Juletida

Juletida

Han hadde gått så langt

og nådde kanskje ikkje fram

men enno var det rom igjen

ei dør, eit bord med brød og fisk og vin

så kan auga gli igjen

og kvila varer lenge

tretten dagar til ende.

Han reiser seg frå draumen

no vil han tala men lyttar først

til dei som tek imot og delar ut

og så dei tre som kom igår

og no stig opp og rir mot vest.

Dei ber eit lys ilag dei tre,

og byr dei andre som sit att:

Bli med, bli med !

Vi kjem med sol og vind

sa den første.

Vi kjem med lys og tid

sa den andre.

Vi kjem med glede,brød og vin

sa den tredje.

Eg byr eit hus av brød

sa han som hadde sove lenge.

Gå no sa han som leigde ut

det er ikkje langt igjen.

De er slitne og undrast no

men de blir funne att i dag

og gleda skal bli stor.

De trufast ventande!

Poetica: Skumringstimen

 Innlegg i Dag og Tid 14. desember.

Midvinter and Christmas

 Lighting Candles in Midvinter

Saint Lucy, see

Seven bright leaves in the winter tree

Seven diamonds shine

In the deepest darkest mine

Seven fish go, a glimmering shoal

Under the ice of the North Pole

Sweet St Lucy, be kind

To us poor and wintered and blind

Christmas

«Toll requiem», said sun to earth,

As the grass got thin.

The star-wheel went, all nails and thorns,

Over mill and kirk and inn.

The old sun died. The widowed earth

Tolled a black bell.

«Our King will return», said root to bone,

To the skeleton tree on the hill.

At midnight, an ox and an ass,

Between lantern and star

Cried, Gloria….Lux in tenebris…

In a wintered byre.

To advent- og juledikt av poeten George Mackay Brown frå stromness på Orkney Islands.

Advent

Desse skritt med forventning

gjennnom stille vinternatt

mot eit ukjent møte

Denne uroen

som tøyer seg over dagen

og blir eit gjenskinn

av morgonens tause blikk

Eit vakande auge i kvelden

undrande

Vi er aldri åleine

Skumringstimen like før jul. Å hente i barnehagen med baby og katt på slep. Gaudium et Spes - Å Glede! - Å håp!

Asbjørn Aarnes

 I dag ville Asbjørn Aarnes ( 1923 -2013) ha fylt 100 år. Han var professor i europeisk litteraturhistorie, men hadde ei formidlingsevne som rakk langt utover akademia. Den verdikonservative humanisten Aarnes var ein av dei store kulturformidlarar i etterkrigstida. Hans innsikt rakk langt utover det vi vanlegvis forbind med litteraturhistorie, ikkje minst innan filosofi. Her er han nok mest kjent for det han skreiv om Emanuel Levinas filosofi omkring den andres ansikt. « Du skal ikke vende deg bort når den Annens sårbarhet treffer deg.»

Men det var nok poesien som var hans hjarta nærast, både den norske og den store europeiske tradisjonen. Det mange poesi interesserte forbind med Aarnes er nok verket, « Poesien hos Olav Nygard, Et dikteralbum» som kom i 2004. Eg skreiv ei bokmelding og fekk ei helsing tilbake frå Asbjørn Aarnes der han skreiv at eg hadde forstått det han ville formidla. Det sette eg svært stor pris på. Årets nobelprisvinnar Jon Fosse hevdar og at denne boka er noko av det beste han har lese om poesi.

Aarnes var fødd på Nordmøre, men nytta riksmål heile livet med unntak av det han skreiv for « Dag og Tid»  på slutten av livet. Det er gjeve ut i ei fascinerande lita bok med tittelen « Råka av røyndomen». Eg hadde stor glede av den. 

I høve 100 årsdagen kjem det ut ei bok av og om Asbjørn Aarnes, « Den fine taushets røst.» For dei som ikkje kjenner til han er det eit høve til å bli kjent med denne eineståande formidlaren av litteratur og filosofi. For dei som kjenner til han er her kanskje nye gullkorn å ta med seg?

Johannes av Korset

 I dag 14.desember, midt i Adventstida feirar vi ein av dei store i Kyrkjas historie Juan de la Cruz - på norsk Johannes av Korset. Han levde i siste halvdel av det turbulente 1500 talet, prest, teolog, poet, mystiker, ordensreformator og frå 1726 ein av Kyrkjas viktigaste helgenar. Hans liv var prega av fattigdom, sjukdom og motgang, hans poesi og teologiske verk stråler med desto større kraft og har vore til inspirasjon for mange både i og utanfor Kyrkja! 

Johannes hadde ein adeleg far, men han gifte seg under sin stand med Catalina Alvarez, dotter til ein vever, det førte til at han vart utstøtt av familien og døydde tidleg. Johannes vaks opp i fattigdom saman med to eldre brødre. Som ung arbeidde han som pleiar ved eit sjukehus,og utmerka seg med sitt gode vesen og store omsorg for sine medmenneske. Eit ordenskall vaks fram og som 21 åring slutta han seg til karmelittordenen, han studerte teologi og vart prestevia i 1567. Saman med Teresa av Avila vart han ordenens store reformator, dei ville tilbake til den opprinnelege langt strengare praksis enn det som var vanleg i datidas Spania. I ettertid er dei blitt karakterisert som barfot- karmelittar i motsetnad til dei skodde karmelittar. Han møtte stor motstand, det sterkaste uttrykket er vel då han vart teke til fange og sperra inn i ei lita celle i åtte månadar. På mirakuløst vist klart han å flykta frå fangenskapet. Det svekka hans alt svake helse, men gav samstundes inspirasjon til hans vakraste diktverk som gjer at han blir rekna som ein av dei store i spansk litteratur.

I denne mørke og tilsynelatande vonlause tid passer det å sitera kva han skriv om morgongryet i « Åndelig sang»:

«Men denne stille natt, sier den, er ikke som den dunkle natten, men som natten da morgengryet kommer. For denne hvile og stillhet i Gud er ikke helt mørke for sjelen, som den dunkle natten, men stillhet og hvile i det guddommelige lys, i en ny kunnskap om Gud. Ånden nyter nå den mest sødmefylte hvile, oppløftet som den er til det guddommelige lys.»

Den heilage Lucia

 I dag feirar vi minnedagen for Den heilage Lucia - Sancta Lucia. Ho er nokså sikkert ein historisk person sjølv om det er mykje legendestoff knytta til denne helgenen som levde i Syracusa på Sicilia rundt år 300. Ho skal ha lidd martyrdøden under keisar Diokletian. Alt frå år 400 vart ho æra, det er funne ei innskrift over ei ung jente, Euskia, som døydde på Lucias festdag. Saman med Agathe som lei maryrdøden noko tidlegare er ho Sicilias viktigaste og mest populære helgen.

Ho er skytshelgen for mange ulike grupper, kanskje best kjent for synet, for blinde og mot augesjukdomar. Det kjem naturleg nok avdi Lucia kjem av Lux - lys på latin! Minnedagen for Lucia fall før kalenderreformen på årets mørkaste dag og vart naturleg  nok ein lysfest. Dagen vart særskilt feira i Italia og merkeleg nok i det protestantiske Sverige. Frå Sverige har skikken i moderne tid spreidd seg til vårt land. Særleg populært har det vore å markera Lucia i barnehagar med lys og opptog. Bilete under er eit fint minne frå tredve år tilbake, med vår nest eldste son i fremste rekkje.

Årets nobelprisar

 Vi har ei innhaldsrik helg bak oss, det var flott å følgja årets utdeling av nobelprisar såvel Fredsprisen i Oslo som dei andre prisane i Stockholm. Fredsprisen til iranske Narges Mohammadi var viktig og vel fortent. Ho er ei modig kvinne som har våga å stå opp mot det brutale og undertrykkjande regimet i Iran, og ho har betalt ein høg pris for det. Det  gjorde inntrykk å sjå dei to borna på 17 år ta i mot prisen, og så halda moras tale som var smugla ut frå fengselet  i Iran. « Kvinner, Liv, Fridom!»

Prisen i medisin og fysiologi var og vel fortent og kanskje forventa, i fjor tenkte eg dei var aktuelle kandidatar, men då gjekk prisen til svensk- estiske Svante Päbo for hans nybrotsarbeid innan genetikk. Eg har lenge følgd med på arbeid hans, det var stort då han han som den første lukkast å analysera DNA utvunne fra neandertalskjelett. Karikos og Weissmans arbeid dreier seg og om genetikk, men eit skritt vidare frå DNA, nemleg messenger RNA. Grunnforskninga deira har vore avgjerande for utvikling av nye vaksinar under coronaepidemien, og vil nok nokså sikkert  representera framskritt på mange medisinske fagfelt!

Det er ikkje så mange kvinner som har fått denne utmerkinga, i år var det tre mellom dei Claudia Goldin, professor ved Harvard. Ho fekk prisen i økonomi for si banebrytande forskning på kvinners stilling i arbeidslivet.

Så var det sjølvsagt litteraturprisen til Jon Fosse som naturleg nok fekk stor merksemd ikkje bare i Norge men over alt der verka hans blir spelt og lese! Litteraturprisen og fredsprisen er det som folk flest kan forhalda seg til, dei andre er det berre spesielt interesserte som kan forstå litt av. Eg har lenge følgd med på Jon Fosses forfattarskap, og hatt stort utbytte og glede av det, ikkje minst det siste store verket, Septologien. Kanskje har det med at eg er vaksen opp ved same fjorden som forfattaren, har same livssyn og nyttar same målet ?

Poetica: Utan visse

 Utan visse

Skumringstimen

snart er mørkre så tett

at det må kunna gripast

og bli løfta over  på den andre  sida

i von om teikn og retning

sjå små fotspor i snøen

i korte lysglimt kan dei følgast

gjennom natta

men ikkje utan uro

og inga klår  visse

om eit nytt morgongry

likevel eit steg om gongen

varsamt.

Jødedeportasjonen 26.nov.1942

I dag 26. november minnest vi deportasjonen  av norske jødar i 1942. Det er 81 år sidan, men viktigare enn nokon gong å markera på bakgrunn av aukande antisemittisme der jødar med urette blir gjort ansvarleg for israelsk politikk. Det er på mange måtar ein skammeleg dag, det var ikkje tyskarar som henta norske jødar tidleg om morgonen 26. november, det var norske politifolk som rekvirerte norske drosjar. Dei vart ført til dei ventande transportskipa Monte Rosa og Donau, totalt 555 norske jødar vart sendt til utryddingsleirane denne dagen. Av totalt  773 deporterte kom bare 38 tilbake i live.

Dagen vart markert på arkivet i Kristiansand i ettermiddag. Forfatter Simon Stranger var der saman med. sin musiker bror og heldt eit engasjerande foredrag om sin nye romam “ Museum for mordere og redningsmenn” som omhandlar jødedeportasjon, og som lik den forige roman “ Leksikon om lys og mørke” også har eit sterkt personleg innslag i det konas jødiske forfedre spelar ei sentral rolle.

Det har ikkje tidlegare vore jødiske minnesmerke i Kristiansand, men i går vart det sett opp minnetavler ved det som i 1940 var byens to jødiske forretningar. Det vart ikkje lagt ned snublesteinar då det alt er gjort i andre byar for dei involverte jødane! Eit viktig tiltak som ikkje kom for tidleg. Reidar Mosland frå Christiansands byselskap og historikar Thomas Hagen gav ei fin orientering om bakgrunnen for dette.

Pave Frans gratulerer med nobelprisen

Pave Frans sender gratulasjoner til ein vel fortent mottakar av årets nobelpris i litteratur katolikken Jon Fosse frå Strandebarm! Brevet på norsk: Jeg skriver for å gratulere deg med tildelingen av Nobelprisen i litteratur i 2023, og for å uttrykke min takknemlighet for at ditt milde trosvitnesbyrd og din dedikerte litterære stemme nå vil nå ut til et bredt publikum. Din evne til å fremkalle den allmektige Guds nådegaver, fred og kjærlighet i vår ofte formørkede verden vil helt sikkert berike livene til alle som deler troens pilegrimsvandring. Idet jeg forsikrer deg om at jeg vil huske deg i mine bønner, ønsker jeg å skjenke deg en overflod av guddommelige velsignelser. Vatikanet, 18. oktober 2023 Frans

Heilage kvinner

 Det har vore tradisjon at paven heilt frå 1500 - talet har halde audiensar for folke flest. Det har gjerne hatt preg av katekese så og for pave Benedikt 16. Han tok for seg sentrale personar Kyrkjas historie, apostlar, kyrkjefedre, ordensgrunnleggjarar og heilage kvinner. Dei har blitt samla og gjeve ut som bøker, no og i norsk omsetjing på St.Olav forlag.

Kyrkja har tradisjonelt vorte oppfatta som mannsdominert, men kvinnene har heile tida vore der, og på grunnplanet i dei lokale kyrkjelydane er det nok kvinnene som har gjort den største innsatsen like frå dei første skildringane i Apostegjerningane med driftige kvinner som Lydia, og fram til våre tid!

Det har gjerne Kyrkjas historie heller ikkje vore mangel på heilage kvinner, både fomelt heilagkåra og dei som levde sine fromme liv i det ukjente. Pave Benedikt tek for seg seksten av desse kvinnene som levde frå 1100 til 1500- talet, nokon av dei svært kjente, andre meir ukjente men som likevel sette sterke spor etter seg. Av dei meste kjente kan nemnast universalgeniet Hildegard av Bingen som levde på 1100 - talet Teresa  frå Avila og Katarina frå Siena som begge vart utnemd til kyrkjelærarar i 1970. Den einaste frå Skandinavia er Birgitta frå Vadstena som saman med Katarina frå Siena var markerte personlegdomar i Kyrkja på 1300 -talet. Mindre kjent og desto meir interessant er to andre katarinarar, Katarina frå Bologna og Katarina frå Genova. Julian frå Norwich er vel ikkje formelt ein helgen, men mange er det som har hatt utbytte av å lesa det mystiske skriftet “ Revelations of Divine Love in Sixteen Showings”  som skildrar hennar ekstatiske visjonar av Guds kjærleik som ho og karakteriserar Guds kjærleik som morskjærleik! 

Belgiske Juliana av Mont Cornillon  som levde på 1100 - talet er det nok få som kjenner til, underteikna hadde  ikkje høyrt om henne før. Ho var augustinarnonne, mystiker og fekk sine første visjonar som tenåring.Ho har fått stor innverknad på ettertida avdi ho var ein sentral pådrivar for innstiftinga av Corpus Christ - Kristi lekamsfest  som  vi feirar kvart år etter pinse. Jeanne d’Arc er vel den meste kjente av desse kvinnene, Frankrikes skytshelgen og med ein livshistorie  som teke ut av ei anna verd. Romanar og filmar har gjort henne til ein del av kulturen langt utover Kyrkjas grenser!

Desse kvinnene er ulike men har det viktigaste felles. Dei var sterke og markerte kvinner i ei tid der kvinnas stilling var underordna, men ikkje i den grad som var tilfellet i hundreåra etter Mellomalderen.  Dei var framfor alt fromme kvinner med eit rikt indre bøneliv som dei henta sin styrke frå. Dei fleste av dei var visjonære mystikarar, og hadde dermed ein sterkare Gudsrelasjon enn dei fleste i dag.  Vi kan ha dei som føredøme og ideal, og vi kan læra av dei å stola på Guds nåde gjennom livets medgong og motgong, og vi kan ikkje minst bli inspirert til eit regelmessig og djupt bøneliv!

For a girl becoming

 « For a girl becoming» er ei vakker lita illustrert bok av den amerikanske poeten og musikaren Joy Harjo. Ho er « native anerican»og høyrer til Mvskoke Nation. Mykje av det ho skaper er inspirert av hennar etniske bakgrunn. «For a girl becoming» er dedikert til forfattarens barnebarn og forma som vegleiing for ei ung jente på veg inn i livet! Eg kjøpte boka til dattera mi for mange år sidan.

You will fall and you will get back up again, because you are one of us.

And as you travel with us, remember all this: Give a drink of water to all who ask, Whether they be plant, creature, human or helpful spirit. May you always have clean, fresh water.

Grieve with the grieving, share joy with the joyful. Mat you build a strong path with beautiful and truthful language.

Clean your room. May you always have a home: a refuge from storm, a gathering-place for safety, for comfort.

Burt what needs to be buried.Laugh easily at yourself; may you always travel lightly and well.

Your mother labored there, so young in earthly years. And we who love you gather here. Pollen blows throughout this desert house to bless. And horses run the land, hundreds of them, for you. And you are here to bless.

Poesiar etter Henrik Wergeland

 Då Jon Fosse flytta inn i Grotten i 2011 byrja han og å lesa meir av Grottens første eigar, vår store diktar Henrik Wergeland. Inspirert av Wergelands lyrikk kom han i 2016 med diktsamlinga Poesiar etter Henrik Wergeland, lyrikk inspirert direkte eller indirekte av Wergelands ikkje alltid like tilgjengelege verk.    

   Det Iisdryps Rislen i min barm….?

og disse Stik af Ild?

Lad Døden kalde det sin Seir!

Det er min Himmels Foraarsveir,

dens Vaarfrembrud - snart kold snart varm

min Saligheds April.

………..

O Følelse som af et Bad!

Jeg Alt tilgivet har.

En Finger paa mit Øje kom.

En Engels; det min Moders var.

Nu er min Sjel en toet Blom,

saanyfødt, barneglad.

( frå Paa Sygelejet)

HOS JON FOSSE ER DET OGSÅ ENGLAR:

Den blinde nøysemd

og den blinde tilfredsstilling

men no flyg dei attende til himmelen

for å henta draumar

til svevnen vår

( To englar møtte oss i døra)

OG SJEL:

senkt ned

kverv bort

er sorga vår song

vår sorg er song

( Når sjel i sjel)

OG HIMMEL MED STJERNER:

og kvar har sin eigen himmel med stjerner

i si eiga panne

og i verda er Guds språk

til seg sjølv

( Fridom er hjarta i ånda)

OG VIND:

for din milde mynde

lyfter graset

som når om våren ein fugl

for fyrste gong

helsar ei bølgje

(Blåse du vind)

Minneord Louise Glück

 Frå Dag og Tid 3.november.

Allehelgensdag

 ALLEHELGENSDAG OG ALLESJELERSDAG

Ved inngangen til november med høstmørke og regn feirer vi to viktige dager i Kirkeåret,    1. november er det Allehelgensdag og dagen etter, 2. november Allesjelersdag. 

Skikken med å ære våre hellige skriver seg fra de første kristne som samlet seg på gravene til martyrene. Helgenene fikk sine festdager der de skulle æres særskilt, ofte var det dødsdagen eller dagen da relikviene ble overført. Men de hellige ble etter hvert mange, og Allehelgensdag er en dag der vi kan ære alle helgener både kjente og ukjente som ikke harsin egen festdag. Opprinnelig ble dagen lagt til våren, men ble etter hvert flyttet til høsten da det etter innhøstningen var rikelig med mat til alle pilegrimene! 

Allehelgensdag heter på engelsk All Saints eller All Hallows, og noen av skikkene i forbindelse med allehelgensaften 31. oktober, «hallowe'en» overlever i folkelige tradisjoner, men på grunn av deres tilknytning til ånder og spøkelser blir de av mange i dag feilaktig assosiert med Allesjelersdag 2. november.

På Allesjelersdag minnes vi alle våre avdøde. Vi kan markere det ved å oppsøke gravstedet og tenne lys, og Kirken oppfordrer oss også til å be for de avdøde og be om deres forbønn. Mange har også sin favoritthelgen som de har navn etter, eller føler en sterk forbindelse til og som det kan være nyttig å markere særskilt disse to dagene. 

Allehelgensdag og Allesjelersdag er fremfor alt sterke vitnesbyrd om at døden ikke er endelig, de døde lever i kraft av Kristi oppstandelse 1. påskedag!

 

Louise Glück in memoriam

“ At the end of my suffering there was a door” , slik opnar den prisbelønna diktsamlinga “ The Wild Iris” av nobelprisvinnaren Louise Glück. Den 13.oktober i år gjekk ho gjennom denne døra for siste gong i det ho sovna inn i heimen sin i Massachusetts 80 år gammal. Louise Glück var professor i engelsk litteratur ved Yale University, ho var essayist men framfor alt ein stor poet. Ho fekk ei rekkje litterære prisar i heimlandet, men var nok lite kjent i verda ellers før ho fekk Nobelprisen i litteratur i 2020. Pga covid restriksjonar kunne ho ikkje koma til Stockholm for å ta i mot prisen. Ho fekk prisen:”« för hennes omisskännliga poetiska röst, som med sträng skönhet gör den enskilda människans existens universell»

Louise Glück var fødd i New York i ein jødisk familie med røter dels i Russland, dels i Ungarn. Som ung sleit ho med store helseplager i form av anorexia nervosa , og gjekk lenge i psykoterapi, noko som også kom til å setja sitt preg på diktinga hennar. Ho debuterte ho med  diktsamlinga “ First born” i 1968, så følgde ei rekkje diktsamlingar. Ho utvikla sin eigen særmerkte form, inspirert av natur og planter, gresk mytologi og poetar som Rainer Maria Rilke og Emily Dickinson. Ho skreiv om trauma og liding, død og tap av relasjonar men og om “ attempts at healing and renewal.” Ofte tek ho utgangspunkt i konkrete daglegdagse ting, dei kan symbolisera tap og einsemd, for alt i tilværet er midlertidig, alt tek slutt. Men å innsjå at vi er dødelege kan og leia til “ a greater appreciation of life.”

Louise Glück er ikkje så lett å setja i bås, og ønskte deg nok heller ikkje. Karakteristisk nok er mykje av det ho skreiv prega av ambivalens. Ein anmeldar skreiv:  “ She resists canonization as a hyphenated poet, preferring instead to retain an aura of iconoclasm or in- betweenness.”

“ The Wild Iris” som eg siterte frå innleiingsvis er eit høgdepunkt i forfattarskapet hennar. Boka kom i 1992 og fekk Publitzer prisen. Det er ei bok med utgangspunkt i hagevekster og årstider, det er ein dialog mellom naturen og poeten/ gartnaren, men og ein dialog med ein større andeleg røyndom. Dialogen rører ved vår relasjon  til naturen, til det konkrete såvel som det andelege, til kjærleik, identitet og medvit.

Mot slutten finn ein diktet “ Lullaby”, som på ein måte oppsummerar  denne djupt menneskelege og andelege hagevandringa.

“ Time to rest now; you have had enough excitement for the time being.”

“You must be taught to love me. Human beings must be taught to love

silence and darkness.”

Rosenkransen

 

Rosenkransen

Oktober er Rosekransmåneden, og selv om Kirken oppfordrer oss til å be Rosenkransen hele året vil vi i måneden som ligger foran oss ha særlig fokus på denne rike bønneformen. Tradisjonen med å be Rosenkransen skriver seg Middelalderen, det var sannsynligvis dominikanermunker som var opphavsmenn til Rosenkransbønnen. Senere har bønneformen hatt varierende popularitet, men fikk et kraftig oppsving i forbindelse med Jomfru Marias åpenbaringer i Lourdes og Fatima, og så igjen under pave Johannes Paul II. Opprinnelig var Rosenkransen delt inn i tre ulike mysterier med fem sentrale evangeliske hendelser i hver av dem. Det var de gledesfulle, lidelsesfulle og herlighetsfulle mysterier bedt på to ulike dager i uken. Pave Johannes Paul II la i 2002 til «Lysets mysterier» som vi ber torsdager. Selv om vi ber Ave Maria på hver av de små perlene er ikke Rosenkransen primært en bønn til Maria, det er en bønn vi ber til Sønnen sammen med Maria! Rosenkransen starter med Trosbekjennelsen, men hele bønnen blir en trosbekjennelse der vi ved ukens avslutning har hatt fokus på de tjue mest sentrale sannhetene i vår tro. I St. Ansgar vil det bli hengt opp en rosenkrans ved Maria kapellet, og Fatima statuen blir tatt frem og blomsterpyntet. Menigheten disponerer også en mindre statue som kan lånes ut etter avtale. Det blir også Rosenkrans-prosesjon (se programmet) ut i byen der vi synger Ave Maria di Fatima på ulike språk. Alle oppfordres til å be Rosenkransen for seg selv eller enda bedre sammen med familien eller trossøsken!

I disse mørke tider med krig og uro må vi be Rosenkransen for alle lidende og undertrykte !

(Fra St. Ansgar nytt)

 
                                Medjugorje. Jomfru Maria høyrer alltid våre bøner

Mellomalderkyrkjer i Hordaland

 Kristendomem kom tidleg til Sør-Vestlandet, kanskje alt på 800 talet, men det er sparsomt med arkeologiske funn frå denne tida. Eit av dei tidlegaste teikna på kyrkjebygg finn vi i Kinsarvik der det er teikn på at steinkyrkja vart bygd rundt ei tidlegare stolpekyrkje frå tidleg på 1000 talet. Desse tidlege kyrkjene hadde reisverk av stolpar sett ned i grunnen, og var då utsett for råte. Dei vart erstatta av stavkyrkjene frå 1100 talet. Bygningsteknisk var dette eit stort framskritt, kyrkjene var løfta opp på sviller fundamentert på steinar over bakkenivå. I Mellomalderen vart det omlag seksti stavkyrkjer i Hordaland, men trebygningar var utsett for ver og vind,og ved inngongen til 1800 talet var det berre tre att, dei andre var til nedfalls og revne på 16 - 1700 talet. Dei tre som var att Holmedal, Vikøy og Øystese forsvann i åra framtil midten av 1800 talet. Røldal er den einaste stavkyrkja som står att, men var tidlegare underlagt biskopen i Stavanger og ikkje rekna til Hordaland.

Etter kvart kom det steinkyrkjer, først i dei ytre stroka av Hordaland, Moster som skal ha vorte grunnlagt av Olav Tryggvason, Fitjar og Årstad. Kyrkjer i stein var meir i tråd med det som var vanleg ute i den store verda. Kong Magnus Lagabøte roste folk på Voss då dei bygde si første steinkyrkje. Utover 1200 talet kom det fleire steinkyrkjer i tillegg til stavkyrkjene og omlag år 1300 hadde alle større bygder i Hordaland si soknekyrkje, enkelte som Etne hadde fleire. I Seinmellomalderen fram til Reformasjonen vart det ikkje bygd nye kyrkjer.

Hordaland hadde fire hovudkyrkjer så kalla fjerdingkyrkjer, det var Kinsarvik, Skåla i Kvinnherad, Voss og Hamre. Dei vart bygde utover 1200 talet  samstundes med store prosjekt i Bjørgvin, Holmen med Håkonshallen, Apostelkyrkja, Kongsgarden og Mariakyrkja. Vi hadde alt to store klosteranlegg , Lysekloster som var eit cisternciensarkloster grunnlagt i 1146,Halsnøykloster eit  augustinarkloster grunnlagt 1163. 

Kven bygde desse kyrkjene? Det var neppe lokal kompetanse til å fullføra tildels avanserte bygningskonstruksjonar. Handverkarar kom utanfrå, sikkert dels frå utlandet. Dei utgjorde ofte såkalla bygghytter som var grupper med handverkarar, steinbyggarar, murarar og tømmermenn, som nok drog frå prosjekt til prosjekt. Steinkyrkjene er konkrete prov på kor dyktige desse mennene var! Eit døme er avanserte vindaugskonstruksjonar som vi mellom anna finn i austvindauga i Kvinnheradkyrkje frå slutten av 1200 talet. Det er sprosser i såkalla grindverk. Det vitnar om nær kontakt med resten av Europa i det vi finn slike grindverkssprosser både i Kvinnherad og i fransiskanarkyrkja, no Domkyrkja i Bergen , etter eit mønster vi finn i katedralen i Reims og i Westminster Abbey.

1100 - 1200 talet var eit høgdepunkt for kyrkjebygging i både Hordaland og ellers i landet. Nye kyrkjer fekk vi først på 1600 talet, det var då gjerne stavkyrkjer som vart reve  og erstatta med nye trekyrkjer. Vi har heldigvis mange flotte steinkyrkjer igjen som vitnemål om kristendomens første tid i landet vårt.

                         Vakre grindverkssprosser i austvindauga i Kvinnherad kyrkje.

Gratulerer med nobelprisen Jon Fosse

 Gratulerer med nobelprisen i litteratur JON FOSSE! Det er mange som i dag gledar seg over nobelprisen til Jon Fosse. Han har lenge vore ein sterk kandidat til prisen og det er stor semje om at dette var velfortent. Det er 95 år sidan litteraturprisen sist gjekk til ein norsk forfattar, Sigrid Undset. Dei har det til felles at dei er omsett til mange språk, Jon Fosse til femti språk, og blir lest over heile verda. Det må og nemnast at begge er konvertittar til katolisismen!

Jon Fosse debuterte i 1983 og har seinare gjeve ut over 40 bøker i mange sjangrar, romanar, poesi, essay, barnebøker og ikkje minst dramatikk, han er den mest spelte norske dramatikarar etter Ibsen. Hans skrivestil er språkleg enkel men innhaldsmessig djup og komplisert. Dei enkle og gjentakande setningane er gjenkjennelege og unike for Fosse. Eg set stor pris både på dramatikken, poesien og romanane. Septologien er sjølvsagt ein favoritt, det er stor litteratur med klare sjølvbiografiske element. For ein vestlending som har konvertert til Den katolske kyrkja er det mykje gjenkjenneleg i kunstnaren Asles liv. Det er veldig vestlandsk og samstundes så universelt!

Fosses poesi er enkel og vakker, dels modernistisk, dels i meir tradisjonell form. I samlinga  “ Stein til stein” finn eg ei lita perle til slutt, så enkelt, vakkert og djuptloddane.

Nattsalme

Det finst ei jord som opnar opp

sitt djup av svarte natt

og løyner både sjel og kropp

til ingenting er att

Det finst ei natt som møter deg

og tek deg djupt imot

og let deg kvila æveleg,

di hand, di sjel, din fot

Det finst frå Gud i alt som er ,

i jord og nattevrimmel,

di sjel er hans, du er hans verd,

du lyser fram hans himmel.

Jon Fosse er og gjendiktar særleg av tysk språklege poetar som Georg Trakl og Rainer Marie Rilke. Men og greske klassikarar som Aiskylos, dramaet Oresteia i Jon Fosses utforming går for tida på Det norske teateret.

Kanskje passer det å avslutta med gjendiktinga av Rilkes Herbsttag - Haustdag

Herre:det er tid.Vår sommar var så stor.

Legg dine skuggar opp på solura

og lat så vindar blåsa over jord.

Og bed dei siste frukter fylle seg;

og gjev dei enno nokre varme dagar,

krev dei fyllest no i dine hagar

og gjev si siste tyngd til vinens preg.

Den framleis utan hus, han byggjer ikkje no.

Den framleis einsam, han blir einsam lenge,

og vaker, les, skriv lange  brev, vil trenge

og gå i allear alltid utan ro

og sjå lauvet flagre, ikkje henge.

Holodomor

 Russlands pågåande brutale krig mot Ukraina er på ingen måte første gong ukrainarane vert utsett for nabolandets hensynslause framferd. Sannsynlegvis er det ikkje noko som kjem opp mot det som skjedde for 90 år sidan. Stalins tvangskollektivisering tok til i 1929, og gjekk særleg utover Ukrainas bønder. Det første til ein svoltkatastrofe som toppa seg vinteren 1932-33. Stalins strategi var å svelta ut sivilbefolkninga og sannsynlegvis var det nærare fire millionar som døydde under dette som seinare har vorte karakterisert som eit folkemord. På same måte som Putin karakteriserar ukrainarane som nazistar, peikte Stalin dei ut som svikarar og sabotørar! Dette var ukjent historie i SovjetUnionen heilt til Gorbatsjov løsna på sensuren på 1990 talet.

I Vesten  er det den amerikanske forfattaren Anne Applebaum som har dokumentert desse brutale åra i boka “ Rød sult. Stalins krig mot Ukraina”. I Ukraina er dette levande historie, det er besteforeldre og oldeforeldre til dagens ukrainarar som vart utsett for dette. Det ukrainske ordet for dette er HOLODOMOR - utrydding gjennom svolt. I hovudstaden Kyiv finn vi eit minnesmerke som gjer sterkt inntrykk( sjå bilete under).

I folkeretten er folkemord definert som eit internasjonalt brotsverk med siktemål å øydeleggja ei nasjonal, etnisk eller religiøs gruppe. Svoltkatastrofen i Ukraina fyller denne definisjonen, og 30 land inkludert Vatikanet og Europaparlamentet har gått god for at Holodomor var eit folkemord. Norge har til no ikkje gjort det!

President Zelenskij sa nyleg i ein tale i Nederland at å kalla ting ved sitt rette navn er nøkkelen til rettferd, og til å hindra at det skjer igjen.

                                                Minnesmerket  i Kyiv med den svoltne jenta

Karmel

 Endeleg igjen retrett i karmelittklosteret Totus Tuus i Tromsø, etter fire års opphald. Vår vesle sekular- karmelittiske gruppe er ein del av den store karmelittiske familie som omfattar brødre, søstre og legfolk. Vi føler oss heime og blir vel teke imot hos søstrene i Tromsø. Vi glir inn i tidebønene og liturgien sjølv om ei helg verkar litt kort for den indre stilla. Eit noko forskjøve høgdepunkt var avlegging av løfter hos to medlemmer og ikledning med skapularet hos fem nye medlemmer. I etterkant av dette fornya alle sine tidlegare avlagte løfter. Alt dette framfor vår andelege vegleiar broder Jonas frå brødreklosteret i Norraby.

                                                 

Fornyelse av løfter.

I takknemlighet for kallets nåde fornyer jeg mitt løfte, og lover oppriktig det teresianske Karmels overordnede og dere mine brødre og søstre, å streve etter den evangeliske fullkommenhet i henhold til de evangeliske råds ånd om kyskhet, fattigdom og lydighet og ifølge Saligprisningene, i tråd med Konstitusjonene for de uskodde karmelittenes sekularorden.

Jeg betror dette mitt løfte til

Jomfru Maria,

Karmels Mor og Dronning.

Ein saligkåra familie

 På søndag om to dagar vil ein saligkåring finna stad i den polske byen Markowa, byen ligg i søraust nær grensa til Ukraina. Sermonien vil finna stad utandørs, ikkje i ein katedral, og meir enn 30.000 vil delta, av dei over 1000 prestar og 80 biskopar. Kva er det som gjer denne saligkåringa så spesiell ? Kyrkjas historie syner at det er fleire familiar med meir enn ein helgen, men dette er første gong ein heil familie på ni personar vert saligkåra samstundes, og dermed tek eit steg nærare det siste trinnet i prosessen for å bli ein del an Kyrkjas store helgenskare.

Jozef og Wiktoria Ulma var eit katolsk bondeektepar i den vesle polske byen.Dei hadde seks barn i alderen 18 månadar til sju år, Wiktoria var dessutan høggravid då familien på brutalt vis vart henretta av nazistane 24. mars 1944. Den fromme familien  hadde teke bodet om nestekjærleik på alvor og to år tidlegare teke i mot åtte forfølgde jødar. Det var dødsstraff for dette i det naziokkuperte Polen, og då dei vart oppdaga blei dei sju jødane tekne av dage, og deretter Jozef og Wiktoria framfor barna som til slutt på svært brutalt vis vart drepne. Offera vart hastig gravlagt, då gravene litt seinare vart opna fann dei eit nyfødt barn som sannsynlegvis vart fødd i det mora vart drepen. Det er difor sju barn som vert rekna som martyrar og saligkåra, det minste gjennom det som Kyrkja reknar som bloddåp!

Familien er tidlegare tatt med i minnesmerket “Righteous among the Nations”  i Jerusalem. Det er eit minnesmerke over alle dei som med livet som innsats hjelpte jødar under Holocaust! Under søndagens sermoni  vil også ein rabinar vera tilstades.

Dette er ein uvanleg brutal historie, men samstundes ein historie om kjærleik og von midt i det vonde. Dei var gode samaritanar som risikerte livet for det gode. I familiens bibel var ordet “samaritan” understreka følgd av eit “Ja”!

Wiktoria og Jozef Ulma med sju barn! Be for oss!

Dronning Christina av Sverige

 Kva forbind vi med 1600-talet? Eit mørkt hundreår prega av blodige religionskrigar, harde straffer for bagatellar, massehysteri som førte til hekseprosessar med mange uskuldige offer. Ja, kanskje var det mørke og brutale det som viste mest igjen, men det var og eit hundreår med kultur ikkje minst musikk som og blir spelt i dag, spennande personar stod fram og prega si tid. Ei av dei mest mangesidige og spennande  menneska frå denne tida var ei kvinne, ei dronning som sa ifrå seg trona - dronning Christina av Sverige ( 1626 - 1689). Ho var ei kvinne med ei livshistorie heilt utanom det vanlege like frå ho vart fødd på slottet Tre Kronor i Stockholm til ho døydde i Roma 63 år gammal. Sverige var på denne tida ei krigersk stormakt og Christinas far Gustav Adolf var ein krigarkonge som fall i slaget ved Lützen då Christina berre var seks år gammal. Mora Maria Eleonora var fjern og ustabil, så i praksis var ho utan foreldre, og vart oppdregen av andre i tråd med farens intensjonar som ein prins som ein dag skulle overta trona. Frå ho var 18 år var ho regjerande dronning fram til ho sa frå seg trona og abdiserte ti år seinare i 1654.

Den unge Christina var svært intelligent og læreviljug, ho tileigna seg mange språk og hadde interessar i såvel kultur som vitskap. Som dronning inviterte ho ei rekkje vitskapsmenn frå heile Europa til slottet i Stockholm, den meste kjent er filosofen René Descartes som diverre var sjuk og døydde der. Han hadde stor respekt for Christinas evner. På denne tida var motsetningane mellom katolikkar og protestantar på sitt mest intense, i Sverige var det dødsstraff for å bli katolikk. Det var difor i største løyndom at Christina fekk interesse for katolisismen, først gjennom den franske ambassadøren, seinare av jesuittprestar som kom i forkledning frå Italia. Ho var naturlegvis fullt klar over at det var umogleg å halda fram som dronning dersom ho konverterte. Det var nok den viktigaste grunnen til at ho abdiserte, sjølv om hennar trong til å leva livet slik ho sjølv ville nok og spelte inn. Christina var ei eigenrådig  kvinne som ikkje så lett let seg bestemma over, ho sette eigen fridom høgt!

Etter å ha forlate Sverige  og overlatt krona til fetteren Carl Gustav, sette ho kursen mot Hamburg , så til Nederland der ho vart teken opp i Den katolske kyrkja 23.desember. Året etter dreg ho sørover og var innom Innsbruck der ho offisielt konverterte. Dette var naturlegvis noko som vekte stor oppsikt, og vart brukt for det det var verdt av paven.  På slutten av året kom ho til Roma der det var ei storslått mottaking. Både paven og kardinalar, ikkje minst Decio Azzolino, som hadde ein tett relasjon tilheile livet. Kanskje vel tett, og det gjekk mange rykte om dei to. Etter kvart var ho ikkje like populær i Roma, det vart reagert både på hennar utsjånad og åtferd, og ikkje minst det at ho ikkje framstod som spesielt from! Christina har politiske ambisjonar og ho dreg to turar til Frankrike de4 ho mellom anna møter Ludvig 14. Ho har høge tankar om seg sjølv, og har ambisjonar om å bli dronning i såvel Polen som Napoli.Ho er og to gonger tilbake i heimlandet , men ho er uønskt der. Ho er ei dronning utan land, ei dronning med stadige økonomiske problem, og nok større ambisjonar i storpolitikk enn det som var realistisk!

I november 1668 er Christina tilbake i Roma og blir der no for godt fram til ho døyr 19.april 1689. Ho blir under stort sermoniell gravlagt i krypten i Peterskyrkja, ved inngongen blir det seinare og sett opp eit stort minnesmerke. Christina var eit barn av si tid, men ho var og ei moderne, frigjort kvinne med meiningar som peikte framover. Ho var tilhengar av religiøs fridom og toleranse overfor såvel jødar som protestantar.  Då Ludvig 14 trakk tilbake edikteti Nantes som gav protestantiske hugenottar religionsfridom protesterte ho høglydt!

Var Christina ein from konvertitt? Om det strides dei lærde. Ho hadde liten sans for ytre former og ritual, og romarane reagerte som sagt på at ho ikkje oppførte seg så fromt som forventa. Men det er ingen grunn til å tru at hennar konversjon ikkje var vel gjennomtenkt og av overtyding. På slutten avlivet skal ho ha fått ei meir inderleg tru, og ho ska ha vist interesse for mystikk! Kanskje inspirert av vår store helgen Teresa av Avila?

Christina var nok ein vanskelig konvertitt som Elisabeth Aasen skriv i sin biografi. Ho var stolt og eigenrådig, og hadde nok problem med å innretta seg under Kyrkjas autoritet. Men på slutten av livet var nok hennar tru meir avklara og ho skriv: «Gud forklarer sin vilje gjennom sitt eneste orakel, som er Den katolske romerske kirken.Utenfor den finnes det ikke noen frelse.»

Litteratur:

Elisabeth Aasen: Barokke damer.Dronning Christinas europeiske reise. Pax forlag 2005.

Peter Englund: Silvermaskan: en kort biografi över drottning Kristina. Albert Bonniers förlag 2007.

Assumptio Beatae Mariae Virginis

 15.august og vi feirar festdagen til minne om Jomfru Marias opptaking til himmelen. Mange protestantar reagerte på at dette vart proklamert som eit dogme av pave Pius 12 1.november 1950, men dette var ikkje noko paven proklamerte ut å ha støtte i tradisjonen og utbreidd katolsk tru. Sjølv om dette ikkje er omtala i bibelske skrifter finn vi det på 300-400 talet i fleire apokryfe skrifter. Alt på 500 talet skal den galliske liturgien ha hatt ein festdag for Marias opptaking i himmelen.I Mellomalderen var dette ei utbreidd oppfatning både i den vestlege og austlege kyrkja.

Fin feiring av dagen med messe i St.Ansgar kyrkje i kveld.Følgde så sending frå Lourdes, der så mange pilegrimar var samla denne dagen.Evangeliet for dagen frå Lukas skildring av Marias vitjing hos Elisabeth, med Magnificat - Marias lovsong. Lourdes der Maria viste seg for Den heilage Bernadette og dermed la grunnlag for byen som eit av dei viktigaste pilegrimsmåla.

Maria har ein sentral plass hos dei fleste praktiserande katolikkar, ikkje minst for oss i Karmelittordenen. Meir enn nokon gong treng vi hennar forbøn og moderlege omsorg!

Herrens forklaring

 I går 6. august feira vi festen for Herrens foklaring til minne om at Jesus tok Peter, Jakob og Johannes med opp på  eit berg, sannsynlegvis Taborberget. Der vart utsjånaden hans forandre og ei røyst frå himmelen stadfesta at Jesus er Guds son, han som er elska, lytt til han! Vi finn dette omtala i alle dei tre synoptiske evangelia.Dagen til minne om dette høgdepunktet i Jesu offentlege liv har vorte markert sidan 300 talet!

I år fann festen for Herrens forklaring saman med avslutninga av Verdsungdomsdagen ( WYD) som i år var lagt til Lisboa. På avslutningsmessa leia av pave Frans var omlag 1,5 millionar ungdomar tilstades, dei representerar så godt som alle land i verda. Paven tala til dei unge og oppmoda dei til “å skinna, lytta og ikkje vera redde.” Det siste gjentok han fleire gonger, når Kristus er med oss treng vi ikkje vera redde. Dei unge lytta andektig, og ved avslutninga var dei synleg begeistra over pavens deltaking i dette arrangementet som har vorte arrangert med eit par års mellomrom, første gang etter initativ av pave Johannes Paul! Det var ei sterk oppleving å følga denne messa digitalt, ein trusstyrkande manifestasjon av at det verda over er millionar av ungdomar som tek si katolske tru på alvor!

Vår Frue av Karmelberget

 I dag 16 juli feirar vi minnedagen for Jomfru Maria av Karmelberget eller Vår Frue av Karmelberget som dagen og vert kalla. Opphavet til dagen må vi gå tilbake til 1251 for å finna. 16. juli det året skal Den heilage Simon Stock ha hatt ein visjon av Jomfru Maria der ho gav han eit brunt skapular. Skapularet ( scapula - skulder) er eit langt skulderstykke som blir bore som ein del av den karmelittiske ordensdrakta. Simon Stock grunnla eit brorskap som seinare utvikla seg til den karmelittiske tredje orden, i dag kjent som det sekular- karmelittiske fellesskapet. Sekular- karmelittane ber eit enklare form for skapular, to små tøylappar med bilete bunde saman med ei snor. Det blir vanlegvis bore under dei vanlege kleda. Skapularet er ei påminning om at vi i dåpen er blitt ikledd Kristus og er blitt frelst,  men det er og eit vitnesbyrd om at Karmels orden på ein særskilt måte står under Jomfru Marias vern.

Skapularet på bilete frå ei Karmelitt kloster ved Karmelberget. Gåve frå ein ven.

Minne om St.Thérèse i Nice.

Pendant un vacance dans Nice j’ai trouvé cet inscription à mémoire de Sainte Thérèse!

Avec son père et sa soeur Cèline elle a participé un pilegrimage à Rome.

A leur retour ils ont passé un nuit dans Hôtel Beau Rivage de Nice. Avec le train ils ont parti de Gênes et arrive à Nice 18 heures le meme jour. Le jour prochain a 7 heures de matin ils ont continué le voyage vers Marseille, Lyon et Paris.le 2 décembre  finalement retour a Lisieux et leur maison Le Buissonnets.

Thérèse n’ai pas écrit quelque chose sur Nice ou Marseille, mai le nature a sans doute faites un grand impression sur cet future sainte!

« Ah!quelle poésie remplissait mon ame  à la vue de toutes ces choses que je regardais pour la première et la dernière fois de ma vie!… »

(Innlegg på facebook gruppe om St.Thérèse)

Plakett på eit hotell i Nice til minne om at Thérèse, faren Louise og søstera Cèline overnatta her på veg heim etter pilegrimsreisa til Roma.Dei kom her om kvelden 28. november og drog vidare kl sju neste morgon. Turen gjekk vidare via Marseille til Paris og så heim til Lisieux. Ho har ikkje skreve noko om akkurat dette men har ellers skildra denne turen med glød og engasjement. Thérèse blir poetisk når ho skildrar det vakre landskapet dei køyrer gjennom, me ho er og klar  over at ho ser det for første og siste gong i livet!