, men og andeleg der Guds nåde vert ei avgjerande kraft. Det er ikkje alltid så lett å sjå i ei trøstelaus verd der språllæraren monsieur Ouine  blir ein inkarnasjon av ondskap. Men når ondskapen har gått langt nok bryt nåden igjennom som når Chantal i En landsbyprest dagbok seier: « Jeg skal gjøre det onde for dets egen skyld.» Presten svarar henne: « Da vil de finne Gud.»

Bernanos liv var omskiftelege med oppturar og nedturar, mange reiser og opphald i både Spania og Sør- Amerika før han etter krigen vendte tilbake til Frankrike der han døydde 60 år gammal. Han var ikkje bare romanforfattar men og ein krass og engasjert  polemikar og samfunnsdebattant. Han var skeptisk til utviklinga i det moderne samfunnet, fleire av hans essay er omsett og utgjeve av Sven Kærup Bjørneboe som nok såg ein åndsfrende i Bernanos. Bernanos var heile livet ein truande katolikk og det gjennomsyrar alt han skreiv. Han kom på kant med Kyrkja då han kritiserte haldninga under Den spanske borgarkrigen. Han vart truga med ekskommunikasjon men forsvart av Andre Malraux og Simone Weil.

Dialogues  des Carmelites med tekst basert på Gertrud von Le Forts verk Den sist på skafottet og bearbeidd av Bernanos er  Francis Poulencs mesterverk som han arbeidde på i 1953-56, og som hadde premiere på La Scala i Milano. Handling basert på martyriet til dei seksten kamelittnonnene frå Compiegne  i 1794 under Den franske revolusjonen. Ei historie om sterk tru og heroisk mot som gjer inntrykk.Forestillinga  vart for mange år sidan sett opp ved Den norske opera og vi såg forestillinga då. Den er på ny planlagt sett opp i vår. 

Aleteia siterar frå Blanche de La Force i Dialogues des Carmélites: « Ein er ikkje redd, ein innbiller seg å vera redd. Redsle er eit blendverk frå demonar.»

Olav Nygard 100 år

 11.februar var det hundre år sidan lyrikaren Olav Nygard gjekk ut av tida og inn i æva. Han hadde lenge slete med tuberkulose slik mange gjorde på den tida. Han hadde tenkt seg til Italia i von om at klimaet der ville betra helsa. Han kom ikkje lenger enn til ei sumarhytte på Opsal utanfor Oslo, og her skreiv han sine siste verselinergodt hjelpt av kona Rakel. Til sist skreiv ho ned det han kviskra fram, når han ikkje lenger var istand til å løfta pennen sjølv. Til sist ligg han i ein døs, så ser han mot taket og seier: « Eg ser ei sol.» Rakel svarar: « Det er sola som skal lysa deg heim, Olav.» Han svarar med eit « Ja» som vert hans siste ord før han går inn i den andre verda « bakum alt som auga ser og sansar.» Olav Nygard var ein visjonær mystikar som heile livet hadde fått små gløtt inn i den andre verda, det som ligg utanfor det vi til dagleg sansar. Han prøvde å skildra det i diktinga si, ikkje minst i den siste diktsamlinga « Ved vebande» som kom året før han døydde. « Sjåaren i norsk poesi» kallar Ronny Spaans han i ein artikkel i Dag og Tid i høve  hundreårsminne. Olav Nygard er ikkje lett tilgjengeleg korkje i form eller innhald. Dei færraste er interessert i visjonære syner korkje i dag eller på hans tid, språkleg skil han seg ut med mange ord som krev  at ein må slå dei opp, dessutan konstruerar han mange nye ordsamanstillingar. Filolog Kristin Fridtun skriv om dette i den same Dag og Tid utgåva. Ho peikar på ord som glòn - lysning, rygd- redsle, timd- augnesyn, øygning av noko fjernt, bægje- hindring, stenge, samansetjingar som flogskoddegry, hugsynsbivring, solsprettsus, saarverkstyng. Ho kallar han med rette ein « ordsmidingsmeister». Her eit døme med det vakre diktet « No reiser kvelden seg»:

No reiser kvelden seg

No reiser kvelden seg i vesterbrun,
han trør paa lette føter gjenom tun
og skuggeveven fjell imillom hengjer.
Det gjeng ei kviskring gjenom kjørr og lyng,
og talatrasten skifter ljod og syng
med avdagsskjelven under sine strenger.

Men dagen tek sin gangar fast i taum,
tek ferdakaapa paa med gullrend saum
og burt fraa blaane etter blaane skundar
Det gular gjenom svale dal og lid
der skuggen ventar natta, brura si,
og ør i sine elskhugsdraumar blundar.

Med linne andardrag stig natta inn,
med myrke lokkar kringum hals og kinn
og herdaduk av alvelette eimar.
Og kløkke lundar, æolsharpe-klang,
ris bljugt som gjenteborn or moderfang
og sviv paa lettan fot i svale heimar.

Det gjeng ein sælebiv imillom fjell
so fræa emnar seg og hamsar fell
og undrings-øre augo upp seg vender:
Or djupe himlar slær ein baaregong
av evig skapings-gir og sfæresong
som helsar frendeblidt mot døkke strender.

Det er ein lengt i det meste av det han skriv, ein lengt mot det andre, det vi ikkje augnar til dagleg. Diktet «Eg trøytar dei dimsvalevdagar» avsluttar slik: 

« Eg lengtar til hangande hagar

der staupet med nektaren gjeng

i kjærvene-lag, og dei dagar

sig kveldblidt i draumenatt- seng.»

Kanskje er det « einstad i rømdenn ein avdøles stad»  der noko kan « vogge og stille min svidande sårbrand til tagnad.». (Timann skrid undan)

Olav Nygard sluttar ikkje å inspirera, eg har tidlegare skrev om professor Asbjørn Aarnes sitt verk « Poesien hos Olav Nygard» som kom for tjue år sidan. Forfattaren Erlend O.Nødtvedt kom i fjor med diktsamlinga « Olav Nygards seng». Både Klassekampen og Dag og Tid har hatt lengre artiklar i høve 100 års markeringa.Det er planlagt fleire arrangement i løpet av året, ikkje minst i Modalen, heimkommunen til diktaren der hovudarrangementet finn stad i slutten av august.

Dei små ting

 Ein liten tekst frå 1988 om dei små og tilsynelatande uvesentlege detaljane i tilveret. Det er lenge sidan, men kanskje er det desse detaljane som sit att i minnet?

Kanskje er det dei små ting i livet som er vesentlege, kanskje berre dei? Dei små uvesentlege detaljane som langsamt glir forbi utan å skapa  dei store kjenslene, utan å røra intelektets trong til refleksjon , utan å merka minnet med den minste antydning om noko varig.Tilsynelatande er det motsetnaden til dei betydningsfulle hendingane i liva våre; milepælane, vendepunkta, inngongen til nye kapittel i livssoga. Det som ligg imellom er den grå og samanflytande kvardagen. Eit hav av dagar der alt flyt saman til eit disig landskap når tidas nådelause straum gjev perspektivets avstand. Kva er alt dette som fyller tomromet i tida, dette som var mine referansepunkt for 5,10 eller 15 år sidan, og ein gong vil vera det om 30,40 eller 50 år sidan. Alle desse augneblinkane som ikkje var til stades men berre ein del av vegen. Ein dag vil dei vera lengtingas mål og innhald, men no….

Ein tur med barna i skogen, ein stillferdig samtale, musikk, eit dikt, åleine på fjellet, morgonen, våren, ein hausttung avskil, tause kjærteikn, bøn utan ord, ei hjelpsam hand. Dette som skulle vera nærver, men kanskje ikkje er det, kanskje ikkje før lengtinga gjer sjela til eit rom av avstand?

« Look back on time

with kindly eyes,

He doubtless did his best

How softly sink his trembling  sun

In human natures west.»

Emuly Dickinson.

Er ikkje tida ein fiende vi stadig kjempar Don Quijotes kamp mot ? Gjorde tida likevel sitt beste? Kva har vi då å frykta?

The Zone of Interest

 Konserten « Håpets musikk» i Kilden i høve Holocaustdagen var ei sterk og fin oppleving. Konserten vart også sendt i NRK2 i går. Musikk frå Theresienstadt av komponistar som Pavel Haas, Victor Ullmann og ikkje minst Ilse Weber. Hennar voggesong vart framført av  orkesteret men diverre ikkje med vokalist. Voggesongen Wiegala som ho sang for barna i gasskammeret er eit av dei mest gripande uttrykk for dette meininglause folkemordet! Vi fekk og musikk av Mahler, Korngold, Ståle Kleiberg og Rolf Gupta.

Litt i tråd med dette såg vi filmen « The Zone of Interest» av den engelske regissøren Jonathan Glazer som nyleg hadde premiere. Filmen er nominert til ei rekkje prisar og har fått svært gode anmeldingar. Kort fortalt handlar filmen om dagleglivet til kommandanten i Auschwitz Rudolf Höss, kona Hedwig og dei fem barna. Dei lever eit tilsynelatande harmonisk familieliv i ein villa med vakker hage lokalisert like opp til utryddingsleiren. Vi ser ikkje noko av sjølve leiren, bare røyken frå krematoriet i bakgrunnen, men og lyden frå toga som rullar inn, skrik, kommandorop og skotsalver. Med denne bakgrunnen leikar barna i hagen, søm i sømjebassenget, er med faren på ridetur eller kajakkpadling. Om kvelden les Rudolf Höss eventyr for barna, i filmen karakteristisk nok « Hans og Grete» og skildringa av den onde heksa som blir brent! Hedwig går rundt og gledar seg over det fine huset og den vakre hagen, ho blir fortvila når mannen i 1943 blir forfremma og dei kanskje må reisa frå dette idylliske livet. Ein av dei tre døtrene Brigitte fortel i eit intervju i USA der ho busette seg under nytt navn, at det var ei harmonisk tid og Rudolf Höss var ein snill og god far. Det stemmer nok men det gjer situasjonen enno meir kontrastfylt og absurd. På den eine sida den omsorgsfulle faren som er glad i sin familie og sine hundar og hestar, i den same mannen. ein iskald organisator av drapet på tre og ein halv million menneske. ( i rettsaka korrigerte han det til to og ein halvmillion, den siste millionen døydde av svolt og sjukdom) Musikken og lydbilete er ubehageleg og er med på å understreka  det uhyggelege og urovekkande ved filmen, dette er ingen « feel good film». Små detaljar er og med på å understreka dette, barnet som leikar med gulltenner, ein støvel vaska under ein kran i hagen, aske strødd på hagebed, korte nattlege scener av ei jente som syklar rundt og grev i aska, glimt frå dagens holocaust utstilling i Auschwitz som vi og såg for eit par år sidan.

Mennesket har ein komplisert natur som vi aldri blir ferdig med å utforska. Hannah Arendt skreiv om ondskapens banalitet etter å ha følgd rettsaka mot Adolf Eichmann. Historikaren Laurence Rees skriv om nazistiske krigsforbrytarar som når dei fekk press på seg uttalte at dei trudde dei handla rett den gangen! Det gjorde nok og Rudolf Höss utan tvil. Angra han ? Filmen antydar det i ein sluttscene, og han skal og ha skreve noko  angerfullt like før han vart henretta i Auschwitz  16.april 1947. Kanskje var det likevel noko tilbake av hans katolske oppvekst?

Skytshelgen for fred i Palestina

 Dette vart skreve i samband med helligkåringa av Mariam Baourdy i 2015. Som skytshelgen for fred i Palestina er det meir aktuelt enn nokon gong.

Den hellige Mariam av Den korfestede Kristus.

Det er ikke hver dag at vi får en ny helgen i Karmel. Desto større var gleden 17. mai i år da pave Frans helligkåret Mariam Baourdy, kristen palestiner og  karmelsøster, mystiker og visjonær,  og ikke minst klostergrunnlegger i Det hellige land. ”I henne taler alt om Jesus” sa pave Johannes Paul II da hun ble saligkåret 13. november 1983, og sjelden passer vel en karakteristikk bedre.  Mariam har også blitt kalt ”Palestinas lilje”. ”Den hellige Ånds evangelist”, ”Den lille arbabiske”, ”Al-Qidissa”(den hellige) eller som hun selv sa, ” en liten søster for alle”.

Mariam ble fødd 5.januar 1846 i Abellin i Galilea, en liten landsby som ligger mellom Nazaret og Haifa. Hun var definitivt et bønnesvar. Foreldrene var fattige men fromme gresk-katolske kristne(melkittisk ritus), de hadde alt mistet 12 barn i tidlig spebarnsalder, og hadde nok gitt opp håpet om å få barn som levde opp. Som en siste utvei valfartet de til Bethlehem for å be Gud gi dem en datter, de lovet å kalle henne  Mariam etter Jomfru Maria. Året etter fikk de som ved et under en datter, hun ble døpt Mariam  og fermet like etter fødselen slik skikken tilsier etter melkittisk ritus. Året etter fikk Mariam en bror Boulos(Paulus) som også levde opp. Men tragedien rammet den lille familien, i 1849 døde begge foreldrene og barna ble adoptert av slektninger. Mariam kom til en onkel som et par år senere flyttet med hele familien til Alexandria i Egypt. Der hadde hun en god oppvekst inntil onkelen avtalte giftermål da hun var 12 år gammel. Mariam hadde alt viet livet sitt til Gud, hun nektet å gifte seg og skar av seg håret. Onkelen reagerte med raseri, og Mariam ble behandlet som en slave i huset. Situasjonen var svært vanskelig for henne, hun prøvde å skrive brev til broren med tanke på å komme tilbake til Palestina. En tjener lovet å hjelpe henne, men hadde som baktanke å få henne til å bli muslim. Mariam svarte han: ”Jeg muslim, aldri ! Jeg er en datter av den katolske, apostoliske og romerske Kirke. Ved Guds nåde håper jeg å holde fast ved min religion som er den eneste sanne.”  Tjeneren reagert med raseri og prøvde å skjere over halsen på Mariam,deretter etterlot han henne  dødelig såret i en bakgate. Det er verdt å merke seg at det skjedde 8. september – en Mariadag som Mariam alltid senere skulle ha et spesielt forhold til.  Hun forteller videre at hun våknet opp i en ”grotte” der en blåkledt kvinne pleiet henne i fire uker. Mariam kom seg gradvis og kunne forlate ”grotten” og fikk seg etter hvert arbeid som hushjelp i en familie. Hun var senere overbevist om at det var Jomfru Maria som hadde reddet henne. En ikke-troende lege som senere undersøkte henne kunne bekrefte at hun hadde hatt en livstruende skade, at hun overlevde karakteriserte han som et under og gudsbevis!

Mariam ønsket å dra til broren i Palestina, men ulike hendelser kom i veien og hun skulle aldri møte han igjen i dette livet. Hun lykkes imidlertid å ta seg til Palestina, og kom først til Jaffa, deretter Jerusalem før hun endte opp i Beirut. Der fikk hun arbeid som hushjelp hos den syriske familien Naggiar som hadde en datter i Marseille. Familien tilbød henne jobb som hushjelp hos datteren, og i 1863 dro hun sammen med herr Naggiar til Marseille. Mariam var på denne tiden nærmest analfabet og kunne knapt et ord fransk. Mariam kjente etter hvert kallet til klosterlivet, men hvor skulle hun finne et kloster som ville ta imot henne ? En dag hun er på vei til messen  oppdager hun at en mann med et lite barn i hånden følger etter henne. Med et smil sier han: ”Jeg vet at du vil gå i kloster. Jeg skal følge etter deg til du er i et kloster.”  Var det St.Josef som talte til henne ? Mariam ble iallfall tatt i mot av St. Josefsøstrene i Capelette utenfor Marseille. Etter to år som novise  var det avstemming om hun skulle få bli eller sendt ut i verden igjen, det ble flertall for det siste. Det var delte meninger om henne i kommuniteten, ikke minst fikk de mystisk-ekstatiske fenomenene som fulgte henne  fikk mange til å reagere. Mariam falt stadig i ekstase og hadde visjoner, hun utviklet sårmerker(stigmata) og ble løftet opp (levitasjoner). Hun passet kanskje bedre i et kontemplativt kloster ? Søster Veronica av pasjonen som hadde ansvar for novisene var konvertitt fra Den anglikanske Kirken, hun hadde lenge kjent kallet til å tre inn i Karmel og hadde nå fått tillatelse fra Vatikanet til å skifte orden. Hun inviterte Mariam til å bli med og det ble gitt  lov til det, slik skjedde det at de begge en junidag i 1867 kom til karmelittklosteret i Pau i sør-vest Frankrike. Mariam fikk  her ordensnavnet Soeur Marie de Jésus Crucifié. (Søster Mariam av Den korsfestede Kristus). På denne tiden var det et skille mellom legsøstre og korsøstre, som knapt lesekyndig ble Mariam legsøster der det hovedsaklig ble praktisk arbeid som falt på henne. Mariam fortsatte å falle i ekstase og oppleve visjoner, i mai 1868 opplevet hun lik Teresa av Avila å få hjertet ”gjennomboret” (transverberasjon). ”Hvem har trøstet mitt hjerte ? Det er du min elskede. Hvem har slukket dets tørst ? Det er du min kjærlighet ” uttrykker hun etterpå.

Biskop  Marie-Ephrem var karmelitt, professor i dogmatikk og misjonær i India, han planla å grunnlegge et karmelittkloster i Mangalore i India. I august 1870 tok seks karmelsøstre og mellom dem Mariam, ut på den strabasiøse reisen fra Marseille til India. Da følge kom frem til Mangalore i november var bare tre av søstrene i live. Sammen med to prester og biskop Marie-Ephrem skulle disse søstrene grunnlegge det første karmelittklosteret i India. Der skulle Mariam året etter  avlegge sin evige løfter også som den første i India. Det ble ingen lett tid for Mariam, hun slet med både fysiske plager, åndelig mørke og følelsen av å være besatt av djevelen. Høsten 1872 ble det derfor besluttet å sende henne tilbake til moderklostret i Pau. Mariam ble tatt varmt imot der , og fikk oppleve en tid med stor indre fred. Hun lengtet bare etter ”Jesus, hans vilje og stillheten.”  Men tiden med fred og ferie som hun kalte det, var i virkeligheten bare en forberedelse til en ny oppgave Gud hadde lagt på henne, nemlig grunnleggelsen av et karmelittkloster i Palestina.

Søster Mariam blir snart klar over sitt nye kall, og alt la seg etter hvert til rette. Pave Pius IX gir sin tillatelse,” La disse barn reise med min velsignelse!” skal han ha sagt. Det økonomiske faller også på plass i det en ung og velstående adelskvinne, Berthe Dartigaux, vil bidra til finansieringen. 20.august 1875 drar så en gruppe bestående av ni søstre, to prester og Berthe Dartigaux fra Pau til Palestina. På veien er de innom Lourdes der Maria nylig har vist seg for Bernadette, ryktet om at Mariam også er hellig har nådde byen og mange flokker seg rundt henne. 6. september går de i land i Jaffa og kommer etter hvert til Bethlehem via Jerusalem. I slutten av september kan de midlertidig flytte inn i et hus i påvente av at et nytt kloster kan bygges. Mariam har fått en visjon om både utforming og plassering av klosterbygning, hun får også i oppdrag av priorinnen å overvåke og organisere byggearbeidet. Vi ser en klar parallell til Teresa av Avila, det er ingen motsetning mellom å være mystiker og praktisk anlagt, snarere tvert imot.  Mariam har også sette for seg et kloster i Nazaret, og i mai 1878 legger hun og et par andre søstre ut for å finne en passelig tomt for klosteret. Turen blir også en pilegrimsreise der de er innom Ain Karem, der Maria besøkte Elisabeth, Elias grotte på Karmelberget, Emmaus, Mariams hjemby Abellin og tilslutt grotten der jomfru Maria fikk budskapet fra engelen Gabriel. Berthe Dartigaux kjøper en tomt der det i 1910 blir oppført et karmelittkloster nord for Bebudelsesgrotten. Mariam skal ikke få oppleve det, hun er syk og utmattet og har bare få måneder igjen å leve.

Tilbake i Bethlehem blir Mariams helse dårligere, hun står likevel på og organiserere byggearbeidet. ”Jeg gjør så mye jeg kan for at alt snart skal bli ferdig, og dere etter min død skal få fred og ro.” 22. august faller hun og brekker armen i det hu skal forsyne arbeiderne med drikkevann. Det går koldbrann i armen og under store smerter går det mot slutten for Mariam. Hun dør etter å ha kysset krusifikset  på morgenen  den 26. august 1878, hennes siste ord er: ” Å ja, barmhjertighet.” Mange møtte for å delta i begravelsen dagen etter, alle vil ta farvel med sin elskede ”Al-Qidissa”. Hun fikk til slutt hvile  ved inngangen til klosterets nye kapell, der det hvert år kommer mange pilegrimer for å be om hennes forbønn.

Men Mariams virksomhet tok ikke slutt ved hennes død, mange har  senere fått hjelp på hennes forbønn. 13. november 1983 bli hun så saligkåret og 17. mai i år helligkåret. Hennes budskap er enkelt og på mange måter tilsvarende det Thérèse av Lisieux kom med et par ti år senere, men Mariams liv var til de grader mer hendelsesrikt og dramatisk. ” Jeg er ingenting, jeg kan ingenting, men jeg håper på Guds barmhjertighet” sier Mariam og uttrykker  dermed det som også er budskapet i Thérèses ”lille vei”.   Mariam var oppvokst i et område med muslimsk flertall og der de kristne praktisert østlig liturgi og spiritualitet. Det kan forklare hennes vektlegging  av Den hellig Ånd, Mariam blir ofte kalt ”Den hellige Ånds evangelist”. Dette  har også et annet viktig aspekt i det Mariam kan fungere som en brobygger mellom den østlige og vestlige del av kristenheten, men også mellom kristne og muslimer I Midt-Østen.. Karakteristisk nok var representanter for de palestinske myndigheter med president Abbas i spissen til stede på Petersplassen  17.mai da Mariam sammen med en annen palestinsk kvinne, Marie Alfonsine grunnlegger av ordenen ”Soeur de Rosaire”, ble kanonisert. Disse to palestinske helgener ber helt sikkert kontinuerlig om fred og forsoning i hele Midt-Østen !

Mariam hadde naturlig nok også en særlig forkjærlighet for Jomfru Maria som hun også hadde navn etter. Hun var overbevist om at det var Maria som reddet henne under hennes ”martyrium” i Alexandria. Broder William Marie Marchant skriver om dette: ”Mariam hadde erfart Marias nærver på en spesiell måte fremfor alt ved sitt ”martyrium”i Alexandria. ”Glem aldri siden nåden som Gud har gitt deg. Vær alltid full av kjærlighet” sa kvinnen i blått som hebredet henne , og gav henne grunnleggende råd for livet. Maria orienterer blikket 

Kyndelsmesse

 Vi nærmar oss Kyndelsmesse eller det som er den offisielle navnet på høgtidsdagen: " Herrenes framstilling i tempelet."

Herrens fremstilling i tempelet

«Herre nå lar du din tjener fare herfra i fred, slik som du har lovet. For mine øyne har sett din frelse, som du har gjort i stand like for ansiktet på alle folk, et lys til åpenbaring for hedningene og ditt folk Israel til ære». Slik lovpriser den gudfryktige Simeon Jesus- barnet som Josef og Maria har brakt til tempelet førti dager etter fødselen, slik det er foreskrevet i Moseloven. Vi finn teksten i Lukas evangeliet, og Simeons lovsang har senere inngått som avslutningen på kompletorium, dagens siste liturgiske bønn før sengetid.

Josef og Maria var fromme jøder som holdt seg til lovreglene i skriften. Når de tok det førti dager gamle Jesus-barnet med til tempelet var det dels en rituelle renselse, en kvinne skulle bære frem et offer for å bli ren førti dager etter at hun hadde født, dels var det påbudet om at alle førstefødte tilhører Gud og skal bringes frem for Ham. Når vi 2. februar feirer «Herrens fremstilling i tempelet» er det til minne om denne hendelsen beskrevet i evangeliet. Dagen har tidligere hatt ulike betegnelser, Lysmesse, Kyndelsmesse, Maria lysmesse, men den siste liturgireformen slår fast at dette er en Kristusfest med vekt på at den inkarnerte Gud blir frembåret i tempelet og tar det i besittelse.  Men det er også en lysfest, Kristus er lyset som er kommet til jorden og skal lyse for hedningene. Det gamle norske navnet Kyndelsmesse henspiller på dette (Kyndill på norrønt - candela på latin), og alt på firehundretallet gikk man i lysprosesjon denne dagen. Frem til 1771 var Kyndelsmesse en helligdag i Norge, og den siste generasjonen som markerte dagen på bygdene i Norge levde så sent som på 1900- tallet!

( St. Ansgar nytt)

Magnus lagabøters landslov

 Norge er eit lov- land, nasjonaldagen er til minne om at vi fekk ei grunnlov på Eidsvoll i 1814, lovgjevingsprosessen er open med mange høyringsinstansar og folk har generelt stor tiltru til lovverket og rettssystemet! Det har naturlegvis ikkje alltid vore slik, i det gamle ættesamfunnet var det opptil den enkelte å ta seg til rette berre støtta av ætta, det eksisterte ingen sentral statsmakt som gav lover og dømde i rettssaker. Den moderne rettsstaten vaks gradvis fram, men enkelte hendingar og personar gjorde til at ein samfunnet  brått vart flytta fleire hakk framover med hensyn til lov og rett. I år feirar vi 750 års jubileum for Magnus Lagabøters landslov, og såvel bøker som arrangementer er planlagt i samband med dette jubileet. Eg trur nok mange opplever at dei har lite kunnskap om denne kongen og det han utretta i siste halvdel av 1200 talet, iallfall hadde underteikna berre fragmentarisk kunnskap om denne delen av norsk historie! Rettshistorikar Jørn Øyrehagen Sunde kom nyleg med ei bok om kongen og landslova han skapte, « Kongen, lova og landet». Boka er grundig og informativ, og gjev kunnskap om politisk historie på 1200 talet, tidlegare lover, prosessen med å forma lovsamlinga, og vi møter og denne fromme og handlekraftige kongen, rett nok med forbehald om at ein har relativt lite kunnskap om han.

Magnus var son til Håkon Håkonson ( Håkon 4.) og var eigentleg ikkje tiltenkt kongekruna, men då den eldre broren Håkon ung og sonen hans Sverre døydde, var det Magnus som stod lengst framme i arverekkja. Etter det turbulente 1100 talet med borgarkrigar var 1200 talet fredelegare og kong Magnus var definitivt ein fredeleg og svært from person, som prioriterte  lovarbeidet framfor krigføring. På byrjinga  av 1200 talet kom fransiskanar munkar til Bergen, og sannsynlegvis fekk Magnus si utdanning hos dei. Der fekk han også sjå baksida av samfunnet, dei kronisk sjuke og fattige, dette kom til å prega  grunntanken i Magnus si lovgjeving. Kanskje var han fransiskanar i sitt indre festen av livet. Han nytta seg seinare av fransiskanarmunkar som utsendingar for å forhandla fram fredsavtalar med England og Skottland. Karakteristisk for den fromme kongen som såg seg som Guds ombudsmann på jorda, er at han i sitt testamente tilgodesåg almisser til dei fattige. Han og dronninga Ingeborg vart og gravlagt i fransiskanarkyrkja, ikkje i  hovudkyrkja ved Håkonshallen.

På 1200 talet hadde Norge vorte ein del av den kristne, europeiske kulturen, folk reiste nedover Europa for å studera eller dra på pilegrimsreise, det var og diplomatisk  samband og giftarmål mellom dei europeiske fyrstehusa. Søster til Magnus Kristin  vart i 1257 gift med ein prins i Castilla som ledd i å knyta eit tettare samarbeid med kong Alfons 10. Eit stor følge reiste med Kristin , mellom dei og fleire som vart sentrale i arbeidet med Magnus lovarbeid. Castilla vart kome langt i å utarbeida eit lovverk, og nordmennene fekk med seg nyttig kunnskap om dette. Landslova var på mange måtar unik i europeisk samanheng, berre i tre andre land var det noko tilsvarande. Magnus såg seg kalla av Gud, og i landslova kjem det nye menneskesynet klårt fram. Alle menneske er skapt av Gud  og har verdi, også dei fattige og utstøtte. Det vart ein klårare skilje mellom rett og makt, ein kunne ikkje lenger ta seg til rette med hevn etter eige hovud. Dei første rettane for fattige og arbeidsuføre kom på plass, dei hadde krav på hjelp gjennom  almisser og legdeordninga. Kvinner fekk og betre rettsvern, dei kunne ikkje lenger giftast bort mot sin vilje. Dei fekk og arverett, rett nok mindre enn mennene. Lova stod heller ikkje lenger fram som elitens maktmiddel, det vart og rom for skjønn når ei bokstaveleg bruk av lova gav eit urimeleg resultat. Då skulle ein dømma slik at ein kunne svara for Gud på dommensdag.

Landslova vart kopiert i mange eksemplar og spreidd utover landet, sannsynlegvis eit eksemplar for kvar 11-1200  innbyggjar. Slik sett kom lova til å få stor innverknad på ettertida og vart først avløyst av Kristian 4. lovverk på 1600 talet. I følgje Jørn Øyrehagen var Magnus lagabøters  landslov som vi no skal markera, radikal og framtidsretta og la det første grunnlaget for moderne statsdanning og det rettssamfunnet vi  har idag!

Nyttår og poesi

 Første nyttårsdag og overgang til eit nytt år 2024. Verdssituasjonen maner ikkje til optimisme, kanskje må ein då finna ei trøyst i poesien? Asbjørn Aarnes som eg nyleg skreiv om, og som ville fylt 100 år i fjor, kom i 2012 med boka « 52 norske dikt….. forutan dagklår visse.» der han har med dikt av 52 sentrale norske poetar frå Henrik Wergeland til Ronny Spaans. Han har korte presentasjonar av desse 52 som nok har vore viktige for han personleg, ikkje minst Emil Boyson som han har med to dikt av « Vindu i februar» og det djupt eksistensielle « Rast ved rinnende vann».

« Trett er vort hjerte ikke ,

men dagen er blitt kveld.

Vi stanser.Gjennom vor taushet

toner vannenes væll.

Vi hører i elve - susen

at evigheten er nær.

Vi fødtes til jorden. Vi møttes.

Vi hadde hinannen kjær.

Om litt kan vi intet høre

- dette er Alt vi vet.

Vannet skal videre bruse

gjennom all evighet.»

Fleire av dikta rører ved noko av det same, vi har inga dagklår visse om tida - åra som ligg framom oss, livet i det heile. Ordet er henta frå Tor Jonssons dikt « Så stig då i meg, einsemd» der han skriv « Mitt liv var draum forutan dagklår visse.» Men vi veit at dette livet, denne røyndomen ikkje er varig som Ivar Aasen skriv i “ Sumarkvelden”:

“Det kjem ein Dag, daa kvar ein Blom, som bider,

er fallen av ; og slikt eit Fall er stort.

Di skal eg sjaa Blomen, fyrr han blaknar,

Og nøyta Sumarn, fyrr eg honom saknar.»

Røyndomen er heller ikkje så lett å forstå, « Jeg ser, jeg ser….Jeg er visst kommet på feil klode! Her er så underligt….» skriv Sigbjørn Obstfelder. Eller Inger Hagerup som skriv : « Jeg satt i en båt og ble rodd mot  havet av en som er blind.» Han har og med Olaf Bull som avsluttar diktet «Stenen» med: 

« Men drømmen forblev i mitt hjertes natt;

fra ungdom til moden alder

søgte mitt sinn forgjeves at gribe

den sten som bestandig falder - »

Denne uroen vi ber på, denne « vokeverken» kva kan stogga og lindra den som Olav Nygaard spør?   Kanskje er vi heldige og som Olav Aukrust erfarar :

« Jordi sprengde sin drake - ham,

eg tykte ho skein forklaara

og sumde som skinande svane fram,

ja, frigjord og sigerskaara.»