lørdag 28. september 2019

Dei heilage erkeenglane

29.september og vi feirar minnedagen for Dei heilage erkeenglane Mikael, Gabriel og Rafael. Opprinneleg var dette ein festdag for erkeengelen Mikael, i norsk tradisjon Mikkelsmess. I 1969 blei festdagane for dei tre erkeenglane slegne saman og feira 29. september.
Vi talar om englevakt og skytsenglar, framleis sit dette i daglegtalen iallfall hos den eldre generasjonen. Forfattaren Jon Fosse, som no fyller 60 år, har i den vesle boka "Songar" frå 1969 to vernesongar. Den første lyder slik og høver godt på denne dagen, englane lik usynleg sølv er dei der alltid.

Første vernesong


Engelen er der alltid
som usynleg sølv
er han der

så usynleg
og så ganske nær

slik du som er meg så kjær
og er borte frå meg
er så nær
at alt eg tenkjer og gjer
alt eg er
er deg og meg
i vår bvinds
usynleg verd








søndag 22. september 2019

Heinrich Biber

På veg til Mozarts Geburtshaus i Getreidegasse i Salzburg passerar vi ein annan kompinistbustad nemleg huset der Heinrich Ignaz Franz Biber budde frå 1670 til sin død 3. mai 1704.  Han er langt frå så kjent som Mozart , men blir av mange  rekna som ein av dei store barokkkomponistane
Biber vart fødd i Böhmen 12. august 1644, han fekk si utdanning ved jesuittkollegiet i Troppau i Schlesien. Etter kvart kom han til Österrike, og vart tilsett som kapellmester hos erkebiskopen i Salzburg. Han skreiv messer, rekviem, fiolinsonater. Hans storslåtte Missa Salsburgiensis vart sannsynlegvis komponert i 1682, manuskriptet vart oppdaga i 1870 år, visstnok var det nær på at det vart brukt som innpakning av grønnsaker. Det vart skreve til feiringa av 1100 års jubileet for Salzburg som erkebispesete, musikkforskarar har konkludert med at det  er Biber som  nok er komponisten av dette verket, sjølv om manuskriftet ikkje var signert.

Hans ut tvil mest kjente verk er Mysteriesonatene  også kalla Rosenkranssonatene.  Det er eit verk som utgjer 15 sonatar til kvar av Rosenkransmysteria og ein avsluttande Passacaglia. Komposisjonen er sannsynlegvis frå 1676 og er ein meditasjon over dei fem Gledesfulle mysteria, dei fem Smertef ullemysteria, og dei fem Herlighetsfulle mysteria, Lysets mysterier vart innført av pave Johannes Paul II på 1980 talet og er naturleg nok ikkje med!

Mysteriesonatene gjekk i gløymeboka og vart så funne igjen i vår tid slik tilfellet var med mange barokkverk. Ei rekkje framføringar og inspelingar er gjort i det siste, verket vart til dømes framført under festspela i Bergen for eit par år sidan.
Sonatene er komponert for solofiolin og continuo. Karakteristisk for verket er "scordatura" som er ei spesiell stemming av strengeinstrument. Fiolinen er også stemt ulikt i dei tre delane av verket for å illustrera innhaldet også musikalsk. Å lytta til Bibers Rosenkranssonater blir sånn sett ein måte å be Rosenkransen på!



Lenke til Andrew Manze innspeling:
https://www.youtube.com/watch?v=lOEFfqvAb_4




lørdag 21. september 2019

Mozarts Geburtshaus

Getreidegasse 9 sentralt i ganlebyen i Salzburg, her kom altså Wolfgang Amadeus Mozart til verda 27.januar 1756. Foreldrene var Leopold og Anna Marie, komponisten var yngst i ein søskenflokk på sju , men berre han og søstera Maria Anna (Nannerl) overlevde den tids store barnedødeligheit.
Mozart - den klassiske komponisten som så godt som alle kjenner til og har ein relasjon til, uavhengig av om ein ellers er interessert i klassisk musikk. Ein av dei mest myteomspunne komponistane, vindunderbarnet som skreiv sin første symfoni som åtteåring,men døydde så alt for tidleg i 1791, dødsfallet uavklart og mystisk, understreka av det ufullførte Rekviem han arbeidde med til det siste.

Husværet som foreldene leigde frå 1747 til 1773 er frå slutten av 1800 talet gjort om til museum til minne om den store komponisten som vart fødd og vaks opp her. Etter kvart var det vel ikkje så mykje han og søstera oppheldt seg her, for faren tok dei med på turne rundt i både Tyskland, Italia, Frankrike og England frå tidleg barnealder.Sannsynlegvis ei påkjenning for alle med den tids kommunikasjonar ! Tragisk nok døydde mora i Paris under ein slik turne.

Det er med stor undring vi går frå rom til rom, her er alt frå klavikordet han komponerte "Tryllefløyten" på til små daglegdagse gjenstandar, til og med ein liten hårlokk.
Kva er det som gjer at eit menneske blir tildelt så rike kunstnariske gåver ? Kvar kjem det frå?
Så kan vi gå ut i den varme septembersøndagen og kjøpa Mozartkuler - Mozart bonbon som konditoren Paul Furst  lanserte i 1890.







onsdag 11. september 2019

Thérèse av Lisieux og Notre-Dame des Victoires

Det er 4. november 1887, den snart femtenårige Therese Martin  er på pilegrimsreise til Roma saman med faren Louise og søstera Celine. 20. november under audiensen hos pave Leo XIII skal den frimodige Therese falla på kne for paven og be han om lov til tre inn i karmel. Dei har reist frå heimbyen Lisieux tidleg om morgonen, og kom til hovudstaden på formiddagen. Louise Martin har budd i Paris før  då han utdanna seg til urmaker og her er mykje han gjerne vil visa døtrene. Ein av dei viktigaste måla for dagens vandring gjennom byen er kyrkja Notre-Dame des Victoires som han kjenner godt frå før, og som han har opplevde som " eit lite paradis på jorda."  Therese blir like oppglødd som faren:

" Vi ankom Paris på formiddagen og begynte straks å ta byen i øyensyn. Stakkars pappa ble svært sliten av stadig å lete frem nye ting han kunne glede oss med, og snart hadde vi sett alle hovedstadens severdigheter. Jeg for min del , fant kun en eneste som virkelig gjorde dypt inntrykk, og det var Notre-Dame des Victoires. Å! Det jeg følte der  ved den hellig Jomfrus føtter kan ikke beskrives....."

Så assosierar ho til det som hende pinsedag fire år tidlegare: " Jomfru Maria lot meg føle at det virkelig var hun som hadde smilt til meg og helbredet meg. Jeg forstod at hun våket over meg og at jeg var hennes barn, og også at jeg fra nå av skulle kalle henne mamma, siden dette for meg uttrykte enda mer omsorgsfullhet enn "mor".....

Då Therese låg alvorleg sjuk i mai 1883  var faren som rimeleg kan vera svært uroa for henne, og han vender seg til Notre-Dame des Victoires. " En dag så jeg pappa komme inn i Maries rom der jeg lå og sov. Han gav henne flere gullmynter, og med et meget bedrøvet uttrykk i ansiktet bad han henne skrive til Paris og be dem lese en messe i Notre-Dame des Victoires for at Vår Frue skulle helbrede hans stakkars lille pike."  Therese opplever eit syn av den smilande Maria, og ho kviknar til igjen.

"Dette under var det Vår Frue i Notre-Dame des Victoires  som virket"

"Il fallait un miracle et ce fut Notre-Dame des Victoires qui le fit."

Når ein kjem inn i Notre-Dame des Victoires  finn ein alteret der Therese, Celine og faren ba  denne novemberdagen framme til høgre. Her brenn det alltid mange lys. Til venstre for inngangen finn vi eit alter for Therese og eit for hennar no helligkåra foreldre Louise og Zelie Martin. Therese viser si takksemd, og det er det også 37.000 andre som har gjort.

Dei små lysa blafrar lett under alle desse tavlene med ein bodskap: MERCI -TAKK !






"...un petit paradis terrestre" ( eit lite jordisk paradis) 

St. Louise Martin (1823-94)




Notre-Dame des Victoires

Eg går forbi ei brannskadd Notre-Dame de Paris, område er avstengt og det er nok mange år til katedralen igjen er open for turistar og truande. Vi er mange som var glade i Notre-Dame også utanfor Frankrike, og vi vart grepne av ei stor  sorgkjensle ved synet av flammane som stod opp over taket på katedralen. Men det er mange kyrkjer i Paris, også andre vigd til "Vår frue - Notre-Dame", det er difor naturleg å ta vegen til Notre-Dame des Victoires (Vår Frue av sigeren)  ved Place des Petits Peres i 2nd.  arrondissement, i gangavstand frå Louvre. Stemninga i kyrkja grip meg og eg vender tilbake fleire gonger!

Dette var opprinneleg ei klosterkyrkje for Augustinarordenen som heldt til her (Petits Peres). Kyrkja vart påbyrja i 1629 men først fullført i 1737. Fram til revolusjonen var det kloster og klosterhage her, men både kyrkja og klosteret vart konfiskert og nytta til verdslege formål før ho igjen vart sognekyrkje frå 1809. Litt utpå 1800 talet kom presten  Charles-Eleonore Dufriche-Desgenettes til Notre-Dame des Victoires, han kom opprinneleg frå Alencon(same by som Thereses foreldre !)
Få menneske kom til messe i dette relativt sekulariserte området, etter fire år såg han ingen framgong og var nær ved å gje opp. "Alt er tapt, desse folka har ikkje lenger tru" skriv han. Men så skjer det noko uventa, 3. desember 1836 feirar han messe ved alteret vigd til Maria då han brått får ein klar bodskap: "Consacre ta paroisse au Tres Saint et Immacule Coeur de Marie." ( Vi sognet ditt til Marias heilage og reine hjerte). Han blir inspirert til å invitere menn i nabolaget til kyrkja, og som ved eit under dukkar 500 opp, dei fleste har aldri sett sin fort der før. Desgenettes ber dei gå med eit kvitt skapular med innskrifta: "Syndares tilflukt, be for oss." Så grunnlegg han eit felleskap vigd til Marias reine og heilage hjerte for syndaranes omvending. ( L`Archiconfrerie du Tres-Saint et Immacule Coeur de Marie pour la conversion des pecheurs). Innan få år får det fleire millionar tilhengarar, og Notre-Dame des Victoires blir eit pilegrimsmål - Sanctuaire Marial du Diocese de Paris ( Maria heilagdom i bispedømme Paris).

Det som slår ein straks ein stig inn i Notre-Dame des Victoires er dei mange små platene - ex voto som kler veggene tett i tett. Platene har kortare og lengre innskrifter med takk for bønesvar, dei fleste med årstal, frå midten av 1800 talet fram til i dag. Totalt er det 37.000 av dei ! Det står brått sterkt for meg:" Kan så mange menneske bare innbilla seg at Marias forbøn hjelper ?"

Dei fleste som kjem til Notre-Dame des Victoires er vanlege truande , men les ein kyrkjas historie dukkar det opp mange store navn: Komponistar som Mozart og Lully, forfattarar som Huysmans, Colette og Bernanos ( faren sette opp ei minneplate i 1894: Merci guerison de mon fils), pave Pius XI og Johannes XXIII, Jean Vanier, stiftaren av L`Arche felleskapet, og så helgenar som Jean Marie Vianney , Jean Bosco, Padre Pio, John Newmann, Elisabeth av Treenigheten og Louise Martin. Men framfor alt Therese av Jesubarnet og det Heilage Andletet  som kom her med faren og søstera Celine 4. november 1887.

Thereses far Den heilage Louise Martin vart kjent med Notre-Dames des Victoires då han utdanna eg til urmakar i Paris. I eit brev 8. oktober skriv han :

"J`ai eu le bonheur de communier a Notre-Dame des Victoires, qui est comme un petit paradis terrestre. J`ai aussi fait bruler un cierge a l`intention de tout la famille." ( Eg har hatt gleda av å ta i mot sakramentet i Notre-Dames des Victoires som er som eit lite jordisk paradis. Eg har også tent eit vokslys for heile familien)

Brått forstår eg kommentaren til ei kvinne i kyrkja: Det er som eit lite jordisk paradis!





(forts.)

tirsdag 10. september 2019

Karmel Totus Tuus

Årlig retrett hos karmelsøstrene i Tromsø. Som alltid fine og nåderike dagar. Eit tragisk dødsfall la ein skugge over dagane, men vi veit kvar vi skal gå med det vonde og mørke.

Totus tuus ego sum

Totus Tuus ego sum,
Regina mea, mea Mater
et omnia mea, et omnia mea
omnia mea tua sunt.

( Helt din er jeg, du min dronning,
min Moder Maria og alt mitt er ditt)

Maria som alltid gjer det som ho gjorde første gong i bryllaupet i Kana, ho viser vidare til Sonen










Å mi ærerike miskunns dronning

Eg står audmjukt framfor deg - tempel
Eg står audmjukt framfor ditt møydoms hjarta
Eg står audmjukt framfor di edel sjel
dvelestad for Kristus Herren.
Heil deg Maria, heilt utan plett og lyte
fylt av dei mest nådefulle nåde gåver.

( Anna av St. Bartolomeus 1549-1626)














,