Advent
Ikkje lette snøfnugg
men tunge vasstrukne stiar
der vi bøyer
oss
for
regnbyger og tett kratt
og så denne augneblinken
der sola dansar i havgapet
blendande som eit bål mot netthinna
lyser opp desse endelause slettene
som kviler i forventning
om det som skal koma
ditt ja gjeve ein gong
for oss alle.
Det er alt over to veker sidan eg den 1.desember uforskylt vart innblanda i ei trafikkulukke på veg heim frå kontordag på Evje. Det var låg sol og våt vegbane med gjenskinn. Brått fekk eg sola midt i augene og sikten framover var null, meir hugsar eg ikkje før ein halv time seinare då politi og ambulanse var på staden.Eg hadde blitt påkjørt bakfrå i stor fart, heile bakpartiet på min bil var blitt klemt inn. Heldigvis ikke alvorleg skade, heller ikkje på dei som sat i bilen bak. Det kunne gått mykje verre! Små tilfeldigheiter kan vera avgjerande ? Det var ei merkeleg kjensle etterpå, nærast draumeaktig men eg var merkeleg nok ikkje redd. Her er ei poetisk skildring av dette.
Dette lyset
Opninga til desember
og så brått dette lyset
utan varsel bryt det medvitet
stryk ut minnet
og slik berre desse
draumeaktige rørslene
mellom kjent og ukjent
ei ny rolle, eit nytt kostyme
manus borte for lenge sidan
berre ei forteljing er att
om den urørbare grensa
og den speglande solflata
der sømjetaka oppover møter hender
utsrekt frå eit land
der bodskapen vert kviskra i løynd.
Eg vender , og mange med meg, ofte tilbake til Hans Børlis poesi. Han er så jordnær og lett tilgjengeleg og han set ord på alt frå det daglegdagse til dei aller største spørsmåla i tilveret. Kanskje er det difor hans poesi har nådd langt utover dei få som til vanleg interessserar seg for lyrikk ?
Lengten og undringa er sentral omgrep hos Hans Børli som i dette vesle diktet "Lengsel" frå "Landskap" som kom i 1981.
Den som har lengselen i seg
er aldri fattig.
Lengselen kan legge
en blå kongekappe
selv over tiggerens
magre skuldrer.
Og så det konkrete, sanselege som når han skriv om heimebakt rugbrød (bakt av kona Magnhild !) i diktet
"De små gleder" :
Smaken av heimebakt rugbrød
med duftende sprø skorpe,
nykjernet smør, saltdugget
med klipt graslauk i
tidlig en sommermorgen
når skyggen av lauv
famler over voksduken på kjøkkenbordet -
selv om du ikke har opplevd mer......
Det er mørkt no i Adventstida og vi treng alt vi kan få av lys. Diktet "Lyset" frå "Brønnen utenfor Nachors stad" delte eg i facebook gruppa "Børlis venner". Det høver så godt i desse dagar:
Øde, blåsende kvelder
da hanen gol døgervill i skymmingen
og skogen pustet mørke.
Mor på tunstien,
lita, lutende mot nordavinden
mens snøfnugg vinglet som møll
i ljøsken fra fjøslykta.
Med blåfrosne hender vernet hun
den blafrende flammen mot vinden.
Og hver gang samme undring:at
hun maktet å berge lyset
brennende
gjennom blåst og snø.
I dag 14.des er sidan 1969 den offisielle minnedagen for Johannes av Korset. Han døydde denne dagen i klosteret Carmelitas Descalzos i Ubeda berre 49 år gammal! Johannes vart saligkåra i 1675, heilagkåra i 1726 og utnemd til kyrkjelærar i 1926.
I morgon feirar vi minnedagen for Marias upletta unnfanging. Då kan det høva med denne teksten eg skreiv for kort tid sidan med utgangspunkt i drapet på trappistmunkane i Tibhirine i 1996. Munkane vart saligkåra 8.des. 2018 i Vår Frue av Santa Cruz i den algirske byen Oran. Det var visstnok den første saligkåringa i eit muslimsk land. Såvel representantar for algirske styresmakter som representantar for islam var til stades ved den høgtidelege sermonien.
Vår Frue av Atlas (Notre Dame de l`Atlas) Fadia våkner av at dattera Samira på to år roper på henne. Det er en kjølig og regnfull desembermorgen i landsbyen Tibhirine i Atlasfjellene i Algerie. Selv om vi er på det afrikanske kontinentet er vinteren ofte kjølig og regnfull her oppe i fjellene, ja det kan av og til falle snø. Fadia er født og oppvokst her, og har aldri vært i hovedstaden Alger som ligger ti mils vei mot nord. Foreldrene kom til landsbyen for mange år siden og ble værende. Så får hun endelig fyrt opp og varmen brer seg gradvis i det lille kjøkkenet, snart er frokosten klar. Fadia holder øye med dattera som leker på gulvet, i natt har hun sovet godt og virker glad og tilfreds. Forkjølelsen hun har hatt de siste dagene har heldigvis gitt seg. Fadia tenker med gru tilbake på situasjonen for et år siden da Samira plutselig ble alvorlig syk. Den lille jenta fikk høy feber, hun pustet raskt og ville ikke ta til seg hverken mat eller drikke. Hva skulle hun gjøre, var det Allahas vilje at den gode lille jenta skulle bli tatt fra dem ? Nei, det kunne det ikke være ! Fadia pakket Samira godt inn i et ullteppe, og gav seg i vei de par hundre metrene fra landsbyen og opp til brødrene i klosteret «Vår Frue av Atlas», viet til Maria - Jesu mor, hun som aldri gjør forskjell og lytter til både kristne og muslimske mødre som ber for sine små. Brødrene ærer henne spesielt og ber den eldgamle bønnen , «Sub tuum præsidium - Under ditt vern tar vi vår tilflukt, Hellige Guds Mor.» Bønner kan hjelpe, men Fadia vet at det i klosteret også er en mann som kan gi medisinsk hjelp, hun har vært der en gang før med Samira og den eldre søstera Tahira da jentene hadde kikhoste. Broder Luc, legen og munken som hadde tatt navn etter sin kollega evangelisten Lukas, er etter hvert blitt en gammel mann på over 80 år, men han er fremdeles parat til å gi hjelp til alle som oppsøker han med alle verdens plager og sykdommer. Til hans lille klinikk hadde det så lenge landsbyfolket kunne huske vært mulig å komme for råd og hjelp, og ikke minst håp, for broder Luc er en mann av Gud som utstråler fred og godhet. Fadia går stille inn til broder Luc med den lille i armene, og kjenner med ett en stor trygghet. Forsiktig løfter han henne ned på undersøkelsesbenken, og kjenner, lytter og ser på den lille febersyke jenta. Dobbelsidig lungebetennelse sier broder Luc med slik ro at Fadia ikke blir grepet av angst. Han har alt snudd seg mot skapet med medisiner, og skriver på en liten konvolutt. Fadia har ingen penger, men broder Luc tar aldri betalt, all hjelp og alle medisiner er gratis. Et par dager senere er Samira mye bedre og etter en uke stabber hun rundt i huset som før. Fadia er dypt takknemlig, men denne morgenen er det like mye sorg og fortvilelse som fyller henne. Klosteret står tomt denne desemberdagen i 1996, ingen broder Luc, ingen av hans medbrødre, ingen sang, ingen bønner, ingen som kløyver ved eller fyller små krukker med honning – Miel de l`Atlas. Hvordan kunne dette skje ? Hvem kunne gjøre dette mot disse mennene som bare gjorde godt ? Fadia forstår ikke, hva er det som skjer med landet mitt ? Hvorfor tar vi livet av hverandre ? Brødrene i klosteret bar håpet om tilgivelse, om forsoning. Snart skulle de ha feiret jul, brødrene snakket mye om Maria - Jesu mor, som opplevet den største sorg en mor kan oppleve, å se sin sønn dø en smertefull død. Derfor er det ingen som forstår mødrene slik Maria gjør, all sorg og uro for de små barna tar hun del i. Imamen som ofte talte med brødrene hadde bekreftet at også i Koranen stod alt dette om Maria. Fadia ser på Samira og smiler, jenta smiler igjen og ler høgt når en solstråle bryter igjennom de regntunge skyene og forgyller det brune, krøllete håret. Smilet når meg 24 år senere og blander seg med sluttscenen i spillefilmen «Om guder og mennesker» (Xavier Beauvois 2010) der brødrene går mot døden sammen med sine kidnappere i et snødekket landskap. Det er en uvanlig sterk historie om trappistmunkene som kom til denne lille landsbyen allerede i 1938 og ble der til de døde som martyrer under borgerkrigen i landet våren 1996. Forholdet til den muslimske lokalbefolkning var nært og preget av gjensidig omsorg og respekt. Dette ble ikke minst tydelig etter at Christian de Chergé ble valgt til prior. Helt fra oppveksten hadde ha vært engasjert i dialog mellom muslimer og kristne. I Tibhirine starte han dialoggruppen Ribât-elSalâm (Fredslenke). For Christian var dialog like mye handling som samtale, det var de små dagligdagse handlingene som å forbinde et brannsår, tilby transport, fylle honning på små krukker, vise nye kunnskap om landbruk, delta i avlutningen av Ramadan. Broder Luc (Paul Gabriel Dochier) var den eldste av brødrene, han kom til klosteret like etter andre verdenskrig. Han var utdannet lege og gav helt til det siste medisinsk hjelpe til lokalbefolkningen. Broder Luc var høgt elsket og respektert av alle! Trappistbrødrene vendt ikke tilbake til Tibhirine, men i dag er det likevel aktivitet her. Kommuniteten «Le Chemin Neuf» (Den nye vegen) har overtatt klosteret, de har så vel prester som legfolk som medlemmer og har en økumenisk orientering. Samira er 26 år nå, gift og småbarns mor. Fadia smiler igjen for det er lys i «Notre Dame de L`Atlas» og barnebarnet løper henne gledesstrålende i møte.
Maria med Jesusbarnet (Røgle kloster)
November - overgangen frå haust til vinter. Det er mørkt og grått, naturen går i dvale. Hans Børli har fleire dikt om november.
Her er eit frå "Hver liten ting" som kom i 1964
Værbrauta henger frynset over skogen
som en guirlander av papir
under taket i en forlatt festsal.
Stillheten er så stor
at du hører den :
En usigelig ensom tone
vibrerer i frostlufta. Det er som
den forvåkte spillemannen
ennå sitter igjen etter oppbruddet.
Stryker fåfengt på fela, stirrer
glassøygd ut i ingenting.
Frå parken rundt Baroniet Rosendal ein novemberdag.
Trappistmunken Fader Robert ocso døydde i klosteret sitt, Hylland munkelyd i Tinn; 29. september i år. Rekviem og gravferd frå Atrå kyrkje 7.oktober, slik fekk han kvila i den bygda han budde det meste av livet og som han sette så stor pris på. Han fekk tidleg klosterkall og alt som 17. åring for 71 år sidan gjekk han inn i eit trappistkloster i Rhode Island, USA minste stat, der han opphaveleg kom frå. Etter fleire år i ulike kloster modna tanken om å bli eremittmunk og han søkte råd hos Thomas Merton som vel er den mest kjende og bokleg mest produktive trappistmunken. John Willem Gran høyrde og til same orden, og då han vart biskop av Oslo ville han gjerne at fader Robert kom til hans bispedømme, og slik vart det. Han kom ein iskald januardag i 1967 og slo seg ned som einebuar, først i Gudbrandsdalen, seinare i Tinn i Telemark det han vart verande resten av livet. Tanken var nok at det skulle grunnleggast ein klosterkommunitet her og etterkvart vart det slik, sjølv om mange menn prøvde seg for kortare og lengre periodar men for så vendte tilbake til det verdslege livet igjen. Å leva som trappistmunk er ikkje for kven som helst, men for eit par tiår sidan kom to estiske menn til Hylland munkelyd og dei vart verande. Slik vart det ein liten kommunitet her oppe med sjølvbygde hus og kapell.
Eg las for føsret gong om fader Robert i St. Olav på 1970 talet. Ikkje så lenge før det hadde eg vorte introdusert for katolisismen og klosterlivet via Thomas Mertons sjølvbiografi "The Seven Storey Mountain" som forresten kom i norsk omsetjing no i år. Eg vart fascinert av det eg las, og tanken var å ein dag vitja fader Robert og den vesle munkelyden i Tinn, men så var det brått for seint.Ein skal aldri utsetja slike planar! Dei som traff han opplevde han som ein heilag mann, kanskje som ein russisk starets eller ein av einebuarane i ørkenen på 2-300 talet. Vi trur at dei heilage ber for oss, små og store, kjente og ukjente, kanoniserte eller ikkje, alle er dei ein del av den store skaren som står framfor Gud og stemmer i sitt Sanctus. Fader Robert er nokså sikkert ein del av denne skaren no.
Han kvile i fred. RIP.
I dag 10. november på 100 års dagen for Ruth Maiers fødsel vert ein plass i Oslo med hennar navn innvigd. Plassen ligg på St. Hans haugen, ikkje langt frå Dalsbergstien der ho budd i eit pensjonat for unge kvinner då ho 26. november 1942 vart henta av norsk statspoliti og kjørt til transportskipet "Donau", første etappe på vegen til Auschwitz der ho sannsynlegvis vat sendt rett i gasskammeret då ho kom fram 1. desember. Ruth Maier har på mange måtar vorte eit symbol på deportasjonen av jødar frå Norge til naziregimet sine utryddingsleirar.
Rett nok var ho ikkje norske jøde, men ein av dei rundt fire hundre jødiske flyktningane som kom til Norge i åra like før krigen. Norske styresmakter var skeptiske til å ta imot jødiske flyktningar, men mellom anna Nansenhjelpen leia av som til Fritjof Nansen var ein pådrivar for å ta imot desse som flykta frå forfølginga under Naziregimet. Ruth Maiers var bare 19 år då ho kom åleine til ein familie på Lillestrøm som far hennar i Wien tidlegare hadde hatt kontakt med . Ho lærte seg raskt flytande norsk og tok norsk artium, men var nok ei einsam og ulukkeleg kvinne, iallfall inntil ho vart veninne med Gunvor Hofmo som seinare vart ein kjent poet.Venskapet med Ruth Maier og hennar tragiske død fekk avgjerande innverknad på heile Gunvor Hofmos liv og forfattarskap. "Du malte din død" skriv ho til Ruth som dreiv med akvarell måling. Det er gjennom dagboka ho førte gjennom heile ungdomen og fram til ho vart deportert at vi blir kjent med Ruth Maier og hennar lagnad. Hadde det ikkje vore for den og Jan Erik Volds innsats for å få publisert dagboka, ville ho og vore ein av dei mange ukjente og forlengst gløymde døde frå konsentrasjonsleirane. Det er ein uvanleg reflektert og belest tenåring vi møter i dagbøkene, ho er velformulert og til tiders nærast uhyggeleg klarsynt. I 1938 i Wien skriv ho:
" Fedrene våre kan dere sende til Dachau, mødrene våre tilintetgjøre med gass."
Jan Erik Vold blir i eit intervju spurt om kva det kunne blitt av henne dersom ho hadde fått leva ? Han svarar då berre at ho i alder var mellom Hanna Arendt og Susan Sontag !
Gunvor Hofmo stod sannsynlegvis på kaien då lasteskipet "Donau" la ut frå Oslo med kurs for Stettin 26.november 1942. Ombord var 532 jødiske menn, kvinner og barn. Berre ni av desse kom tilbake i live!
I 1946 skriv Gunvor Hofmo "Møte" :
Slik en regnvåt kveldsstund
kjenner du det er henne
en jødisk veninne de drepte,
hun hvis lik de lot brenne
sammen med tusen andres.
Ram stiger lukten fra fjæren.
Fuglene klynker alt stille.
Noen ler fjernt gjennom skumringen...
Stemmene klinger så milde
som de har natt i seg.
De vet bare at hun er her
og ser henne uten å se
og kjenner det bruke blikket
legge seg kjølig som sne
over din rådløse sorg.
Og din trang til å skrike,
rase, gråte og be,
slik som en liten unge
får viljen sin gjennom ved,
alt som du smertelig gjemte,
smelter vekk under det.
Du hører den myke stemmen
slik du hørte den sist,
spørrende uten klage,
dempet og underlig trist:
Warum sollen wir nicht leiden
wenn som viel Leid ist."
I dag er minnedagen for Elisabeth av Treeiniga. På "Carmel de Lisieux" si facebookside står det førgjande om henne:
"I dag feirar vi Den heilage Elisabeth av Treeininga (de la Trinite) frå Dijon. Elisabeth Catez vart fødd 18. juli 1880 i militærleiren d`Avor. nær Bourges. Frå sjuårs alderen mottok ho ved Kristi kjærleik den nåde å overvinna eit vanskeleg gemytt. Sjølv om ho bøygde seg for dei krav eit verdsleg liv stilte, var hjerta hennar fylt med ønske om å gje seg heilt til eit religiøst liv. Ho gjekk inn i Karmel i Dijon 21 år gammal, gjennom kommunitetens opplæring fekk ho ta imot ei opplysande innsikt i Dei tre gudommelge Personars nærver i sjela hennar. I ønske om at hennar liv bare skulle vera ei utstråling av Kristus, som ho elska, følte ho seg kalla å vera ei lovprisning av Guds herlegdom. Krossfesta av ein frykteleg sjukdom døydde ho 9. november 1905, etter å ha uttalt desse siste orda. " Eg går til lyset, til kjærleiken, til livet." Ho vart kanonisert av pave Frans 16. oktober 2016."
Wilfrid Stinissen skriv om Elisabeth: " At Elisabeth av Treenighetens budskap er aktuelt i vår tid, kan ingen bestride. Kanskje har menneskene aldri vært så fremmede for seg selv. så splittede, så jaget, så overfladiske, så rotløse, så istykkerrevne som i dag. Og så kommer karmelittsøsteren Elisabeth og viser oss en vei fra vår periferi til vårt sentrum, fra mangfold til enhet, fra splittelse til helhet, fra stress og jag til ro og fred. Hver eneste helgen er en gave fra Gud til menneskeheten. Vi kan vel si at den gaven vi får i søster Elisabeth er særdeles verdifull og nødvendig."
I dag 1. november feirar vi Allehelgensdag - Festum omnium sanctorum. Året rundt har vi festdagar for ulike helgenar, kjent og mindre kjente. Dagen i dag er for alle, kanskje ikkje minst for dei ukjente, dei som levde og døydde i det stille, og som ingen idag hugsar navnet på. Dei er mange, og ein del av heile den himmelske hærskare som det står om i dagens tekst frå Johannes Openberring. Dei la ikkje mange spor etter seg, men i det stille bar dei gudslengten i bøn, tilbeding og omsorg for sine medmenneske.
Alt i dei første hundreåra etter Kristus vart dei heilage heidra, dei kristne møttest på gravene til martyrane for å be og minnast dei som hadde gått framom dei inn i Paradis. Etterkvart vart helgenskaren utvida til ikkje bare å omfatta martyrar, men også bekjennarar, kyrkjelærarar, munkar og nonner. I 835 la pave Gregor IV martyr- og helgendagen til 1. november, og seinare har han vorte værande på denne dagen.
I dag minnest vi spesielt dei tre martyrane frå åtaket i Notre Dame kyrkja i Nice! Vi minnest og at det i går var 10 år sidan det brutale åtaket på kyrkja "Our Lady of Salvation" i Irak. 52 kristne vart martyrar denne dagen, mellom dei to små barn og eit barn i morsliv.
"Vi arme syndere VI BER DEG, BØNNHØR OSS Styr og bevar din Kirke Opplys Kirkens fiender Gi hele det kristne folk fred og enhet Styrk og bevar oss i din hellige tjeneste Gi alle avdøde den evige hvile Guds Lam, som tar bort verdens synder SKÅN OSS, HERRE Guds Lam, som tar bort verdens synder BØNNHØR OSS, HERRE Guds Lam, som tar bort verdens synder MISKUNN DEG OVER OSS LA OSS BE: Herre, vi ber deg, gi oss som bekjenner vår tro på din Sønn, den oppstandne, å styrkes i håpet om den oppstandelse som venter dine tjenere. Ved Kristus, vår Herre. Amen."
(Frå Allehelgenslitaniet)
Gudstenesta – underhaldning eller lovprisning ? Må gudstenesta , og ikkje minst salmeboka, tilpassast vår tid for å ha appell til dagens menneske ? Eg har med interesse og litt undring følgd debatten i Vårt Land, no sist samtalen mellom kyrkjemøte medlem Arve Lauritzen og salmediktar Eyvind Skeie. Gudstenesta er ei vare, og for å styrka produktet må mellom anna salmane oppdaterast hevdar Lauritzen. Eyvind Skeie føl han eit stykke på veg når han seier: « Hvis det ikke er berøring i en gudstjeneste, har vi mistet hensikten med hele greia.» Det slår meg korleis dette kan avspegla den moderne konsument-kulturen der alt skal vera underhaldning. Slik sett bryt det med det som har vore hovedfokus gjennom heile kyrkjas historie, like frå den jødiske gudsdyrkinga i Tempelet! Biskop, kardinal og karmelitt Anders Arborelius ocd, som eg ser svært opptil, set dette i perspektiv i artikkelen «Att leva liturgisk» (Karmel nr 4.2017). Vi feirar ikkje gudsteneste primært for å bli oppbygde eller få andelege erfaringar , men derimot for Guds skuld, for å tilbe Han og gje Han den takk som tilkjem Han. Gud er det det heile dreiar seg om, ikkje vår stadige leiting etter underhaldning, nye spennande sansestimuli og kjenslelada opplevingar! Så set han det litt på spissen når han skriv: ” Vi behöver inte alltid ”få ut” nogot av en gudstjänst. Vi får istället ge oss til honom. Det spelar inte så vansinnigt stor roll ”hur vi känner det” når vi är med i en gudstjänst. Tycker vi det är lite tråkigt, så dör vi inte av det.” Dersom kyrkja vel å spela på underhaldningsindustriens banehalvdel vil ho kanskje vinna kortvarige sigrar, men tapa i det lange løp. Gudsmysteriet, liturgien og tradisjonen kan kanskje synast «tråkigt», men har vist seg å halda i to tusen år. Frode Thorup, lege og sekularkarmelitt.
Innlegg Vårt Land 14. oktober
Vi feirar i dag minnedagen for Teresa av Avila (1515-82), karmelittnonne, klostergrunnleggjar og reformator, mystiker, skribent og kyrkjelærar. Det siste vart ho utnemd til 29. september 1970 samstundes med Den heilage Katarina av Siena. Ho har ein unik posisjon i Karmelitt ordenen, men og i Kyrkja generelt.
Lat oss be om hennar råd og forbøn i desse vanskelege tider !
Teresa
Du kunne snudd før teke det roleg ikkje stått løpet ut ikkje sete med pennen i lange nattetimar ikkje stått i brennande sol og planlagt trappetrinna inn til koret. Du snudde ikkje bore av ei anna kraft ikkje dette skrøpeleg hylster som omsluttar det evige. Vi uverdige tenarar.
13.oktober er ein spesiell dag i vår familie, ein dag som knytar generasjonar saman over snart 150 år.
Min bestefar vart fødd denne dagen i Horsens i Danmark, han kom til Norge like før hundreårsskifte , og vart disponent for Kvinnherad Ullvarefabrikk i Rosendal. Han gifte seg med Marie Johnsen frå Stavanger i 1899, men dei fekk bare seks år saman, to barn døydde, to levde opp. Han gifte seg på ny og fekk to søner, men tragisk nok døydde den andre kona Hanna 13. oktober 1913. Det var på bestefars førti års dag !
For eit år sidan blir dette igjen ein gang vi ikkje vil gløyma. Vesle Mathilde kjem til verda midt på dagen, og halv elleve om kvelden går min far ut av den same verda, over 97 år gammal. Det vart så vakkert og meiningsfullt,og det understreka at det er ein samanheng i alt som skjer. Salme 121 set ord på det for meg:
"Herren skal vara din utgang og din inngang frå no og til evig tid." Desse orda nytta vi og på gravsteinen hans.
Min far ønskte heile livet å koma til Roma, det vart utsett fleire gonger men til slutt kom han der som sprek syttiåring. Vi kom aldri til Roma i lag , men eg skreiv denne teksten om det for eit par år sidan:
Du tala alltid om Roma femti- og sekstiårsdagen kom og gjekk utan at det vart nokon Roma-tur, men du kom dit til slutt som livsfrisk syttiåring den evige stad under sju høgder og eit handtrykk frå paven som varer like inn der alle minna forsvinn i aldringas grå dis. Når mysteriet er løyst tek Wallander sin kunstnar-far med til Roma, der eg går åleine over Piazza Navona drikk låg novembersol frå Berninis fire floder, tenner lys hos St.Agnese in Agone og ventar på Ingeborg Bachmanns vippehuske som til natta skal ta meg opp over Romas sju høgder og kanskje ned igjen til Campo de`Fiori,blometorget der djupe samtalar over vinglaset varer inn i morgondagen. Vi kom aldri til Roma isaman, men kanskje kan vi likevel møtast ein gong på halvvegen ein tidleg septembermorgon når sola når Aventinarhøgda og varleg løftar kuppelen frå Peterskyrkja.
I dag 09. oktober er det hundre år sidan forfattaren Jens Bjørneboe vart fødd i Kristiansand. Han døydde for eiga hand i 1976, nedkjørt og alkoholisert. Eg minnest det godt, vi gjekk siste året på gymnaset og hadde akkurat lest og lete oss inspirera av hans siste roman "Haiene", men og trilogien om "Bestialitetens historie" som kom eit par år før. Det var mange av dei som var unge på 1960-70 talet som vart inspirert av den opprørske og frittalande Bjørneboe.
Bjørneboe er umoglege å setja i nokon bås, dette måtte i såfall vera som livslang opprørar og "enfant terrible" ? Han var den verdikonservative antroprosofen og Steinarskule læraren som etterkvart vart politisk radikal anarkist. Han skreiv alt frå vakre dikt i tradisjonell form til dei pornografiske bøkene "Uten en tråd" (blir neppe rekna som pornografiske i dag), han var romanforfattar, dramatikar, skreiv viser som framleis blir framført, han var essayist , og ikkje minst ein engasjert og provoserande samfunnsdebattant. Han tok opp viktige tema som feil og manglar i skulevesnet, fengselsvesnet, rettsoppgjeret for å nevna eit par av dei mange saker han engasjerte seg i. Men han kunne og vera grenselaus naiv som til dømes i synet på Aust-Tyskland som biograf Tore Rem påpeikar.
Han var open for dei andelege og metafysiske sidene ved tilveret, noko som kjem tydelege fram i den siste romanen "Haiene". Sjølv om han braut med det antroposofiske miljøet på slutten av femtitalet, sat nok dette likevel djupt i han. Jens Bjørneboes liv var turbulent og rotlaust, kanskje opplevde han å vera hudlaus overfor all smerte i tilveret ? Kva skal det menneske gjera som ikkje berre kjenner sin eigen smerte men og alle andres skal han ha sagt ein gong. Då er det forståeleg at alkoholen vert ein utveg, men kanskje hjelper det og å vera skapande kunstnar?
Jubileumsåret blir markert om enn noko amputert på grunn av smittesituasjonen. Vi har fått med oss foredrag av Tore Rem, dramatisering av Jonas, og så les eg om att "Haiene" etter 44 år.
Eg set pris på hans tidlege poesi, desse religiøst farga dikta i tradisjonell bunden form.
Til Våren
(Pinse)
De så ham komme og de så ham gå.
Men de som kjendte ham, de var så få,
og tyngden av det uhørte som skjedde,
og smertene ved dette å forstå,
de gjorde dem avmektige og redde.
Og alle døde litt ved det de så.
Hvad hjalp det dem i denne ventetiden
at saften steg i sedertrær og druer !
Nu var de hjemløse som ville duer
og hvileløse av sin store viden.
Hvad hjalp det dem i denne vnetetiden
at vårnatten var duftende og stor!
Først da de alle hadde møtt ham siden
tok hele hjemløsheten form i ord.
I går vart cisternciensermunk Erik Varden ocso vigsla til biskop i Trondheim katolske stift. Det var ein verdig og flott sermoni i Nidarosdomen som vi kunne følgja minutt frå minutt på nettet. Han vart utnemnd av pave Frans alt i fjor haust og planen var at han skulle innsetjast like etter nyttår, av helsemessige grunnar vart dette utsett, men no var han klar til denne krevjande oppgåva.
Overgangen frå kontemplativ munk i ein av dei strengaste klosterordenane til den aktive og utoverretta bispestillinga må vera stor. Det vil no gå bra ,for dette er ein mann med både stor teologisk, språkleg og administrativ erfaring som abbed i Mount Saint Bernard Abbey i Leicestershire dei siste åra. Men han hadde nok tenkt eit livslangt kall som munk, men då han vart utnemd hadde han vel eigentleg ikkje noko anna val enn å bøya seg under lydnadsløftet som alle munkar avlegg.
Han er og ein kulturell mann med innsikt i såvel musikk som litteratur. Boka "The Shattering of Loneliness" som kom i 2018 ber bod om det. Boka vart svært godt motteken, eg las henne med stor interesse og fascinasjon.
Erik Varden er framfor alt ein bønas mann. I eit intervju med Vårt Land seier han:
"Hvis jeg forblir munk, og jeg håper å forbli munk, så er det rett og slett fordi jeg har oppdaget bønn som en helt vital nødvendighet. Ikke som en from øvelse, men som en forankring i det vesentlige. Klosterlivet er jo radikalt på flere måter, det er radikalt på grunn av den praktiske måten det oppdeler dagen på, det sørger for at bønnen får plass. Og der håper jeg at jeg har opparbeidet tilstrekkelig vaner og disiplin til å holde det gående. Jeg kan bare ikke se hvordan jeg kunne gjøre noe som helst fornuftig og fruktbart, hvis ikke bønnen kommer først."
I dag første oktober feirar vi minnedagen for Den heilage Therese av Jesusbarnet (frå Lisieux) Ho døydde 30. september 1897, men dagen var alt oppteken som minnedag for kyrkjefaren Hieronymus så Therese fekk dagen etter. Det er nok ikkje mange som har levd så stille og ukjent i si levetid og vorte så viktig etter sin død som denne karmelittnonna. Uttalige er dei som har vorte inspirert av henne og hennar tankar, ho har vore og er framleis til stor hjelp for så mange,
Alt frå tidleg alder følte ho kallet. I dette korte sitatet skildrar ho sitt første møte med Karnmel:
"Hver ettermiddag gikk jeg en liten tur med pappa. Sammen besøkte vi det hellige
Sakramentet og hver dag i en ny kirke. Det var slik jeg for første gang kom inn i Karmels
kapell.Pappa viste meg gitteret inn til koret og fortalte at nonnene holdt til bakenfor der. Lite
ante det meg at jeg ni år senere skulle bli en av dem! ..."
Bønn til dagens laudes:
"Gud, vår Far, du som åpner ditt rike for de små og ydmyke, hjelp oss tillitsfullt å følge den salige Thereses lille vei. Før oss på hennes forbønn frem til din evige herlighet."
Helseangst
Lege Kaveh Rashidi set i ein reportasje i Vårl Land ord på det som er blitt karakterisert som
ein av vår tids mest «utbreidde folkesjukdomar», nemleg helseangst. Han får klart fram at
ein som helsepersonell på ingen måte er friteken frå uro og angst for eigen og familiens
helse, dette blir ikkje minst tydeleg når ein står med ein nyfødd baby i armane.
Her er det viktig å ha to perspektiv klart for seg. For det første har det aldri nokon stad, til
noko tid vore tryggare å vera menneske enn i dagen norske samfunn, det gjeld aller mest for
små barn. For det andre er dei eksistensiell grunnvilkåra i tilværet dei same så lenge vi har
eksistert som art.
Nesten ingen barn døyr i trafikken og av drukning, nesten alle kreftsjuke barn blir friske,
svært få døyr av infeksjonar og i krybbedød. For over hundre år sidan miste min bestefar tre
av sju barn! Vi som var helsepersonell og hadde små barn på 1980 talet var med god grunn
redde, redde for krybbedød, smittsom hjernehinnebetennelse, epiglotitt
(strupelokkbetennelse) etc. I dag tilstandar som er så godt som utrydda. Det same er tilfelle
med tidlegare tiders utbreidde angst for helvete og fortaping. Kanskje kom den kollektive
helseangsten som ein erstatning, for som menneske er vi avhengig av å dela ein felles uro ?
Men det er ein dårleg erstatning, for uansett kor mange testar og undersøkjingar ein utset
seg for kan det ikkje gjera noko med dei eksistensielle grunnvilkåra i tilværet. Livet er eit
kortvarig og usikkert prosjekt med fleire spørsmål enn svar!
(Innlegg i Vårt Land 19. sept)
15. september er minnedagen for Marias smerter, tradisjonelt er det rekna med sju smerter. Dagen har sitt opphav på 1100 talet, men vart først vanleg på 1300 talet. Det var ikkje minst takka vera Servittarordenen som i sin spiritualitet la vekt på Jomfru Maria som Den smertefulle Mor(Mater Dolorosa). I kunsten har dette blitt framstilt i form av sju sverd som peika mot Marias hjerte. I musikken har det sett sine spor i sekvensen Stabat Mater, tonesatt av ei rekkje komponistar. Eit anna døme er Pieta, Maria med den døde Jesus i armane. Minnedagen vert feira dagen etter festen for " Korsets opphøyelse", og heng på mange måtar saman med denne for Marias deltaking i og smerte ved Kristi liding var ulik alle andre kristne, i og med at ho var hans kjødelege mor !
Marias sju smerter blir vanlegvis rekna som følgjande:
1.Simeons profeti ved Jesu framstilling i tempelet der han profeterar at det gjennom Marias sjel skal gå eit sverd (Luk 2.34-35)
2. Flukta til Egypt for å unnsleppa Herodes soldatar . ( Matt 2.13-21)
3. Dei tre dagane Maria og Josef leita etter den 12 årige Jesus og fann han i tempelet (Luk 2.41-50)
4. Marias møte med Jesus på vegen til Golgata. (Luk 23.27). Den fjerde stasjonen i Korsvegsandakten.
5. Den krossfesta Jesus, og den sorga Maria måtte bera ståande under krossen. ( Jon 19.25-27)
6. Jesu lekam vert teke ned av krossen. Den trettande stasjonen i Korsvegsandakten og i kunsten som Pieta.
7. Jesus vert gravlagt, framstilt i den fjortande stasjonen i Korsvegsandakten.
Stabat Mater dolorosa
luxta Crucem lacrimosa
Dum pendebat Filius
(Standande i grå og kvida
Herrens mor ser sonen lida
høgt på kross og skjemdartre)
Ora pro nobis !
1. Rose Ausländer (1901 – 88) Det er blitt spørsmål om det går an å skriva poesi etter Holocaust. Må ein i så fall pressa språk og symbol mot ei yttergrense slik desse tre gjer ? Rosa Ausländer, den vel minst kjende av desse tre, kom frå Czernowitz i Bukovina, no ein del av Ukraina. Ho var som Paul Celan tyskspråkleg jøde, dei kjente kvarandre og hadde også kontakt etter krigen. Ho reiste som ung til USA, men kom tilbake i 1939 for å ta seg av mora og mot alle odds overlevde dei. Etter krigen reiste ho kvilelaust rundt i Europa og USA, heile tida produsert ho dikt om Holocaust, om barndomen, om Bukovina - bøkeskoglandet – firespråkslandet med sin jødiske kultur, både tysk og jiddisch, som er borte, utsletta for alltid.
2. Paul Celan (1920- 70) Paul Celan (Opprinneleg Paul Antschel) er ein av dei store i europeisk litteratur. I år er det hundre år sidan han vart fødd i Czernowitz i Bukovina - bøkeskoglandet. Det blir markert med ei nyutgjeving av Øyvind Bergs gjendikting av Celans poesi. Paul Celan overlevde ghetto og arbeidsleir, det gjorde ikkje foreldrene som han var sterkt knytt til. Etter krigen budde han i Paris, og livnærte seg som lærar, omsetjar og forfattar. Holocaust kom til å prega både livet og poesien hans. Det er ei grunnstemning av død og mørke i alt han skriv. Det meiningslause let seg ikkje skildra så lett, og språket blir meir og meir fortetta og mangetydig. I 1970 blir mørket djupare enn han kan bera. Olav H. Hauge skriv om Celan: « Ved gluggen din sat berre du, - augo svart diamant, hjarta ein blodstein.»
3. Nelly Sachs ( 1891- 1970) Nelly Sachs var også tyskspråkleg jøde. Ho kom frå ein velståande, assimilert jødisk familie i Berlin. Ho skreiv si første bok i 1921, og fekk den sjokkarta opplevinga å sjå sine bøker på nazistanes bokbål. Takka vera Selma Lagerlöf og prins Eugen kom ho og mora til Sverige i 1940, og slapp dermed unna gasskammeret med eit naudskrik . Frå 1950 talet kjem den ein jamn straum av diktsamlingar, og i 1966 vart ho heidra med Nobelprisen. Tematikken kretsar om jødisk historie, religion og mystikk, og som i eit av hennar mest kjende dikt :«Israels kropp i röken gjennom luften». Ho sleit psykisk, men skreiv like til ho døydde som ei gammal kvinne. Året etter kom hennar siste diktsamling « Öppna dig natt», der ho framstår som meir forsona med tilveret.
