Pustegynge

Pustegynge (Atemschaukel)

Tysk-rumenske Herta Mὔller (f. 1953) fekk Nobelprisen i litteratur i 2009. Ho vaks opp i det tyske samfunnet i Romania men flykta i 1987 frå Ceauscescus dikatur til Vest-Tyskland. Hennar siste bok ”Atemschaukel” kom på norsk i fjor med tittelen ”Pustegynge”. Den tyske tittelen er eit konstruert ord som synes nærmast umogleg å omsetja men ”pustegynge” er godt kome på av omsetjaren Kjell Olaf Jensen. Den engelske omsetjaren har ikke funne noko alternativ og nyttar den første linja i romanen som tittel:”Alt jeg har, bærer jeg med meg”.  Noko som med få ord oppsummerar hovudpersonens lagnad.      

”Pustegynge” er ei fascinerande bok som på mange måtar er ulik noko anna eg har lese kanskje bortsett fra ”Hjertedyr” som er ein av dei tre andre av Herta Mὔllers bøker som har kome i norsk omsetjing.

Romania var under andre verdskrigen eit fascistisk diktatur alliert med Nazi-Tyskland. Sommaren 1944 rykka den Raude Arme inn i landet og Romania kapitulerte. Året etter krevde Stalin at alle tysk-rumenarar mellom 17 og 45 år skulle ta del i gjenoppbygginga av Sovjet Unionen, og dermed vart alle kvinner og menn i denne aldersgruppa deportert til sovjetiske arbeidsleirar. Dei fleste slapp fri i 1950 men mange døydde under umenneskelege forhald. Ein av dei deporterte var mor til forfattaren. Opphaldet i arbeidsleiren  var eit tabu tema som aldri vart nevnt, det låg der berre som angstfylte antydningar under oppveksten hennar. I 2001 begynte hos systematisk å notera ned samtalar med tidlegare deporterte frå sin eigen landsby. Oskar Pastior vart hennar viktigste informant og ho planla å skriva boka i lag med han, men han døydde brått i 2006.

I ”Pustegynge” føl vi den 17 årige Leopold Auberg frå han vert deportert ved krigsslutt til han slepp fri i 1950, men også livet hans etter på vert på ein avgjerande måte prega av dei fem åra i arbeidsleir. Det er ein dagleg kamp for å overleva med hard arbeid, konstant svolt, isande kulde om vinteren og hete om sommaren. Det er skreve mykje om livet i arbeidsleirar og konsentrasjonsleirar tidlegare men vel ikkje med Herta Mὔllers heilt særegne språk. Det er eit konkret og realistisk språk men samstundes poetisk og symbolsk. Her er ei rekkje nykonstruerte ord som nok må ha sett omsetjaren på prøve.” Pustegynge” er eit, ”sultengel” eit anna som stadig går igjen. I det heile er skildringa av hovudpersonens vedvarande svolt noko av det som gjer sterkast inntrykk. Ein stad skriv ho om korleis han fantaserar om potetene heime etter å ha stapp i seg frose potetskrell frå søppeldynga. ”Sultengelen leter etter spor som ikke lar seg slukke, og slukker spor som ikke lar seg holde på. Potetjordene drar gjennom hjernen min, de skråttliggende parsellene mellom engene med høy i Wench, fjellpoteter hjemmefra. De første runde, bleke nypotetene, de glassblå, krumme, sammentrykte senpotetene, de knyttenevetykke, gulsøte melpotetene med lærskall, de slanke, glatthudede, senkokte, ovale rosepotetene.” Det er som ein kjenner smaken medan ein les.

”Pustegynge” er ei viktig bok både som litterært verk men og som  dokumentasjon av ein liten ukjent del av Europas historie.