Robert Bly til minne

 Den store amerikanske poeten Robert Bly døydde sist søndag 21. november i heimen sin i Minnesota. Han vil om kort tid ha fylt 95 år. Han hadde norske anar(Hardanger der navnet kjem frå  Bleie -Bly og Trøndelag) Han oppheld seg fleire år i Norge og hadde nær kontakt med litterære miljø både her til lands og i Sverige. Både Olav H.Hauge og Tomas Transtrømer var hans vener og dei omsette hans dikt og han deira dikt. Han omsette og både Knut Hamsun og Rolf Jacobsen. Han debuterte i 1962 med "Silence in the snowy Fields" og var nok primært poet, men har skreiv også essay og fagbøker. "Iron John" er ein analyse av maskuliniteten og fekk mykje omtale. Robert Bly var samfunnsengasjert og på 1960 talet var han aktiv i protestane mot Vietnam-krigen.

Han var ein stor poet og minneord har det vore  både i amerikanske , engelske og norske aviser. Eg fekk tilsendt omtalen i Minnesota StarTribune og vart slik klar over at han var død.

På veg mot Lac Qui Parle-elvi

I

Eg køyrer bil;det skymest;Minnesota.

Stubbåkeren fangar siste solroden.

Soyabaunone andar på alle sidor.

Gamle menner sit på bilsete utfor husi sine

i landsbyane. Eg er lukkeleg,

månen ris yver kalkunskuri.

II

Bilen sin vesle verd

sturtar gjennom nattlandet

på vegen frå Wilmar til Milan.

Denne einsemdi med stål kringum seg

stryk gjennom nattlandet

gjennomstunge av sirissor.

III

Brått, nær Milan, ei liti bru,

og vatn på kne i måneljoset.

I småbyane er husi bygde rett på marki,

lampeljoset fell på alle fire i graset.

Då eg når elvi, er ho tekt av fullmåne.

Folk talar lågt i ein båt.

(Olav H. Hauge si gjendikting)

Gratitude To Old Teachers

When we stride or stroll across the frozen lake,

We place our feet where they have never been

We walk upon the unwalked. But we are uneasy.

Who is down there but our old teachers ?

Water that once could take no human weight -

We were students then - holds up our feet,

And goes on ahead of us for a mile.

Beneath us the teachers, and around us

the stillness.

Birgittas siste pilegrimsferd

11. november 1371 for nøyaktig 650 år sidan la Birgitta av Vadstena ut frå Roma  på veg til Det heilage landet . Det vart hennar siste pilegrimsferd, kort tid etter at ho og hennar følgje kom tilbake døydde ho i  Piazza Farnese .Ho har i følget sitt 12-15 personar,  mellom dei dattera Katarina og sønene Karl og Birger. Det blir ei dramatisk reise. Første stopp i Napoli der Birgitta frå før kjenner den markerte dronning Johanna. Her opplever ho at sonen Karl blir sjuk og døyr. Etter eit lengre opp hald i Napoli dreg dei så vidare via Kypros og 12.mai 1372 kjem dei endelege til Jersusalem. Birgitta har nok grudd seg for denne reisa som har vore i tankane hennar heilt frå ho kom til Roma , ja før det og. Då ho og mannen Ulf var på pilegrimsreise til Santiago de Compostella hadde ho ein visjon om at ho skulle vitja både Roma og Jerusalem. Seinare blir ho minna på dette med jamne mellomrom. 23. mai 1371 har ho ei openberring der Kristus talar til henne. "Gjør deg klar til en pilegrimsferd til Jersusalem for å besøke min grav og de andre hellige stedene der."  Eit halvt år seinare er ho så klar til å dra.

Birgitta har nok vegra seg for denne turen, ho er snart sytti år, ei gammal kvinne på den tida, ho har levd eit meir strevsomt liv enn dei fleste og har helseproblem. Men  Birgitta er lydig, ho føl det ho oppfattar som Kristi direkte tale til henne. I det heilage landet har ho fleire visjonar  som er skreve ned i  den sjuande boka i hennar "Himmelske openberringar". Den eine er i Fødselskyrkja i Betleheim, den andre i Golgata kapellet. Dette er svært detaljerte og kroppslege skildringar, i motsetning til det som står i evangelia.Det har og  vist seg at Birgittas  framstilling av Jesu fødsel og krossfesting har prega seinare kunstnarlege framstillingar.

Etter denne strabasiøse reisa kom ho og følget hennar  utmatta tilbake til Roma på vårparten 1373 og Birgitta  døydde så i Piazza Farnese 23. juli dette året. Året etter kom ho heim til klosteret i Vadstena, kista vart bore av hennar næraste gjennom Europa, og til sist med båt  frå Danzig til Sverige.Men historien  var ikkje slutt med det, Birgitta hadde hatt to overordna mål, å få paven tilbake til Roma frå Avignon og få  klosterordenen sin stadfesta av paven. Begge deler skjedde eit par år etter at ho var død. Helgenkåringsprosessen starta og kort tid etter at ho vart død, og vart fullført og feira med stor festivitas i Roma 7. oktober 1391. Birgittinarordenen eksisterar framleis med kloster i mange land også i Trondheim. Birgitta er på mange måtar unik, få Mellomalder kvinner har hatt tilsvararande posisjon både i levande live og etter sin død. Det er difor ekstra gledeleg at det nylig kom ein ny Birgitta-biografi på norsk. Frå før har  vi Helge Nordahls " Den hellige Birgitta - beåndet visjonær -begavet politiker" frå 1997. Unn Falkeid( dotter til Kolbjørn Falkeid)  er professor i idehistorie og har sitt forskningsfelt innan europeisk Mellomalderhistorie. Eg har med stor interesse lese hennar nyleg utgjevne Birgitta biografi "Den hellige Birgitta. Enken som utfordret Europa." Det er å vona at fleire får augene opp for denne fascinerande kvinna. Ein kan nærma seg henne både religiøst og feministisk, det står ikkje nødvendigvis i motsetnad til kvarandre. Kyrkja har  frå dei første tider for ein stor del vorte bore av flittige og fromme kvinner som sjeldan har fått den status dei  fortener. 

 

Birgitta

Juliheten ligg tungt over Roma,

når kreftene og tida tek slutt,

men du kviler lett på den harde brisken

cella di i Piazza Farnese

ikkje langt frå Campo de`Fiori – blometorget.

Oppgåvene store og mange,

få var det som fekk styrke til å bera

det du bar med rak rygg og vidope sinn.

Den siste pilegrimsreisa og du stod framom

Jerusalem – den heilage byen,

utmatta kom du attende og la deg ned

ventande på den lange vegen heim,

Ventande på den største av alle oppgåver,

kallet ditt fast og for alltid lyttande,

men aldri åleine du trufaste tenerinne.

Birgitta av Sverige ( 1303-73) døydde i Roma 23 .juli som er minnedagen hennar.

Piazza Farnese  der Birgitta budde mesteparten av tida si i Roma. Birgittasøstrene held framleis til her. Vi budde der hasuten 2012. Det var ei stor oppleving då ein av søstrene viste oss rommet til Birgitta.

Usynlig blekk

" Jeg har aldri brydd meg om kronologisk orden. For meg finnes  det ingen kronologi. Nåtid og fortid blander seg i hverandre i en slags gjennomsiktighet, og hvert øyeblikk jeg opplevde i min ungdom, står for meg i en evig samtidighet, løsrevet fra alt." 

Slik reflekterar hovudpersonen i Patrick Modianos (f. 1945) siste roman "Usynlig blekk" (Encre sympathique).Den korte romanen kom ut i Frankrike i 2019 og i norsk omsetjing i år. Anmeldarane har karakterisert romanen som eit språkleg mesterverk som med suggererande kraft riv lesaren inn i ein medrivande fortellarstraum. Boka byggjer opp under at det på ingen måte var ufortent at denne store samtidsforfattaren fekk Nobelprisen i 2014. I grunngjevinga frå Nobelkomiteen står det mellom anna at han får prisen " for den erindringens kunst med hvilken han har fremmanet de mest ubegripelige menneskeskjebner  og avdekket okkupasjonstidens livsverden."  Han var fødd like etter krigen, men okkupasjonstida ligg heile tida som ein understraum i Modianos litteratur. Faren som  var italiensk jøde gjekk i dekning og klarte å unngå holocaust, og sjølv reflekterar han over om " mine erindringer gikk forut for min fødsel". Dei første bøkene hans hadde  tematikk frå krigen og var også tilegna broren Rudy som han var sterkt knytt til men som døydde av leukemi bare 10 år gammal.

I dei seinare romanane er krigen bare indirekte tilstades og han flyttar seg tidsmessig fram til si eiga ungdomsstid på 1960 talet. Her kjem den meir karakteristiske Modianos-tematikken fram. Fortid og notid, minne og erindring, sant og usant, ønske om å forstå og dei endelege svara vi ikkje kjem til å få. Slik også i "Usynlig blekk" . Eg tar med eit par sitat frå boka som illustrerar dette.

"Hvordan er det mulig å skille sant fra usant når man tenker på det selvmotsigende sporene et menneske etterlater seg ? Og vet man egentlig bedre beskjed om seg selv, når man tar i betraktning sine egne løgner og utelatelser, samt all ufrivillig glemsel?"

Har vi ikkje alle opplevd å sjå ein liten detalje som brått gjer fortida klar og levande.

"Det var som å være en som har mistet hukommelsen og så får tildelt en veldig detaljert rute han må følge gjennom et område der han tidligere var lommekjent. Da skulle det ikke mere til enn navnet på en landsby for at han brått ville huske hele sin fortid."

Vi søkjer etter svar i fortida, og finn nok aldri alle svara og kanskje skal vi heller ikkje ha det som mål,

"Jeg spør meg selv: må det virkelig finnes et svar ? Jeg er redd for at den dagen du sitter  med alle svarene, da lukker livet seg over deg som en felle, med den lyden nøkler lager i døren til en fengselscelle. Ville det ikke være bedre å la noen rivningstomter bli stående åpne omkring deg, der det kunne gå an å stikke seg unna.?"

Modiano er "Paris-forfattar" og kanskje burde ein lesa bøkene hans med Paris-kartet framfor seg. Men i "Usynlig blekk" er handlinga også lagt til Roma. Kanskje det Roma(og Paris) der ein skal trø forsiktig:

"Vær forsiktig nå. Hvis man oppholder seg for lenge i Roma, risikerer man å bli her for bestandig."

Poetica: Dette lyset alltid

 

Dette lyset alltid

Vi kunne ikkje ha teke feil

for kanskje var det slik at

dette lyset hadde vore der alltid

når vi såg det glitrande i låg sol

mot havgapet bak glattskurte svaberg

og haustbrune lyngheiar

til desse korte dagane etter årsskifte

med tynt snølag og lyset reflektert

like inn i den djupe blå julihimmelen

som deler lysstriper med stien

vi går  gjennom tett granskog

inn i oktober der lufta er krystallklår

med dryss av gull

til ventetida og gåvene

dei tre langvegsfarande steig inn

delte brød og vin  drog så

men deg søkjer vi likevel

no i skumringa.

 

 

Den heilage Johannes Paul

 22. oktober er minnedagen for Den heilage Johannes Paul (1920-2005), den 264 pave. Det er mykje som kan seiast og skrivast om han, i dag vil eg nytta høve til å nevna at han også var poet. I 1989 kom "Sangen om den kjulte Gud" på norsk i gjendikting av Jan Brodal. Eg tek med litt frå det lange diktet "Strender fulle av stillhet". Ei strofe gjorde særleg  inntrykk på meg då eg las diktet for første gong: "Er livet en bølge av undring, en bølge høyere enn  døden?"

Like utenfor dørterskelen tar stillhetens strender til.

Ditover kan du ikke fly på fuglevinger.

Du må stane opp og skue stadig dypere og dypere

inntil du ikke lenger formår å holde sjelen tilbake fra dypet.

...........

Er livet en bølge av undring,

en bølge høyere enn døden?

Stillhetens bunn, buktens speil - menneskets ensomme bryst.

Når du seiler til himmelen derfra,

og bøyer deg ut fra båten:

da blander de seg, barnets

babling - og forundringen.

.........

For Du er selve Stillheten, den store Taushet,

og derfor ber jeg Deg, frita meg nu for min stemme,

og la meg i steden fylles av gys over Din Eksistens

av den sitrende skjelving hvormed vinden fyller de modne aks.

Utanfor Johannes Paul museet ved barndomsheimen i Wadowice som vi vitja i 2017.

George Mackay Brown hundre år del II

 Dag og Tid trykte dette diktet av George Mackay Brown i høve at det var hundre år sidan han vart fødd i Stromness på Orknøyane.

Fiskar

Vesthimmelen raudna, drog ned skodda

og natta forsegla alt.

Fredsam er lufta, sjøen.

Ei stille spreiing av stjerner.

Det veldige havet

lagar den mjukaste rørsla rundt den svivande kloten,

ei svak dønning gjennom småsteinar.

Ingen måne i natt.

Teinene ligg i ro på tilgrodde hyller.

Ikkje ein lyd, berre hunden til ein kjeleflikkar

som gøyr langt innpå land.

For tre dagar sidan rasa ein storm som drukna

Jock Halcrow blant hummarane hans.

Mellom lysa i dalen er det eitt mørklagt bruk i natt.

Mitt innlegg i siste nummer av Dag og Tid

George Mackay Brown 100 år

Eg sette stor pris på at det i siste nummer av Dag og Tid var teke med eit dikt av  George Mackay Brown(1921-96) som ville ha fylt hundre år 17.oktober. Diktet er henta frå «For øyane syng eg» , gjendikting av Jostein Sæbøe, og så vidt eg veit er det det einaste av denne store diktaren som er omsett til norsk. Øyane, det er Orknøyane der han vart fødd og levde det meste av livet bortsett frå eit par år i Edinburgh. På Orknøyane er han den store diktaren med ein rik produksjon i mange sjangrar, dramatikk, romanar, noveller, essays, operalibretto, barnebøker men framfor alt poesi. Saman med komponisten Peter Maxwell Davies tok han og initativ til kultufestivalen St.Magnus, med namn etter Orknøyanes skytshelgen.

George Mackay Browns verk er grunnfesta i lokalsamfunnet der han budde, i naturen og folket der, bønder og fiskarar som kjempa for å overleva på desse forblåste øyane. Men han set det heile tida inn i ein større samanheng, historisk med røter tilbake til norrøn tid, og eksistensielt og andelege der jordbruksåret med onner, såing og innhausting blir ein parallell til kyrkjeåret med sin høgtider og ritual. Eg vart særleg fascinert av hans «kalenderdikt» der kvar av årets tolv månadar får ein strofe som knyter saman årstidene i naturen, bønder og fiskarars dagleg liv, dei bibelske forteljingane og årshøgtidene.

Då «The Collected Poems of George Mackay Brown» kom ut i 2005 skreiv The Times: «A must-have book». Eg sluttar med til det, og vågar meg til å hevda, sjølv om eg då rører meg langt utanfor mitt eige fagfelt, at han er ein av dei store i engelsk språkleg litteratur i førre hundreår. Han fortener difor  å verta meir kjent og lest også i vårt land!

«For the islands I sing

and for a few friends

not to foster means

or be midwife to ends»

Den ortodokse kyrkja

 St. Olav forlag kom nyleg med boka "Den ortodokse kirke. Historie - lære - trosliv" Forfattar er  kunst - og kulturhistorikar Caroline Serck-Hanssen  som har stor innsikt i temaet og tidlegare har skreve bøker og artiklar om såvel ikonkunst som ortodoks tradisjon i Skandinavia. Boka er blitt ei svært vellukka innføring i ortodoks kristendom.  Serck-Hanssen skriv lettlest ,men innsiktsfullt  om eit komplisert og lite kjent tema i vårt land. Boka er rikt illustrert med både ny og gammal ikonkunst, og ikkje minst bilete som viser dagens liturgiske feiring i dette mangesidige kyrkjesamfunnet.

Den ortodokse kyrkja eller rettare sagt kyrkjene i fleirtal er den nest største trusretninga i verda etter Den katolske kyrkja,men lite kjent her til lands. Dette trass i at det alt i vikingtida var tett kontakt med ortodokse samfunn i aust, og dei siste åras sterke auke i såvel antall ortodokse kristne som ortodokse forsamlingar av ulik nasjonalitet. Boka er systematisk bygd opp og tek for seg historie, teologi og lære og trusliv slik det blir praktisert av verdas rundt 200 millionar ortodokse kristne.

Serck-Hanssen har eit eige kapittel om Den ortodokse kyrkjas historie i Norge, sjølv om eg har lese ein del ortodoks litteratur var dette ny kunnskap. Vikingane hadde utstrakt kontakt med Kievrike og Bysants. Olav den heilage  oppheldt seg i Kievriket året før slaget på Stiklestad, kongens svigerinne var gift med storfyrste Jaroslav.  Harald Hardrådes dronning Ellisif var dotter til det russsiske fyrsteparet.

På byrjinga av 1500 talet kom ein einebuar til Petsjengadalen, han vart seinare kjent som Den heilage Trifon- Nordens opplyser. Her vart det etterkvart bygd eit klsoter som var i aktivitet fram til revolusjonen med visse avbrot.  Det var det religiøse sentrum for dei ortodokse skolesamane som og hadde sitt eige kapell i Neiden på norsk side av grensa.  Det var tett kontakt mellom munkane i klosterert i Petsjenga og norske kjøpmenn. På denne tida var det at Pomor-handelen var på sitt største. Etter revolusjonen i 1917 kom ein del russiske flyktingar til Norge og dei grunnla etter kvart Heilage Nikolai menighet som lenge var den einaste ortodokse forsamlinga i Norge. Dei siste åra har det på grunn av innvandring frå Aust-Europa kome til ei rekkje forsamlingar  som oftast har vore knytt til nasjonale grupper . Det er og eit ortodoks kloster i Hurdal. Det har nyleg vore fokus på klostergrunnlegging på Sunnmøre, men nonnenes andelege rådgjevar er ein kontroversiell person i Hellas og ikkje godkjent av den offisielle kyrkja.

Uansett har  ortodoks kristendom kome for å bli i vårt land, og vil nok veksa og bli meir synleg i åra som kjem. Dei ortodokse er økumenisk innstilt, og er med i Kyrkjenes verdsråd og har kontakt med ulike protestantiske miljø. Relasjonen til Den katolske kyrkja har vore meir spenningsfullt mellom anna som følge av strid rundt dei katolske forsamlingane med ortodoks liturgi. Kunnskap om Den ortodokse kyrkja er viktig i økumenisk samanheng,men vel så mykje for å forstå politikk og samfunnsliv. i Aust -Europa.Ikkje minst gjeld dette vår relasjon til Russland i  nord. Serck-Hanssens bok er difor  nyttig ikkje berre for dei som er interessert i religion og kyrkjehistorie , men og for alle som føl politikk og samfunnsutvikling i Aust-Europa med interesse! Boka kan hermed tilrådast på det varmaste.