Advent og juledikt

 Eg vender tilbake til poeten frå Orknøyane George Mackay Brown, eg har hans Collected Poems i bokhylla. Han har mange juledikt som eg og har sitert tidlegare. Her er først eit om Sankta Lucia , helgenen som vi merkeleg nok markerar også i det protestantiske nord.

Lighting Candles in Midwinter

Saint Lucy, see

Seven bright leaves in the winter tree

Seven diamonds shine

In the deepest darkest mine

Seven fish go, a glimmering shoal

Under the ice of North Pole

Sweet St. Lucy, be kind

To us poor and wintered and blind.

Og så eit dikt med tittelen Christmas

"Toll requiem", said sun to earth,

As the grass got thin.

The stat-wheel went, all nails and thorns,

Over mill and kirk and inn.

The old sun died. The widowed earth

Tolled av black bell.

"Our King will return", said root to bone,

The skeleton tree on the hill

At midnight, an ox and an ass,

Between lantern and star

Cried, Gloria.... Lux in tenebris.....

In av wintered byre.

Den heilage Charles av Jesus

Den heilage Charles av Jesus

(Charles de Foucauld) til minne.

Minnedag 1. desember.

Broder Charles til minne

Du gjekk langt

og enno lenger

så langt det går an å koma

der berre sol, sand og vind bur

og ingen har styrke til å følgja

men du vart bore av  bønene og forsynet

gjennom livet og ein brå og uventa død

frukta skulle du ikkje få sjå

men frøet var sådd

som  første lenge etterpå

skulle slå ut i full blom

dine forbøner i takksemd

du trufaste salige.

 

( Charles de Foucauld  1858 – 1916, heilagkåra 15. mai 2022)

Minnedagen for Johannes av Korset

 14.desember, midt i adventstida feirar vi ein av dei store i Kyrkjas historie: Juan de la Cruz ( 1542 -91) , på norsk Johannes av Korset!

Frå “ Andeleg song”

“ Ved å opphøye sin inkarnerte Sønn og reiste ham legemlig opp fra de døde prydet ikke Gud Fader skapningen bare delvis, men vi kansi at han ikledde den skjønnhet og ære i fullt monn.»

Herre hør oss på forbønn av Den hellige Johannes !

Walt Whitman

 Av og til dukkar det opp små dikt som gjer inntrykk som dette av den store amerikanske poeten Walt Whitman ( 1819 -92). Det er henta frå ei utgåve av det store verket Leaves of Grass. Til ettertanke!

http://www.poemhunter.com/poem/a-clear-midnight/

This is thy hour O Soul, thy free flight

into the wordless,

Away from books, away from art, the day

erased, the lesson done,

Thee fully forth emerging, silent, gazing,

Pondering the themes thou

lovest best.

Night, sleep, death and the stars.

)

Den heilage Charles av Jesus

 1.desember feirar vi minnedagen for Charles de Foulcauld ( 1858 - 1916) med kloster navnet broder Charles av Jesus. Han er ein av Kyrkjas ferskaste helgenar i det han vart kanonisert  i Peterskyrkja 15. mai i år. Det var ei heilagkåring som vart lagt merke til ikkje minst i Frankrike, også dei sekulære media hadde bilete av br. Charles på forsida i mai. Charles de Foucauld var ein heilt spesiell person som svært mange har late seg inspirera av. I si levetid  fekk han ikkje oppleva å grunnlegga ein orden, det skjedde først på 1930 talet då vi i 1933 fekk Jesus små brødre og seks år seinare Jesus små søstre. Desse ordensfolka lever i små grupper ute i verda og har ofte vanleg arbeid, blant vanlege folk, gjerne dei mest fattige og utstøtte. Slik sett prøver dei å verkeleggjera Charles de Foucauld ideal. Adelsmannen og offiseren, som etter ferminga glei vekk frå trua, men som alltid kjente på ein indre uro og lengt, og som bore av kusina Marie de Bondys bøner fann igjen den katolske trua! Ein tru som han levde ut på den meste radikale måten, først i trappistkloster i Frankrike og Syria, seinare som einebuar utanfor eit nonnekloster i Nasaret. Charles ville leva som Jesus levde i Nasaret, men heller ikkje dette var det endelege målet hans. Han  reiste etterkvart til Algerie og den vesle oasebyen Beni-Abbes som hadde ein fransk garnison. Her var han i fleire år, men heller ikkje her slo Charles seg til ro, han drog lenger sør til den aude plassen Tamanrasset i Sahara, heilt i utkanten av Algerie. Her ville han leva og vitna  om evangeliet blant  dei fattige tuaregane. Han vart høgt respektert og rekna som ein heilag mann av tuaregfolket.  Han lærte seg språket og arbeidde med å samla folkedikting dessutan konstruera ordbok og grammatikk på tuaregspråket. Men han vart verande åleine som katolikk her, lenge hadde han vona at andre brødre skulle slutta seg til han, men dette livet var nok for ekstremt for alle andre Men han er likevel lukkeleg, han opplever at han her har funne sin plass. Hans skriv meditasjonar og brev, og har sine vener  blant tuaregane.

"Eg lir ikkje av denne einsemda, eg synest den er svært mild og behageleg. Eg har det heilage Sakramentet, den beste av vener som ein kan tala med dag og natt, eg har Jomfru Maria og Sankt Josef og eg har alle helgenar, eg er lukkelege og glad, eg manglar ingenting."

1.desember 1916 vart broder Charles overfalt og drept av opprørarar,kanskje meir ved eit uhell enn som planlagt handling. Han blir likevel rekna som martyr.

Han vart saligkåra 13. nov. 2005 og heilagkåra 15.mai 2022, etter at ein bygningsarbeidar på ei kyrkje i Frankrike fall  ned frå eit stillas og normalt skulle ha mista livet, men på mirakuløst vis kom frå det . Dette vart rekna som eit mirakel på broder Charles forbøn.

Far

Jeg overgir meg til deg;

gjør med meg hva du vil.

Hva du enn gjør med meg,

så takker jeg deg.

Jeg er rede til alt,

jeg tar imot alt.

Bare din vilje skjer i meg

og alle dine skapninger,

ønsker jeg meg intet mer, min Gud.

Jeg overgir  min sjel i dine hender,

jeg gir deg den, min Gud,

med hele mitt hjertes kjærlighet

fordi jeg elsker deg

og min kjærlighet driver meg

til total overgivelse

uten forbehold:

å overgi meg i dine hender

i en uendelig tillit

for du er min far.

Cape Town

 Tilbake etter to veker i Cape Town, rik på inntrykk og opplevingar! Ikkje minst var det spesielt å stå på dei plassane der min oldefar Abraham Nilson og min grandonkel Johan (John) oppheldt seg for snart 130 år sidan, Rosebank med Rosebank Match Factory, Regents street no 2 i Woodstock der min grandonkel budde då han omkom i ei arbeidsulukke i Mechau street og blei bragt til New Sommerset Hospital.

Reisa tok til onsdag 18. oktober 1893, sannsynlegvis drog dei tidleg om morgonen med DS Folgefonden  frå Jondal til Stavanger der dei kom fram om kvelden. DS Folgefonden gjekk i rute for HSD frå 1883 til 1908. då skipet gjekk skipet på grunn 22.august ikkje langt frå Skånevik, 26 menneske omkom. Det er eit minnesmerke  over  denne tragiske ulukka ved ferjekaien på Skånevik.

Laurdag 21. oktober om kvelden går dei ombord i DS Juno med kurs for Hull der dei kjem fram om føremiddagen 24. oktober. Til London kjem dei med tog kl elleve om kvelden, og blir der i to dagar til dei 26. oktober dreg vidare til Southhampton der skipet til Cape Town lettar ankar laurdag 28. oktober kl 10 (klarte ikke tyda navnet på skipet) Onsdag 01. november er dei på Madeira, to dagar seinare passerar dei Cape Verde. Til Cape Town kjem dei i midten av november, 16. november er oldefar på plass på arbeidsplassen Rosebank Match Factory. Reisa frå England til Sør- Afrika tok omlag 20-21 dagar på 1890 talet! Han sender kvart kvartal  pengar heim, det første året 69 pund som nok er nok for familien å leva for !  Det er tolv år til han dreg attende til det velse huset i Jondal, Johan er att i Woodstock, der han døyr i ei tragisk ulukke januar 1920.

Poetisk tekst om mine forfedre frå ein del år tilbake:

Septembermorgon

mild vind mognande eple

det første gule lauvet

om litt oppbrot

eit brev bar over havet

du gjer deg klar

ikke ulikt mange gonger før

og du veit kva som ventar

men ikke dagane og åra

ikkje djupet og bølgene

kva dreg deg

pliktkjensla arbeidet eller familien

rørsla av eventyr

dette andre stilt uerkjennbare

 Oktoberettermiddag

vinden i hår og skjegg

du lener deg mot rekka kveikjer pipa

lufta fylt med regn og adjø

femtenåringen ved sida di

mor og søsken mot fjella

og det første snøfallet på toppane

vinkande hender kvite lommetørkle

angen av sjø og tidløyse

havet som snart skal opna seg

lengtinga som lukkar seg over alle desse djupa

og eit nytt hjarta som alt bankar

dottera du først skal sjå

ein gong ut i det neste hundreåret

du anar ikkje dette

eller gjer du det

kjenner du uro og saknad framfor havet

eller bøyer du deg stilt

under lagnaden og eventyret

 Bølgene som aldri når horisonten

men havna i det fjerne landet

desse vekene med salt sjø og sol

ekvators uuthaldelege varme

minnet om regnfulle oktoberdagar ved fjorden

Värmlands djupe granskogar ein solblank junidag

Du syng viser og støttar deg på skrifta

på veg over dekket sonen din

femtenåringen augene vidopne og lysande

oktoberdagen fjern

horisonten og sol i zenit her og no

han snappar opp ord

talar med andre reisande

og bur alt i det nye livet

 

Ein morgon dei første teikn

på at målet er nær

snart skimtar de fjella

byen enno løynd under disen

når du entrar landgangen

og set beina på afrikansk jord for andre gong

er alt som før

nei du ber alt ein løyndom

om saknad og brev heim

oppbrot først om tolv år

sonen din står att

no ein vaksen mann solbrun og muskelsterk

du entrar på ny skipet

og skal aldri sjå han att

anar du det skjegget tårevått denne haustdagen

eller ein sjølvsagt del av di tid

som regnfulle oktoberdagar

og vinkande barn mot fjella

du støttar deg på Vår Herre

og djupet som sløkkjer alt tørst

men aldri gjev svar.

 

.

Huset i Jondal i dag, ikkje lenger i familiens eige

                                                 Huset oldefar bygde i  Jondal

                                     DS Folgefonden tek ombord passasjerar         

                                  

Lasteskipet Donau 26.november

 26.november  var det åtti år sidan lasteskipet Donau la ut frå Oslo med kurs for Stettin i Polen der skipet la til kai 30.november.Om bord var 529 norske jødar som var arrestert av norsk politi dagane før, og kjørt av norske drosjar til kaien der dei av brutale tyske vakter vart jaga inn i lasteskipet! Frå Stettin vart jødane transportert med kuvogner til Auschwitz, der vart alle med unntak av yngre og arbeidsføre menn vart sendt rett i gasskammeret. Bare ni  kom tilbake til Norge i livet, og desse få opplevde at alt dei hadde eigd var borte, ofte kjøpt billeg eller overteke av "gode nordmenn". Det tok svært lang tid før jødane fekk tilbake det som rettmessig var deira.

Det har utan tvil blitt auka fokus på den tragiske lagnaden til dei norske jødane dei siste åra. NRK sin serie“Last jøder” som nyleg er sendt er eit uttrykk for dette. Her fekk vi grundig dokumentasjon og intervju med involverte som den gongen berre var barn. Det er blitt føreslege å gjera 26.november til ein offisiell minnedag, noko eg støttar fullt ut!

Det er lite bilet dokumentasjon frå denn hendinga for åtti år sidan. Fotografen Georg Fossum tok tre bilete som først vart kjent i 1994, det mest kjente viser Donau med ei gruppe menneske i forgrunnen, ein av dei er kanskje lyrikaren Gunvor Hofmo som ser etter si jødiske veninne Ruth Maier som vart arrestert tidleg på morgonen, og sannsynlegvis gassa i hel like etter at ho kom til Auschwitz.Hennar lagnad vart kjent då dagbøkene som Gunvor Hofmo hadde teke vare på, vart utgjeve og etter kvart oversett til ei rekkje språk. Dette var utan tvil takka vera forfattaren Jan Erik Vold. Ein slik enkelt lagnad gjer at denne denne tragiske hendingane kjem nærare inn på oss i all sin gru. Dette var vanlege memmeske som levde  eit liv som alle andre før krigen, og så brått var mishandla og etterkvart drept berre fordi dei tilhøyrte ei særskilt gruppe menneske!

                     26. november

               

  Tidleg november morgon

   nattemørkret er der enno

   og denne fuktige kulden over alt

   dagen ein ikkje vågar å trø inn i

   no når trikken passerar

   Dalsbergstien

   og tida er desse utrevne minutta

   sekstifem år tidlegare

   når du blir rykt ut av

   svevnens rolege mørkre

   og inn i ei mykje djupare natt

   drosjen som ventar på gatehjørnet

   stille gråt

   dei skuldige hendene som grip deg

   tida som ikkje stoppar

   som om dette er ingenting

   som om alle kan leva som før.

                  

Krigen i Ukraina - Folkemord ?

 Russlands angrepskrig mot Ukraina har stått på i ni månadar og det er ikkje usikter til fred med det første.  Pave Frans har fleire gonger gått ut og bedt om fred og slutt på krigen, men han har vore relativt forsiktig når det gjeld å fordømma Russland eksplisitt. I sin audiens forige onsdag var han klart skarpare i sine ord då han samanlikna krigen med den hungersnauden som ukrainarane vart utsett for i 1932 -33, altså for nitti år sidan i desse dagar. Ukrainarane reknar denne sveltkatastrofen som folkemord påført dei av Stalin og det kommunistiske regimet. Svelkatastrogen har fått navnet Holodomor og det er formelt sytten land som omtalar dette som folkemord. Sovjetstyret nekta sjølvsagt for at dette var ein påført sveltkatastrofe der mellom tre og fire millionar ukrainarar omkom. Russland nektar framleis for at dette var folkemord. Ukraina var eit rikt jordbruksland som det også er i dag, men tvangskollektiviseringa på 1920 -30 talet  førte til ein drastisk nedgong  i matproduksjonen. Stalin brukte medvite svelt som våpen mot dei sjølveigande bøndene, dei såkalla kulakkane. Dei vart oppfatta som kontrarevolusjonære og mange vart og direkte henretta av dei raude.

Folkemord er eit omdiskutert omgrep, og det er vel kanskje bare holocaust som det er semje om var eit folkemord. Men Vatikanet gjekk alt i 2004 ut med ein doktrine som inkluderte både jødar, armenarar og ukrainarar som offer for folkemord. Russland opptrapping av krigen med åtak på sivile mål har nok medverka til at paven no er klart skarpare i sin kritikk av landet. At det vert samanlikna med Holodomor har ein nok merka seg i Russland. Samstundes er dette ein vanskeleg balansegang der Vatikanet nok ikkje har gjeve opp vona om å kunna arbeids i kulissane for fred. Men akkurat no ser det mørkt ut.

Den utsvelta ukrainske jenta. Holodomor minnesmerket i Kyiv.

Allesjelers dag

" Men om nokon byggjer på denne grunnvollen med gull, sølv eller dyre steinar, med tre, høy eller halm, 13 så skal det ein gong visa seg kva slag arbeid kvar einskild har gjort. Herrens dag skal gjera det klårt, for den dagen blir openberra med eld, og elden skal prøva det kvar einskild har gjort. 14 Om det byggverket nokon har reist, blir ståande, skal han få si løn; 15 om det brenn opp, må han lida tapet. Sjølv skal han bli frelst, men berre som gjennom eld. " ( 1. Kor 3;12-15

Slik skriv Paulus i 1. Korinterbrev, teksten for Allesjelers dag 2. november,, dagen etter Allehelgensdag. Wilfrid Stinissen har ei fin preike for denne dagen der han forklarar læra om Skjærselden. Mellomalder kyrkjene hadde gjerne eit våpenhus som ein kom inni før sjølve kyrkjeromet, her kunne ein setja frå seg dei våpen folk bar med seg i desse ofte valdelege tider. Broder Wilfrid samanliknar Skjærselden med dette våpenhuset. Det er logisk at vi må avvepnas før vi får tilgong til Himmelen. At det må finnast ein Skjærseld, ein stad å bli rensa for dei som enno har ein del våpen på seg, dvs. motstand mot Gud, det har alltid vore Kyrkjas lære. At vi kan be for dei døde var omtala alt i jødedomen(Makkabearbøkene), og dei første kristne samla seg på martyrgravene for å be. Ved å be for dei kan vi letta denne rensande overgangen. Synda dei ber på er å ikkje bry seg om Gud, å ikkje sleppa han fullstendig inn i sine liv.

Omgrepet Skjærseld får oss til å tenka  på eit hav av eld, ein straffedom som dei arme syndarane må sona. Men slik er det ikkje, eg siterar broder Wilfrid:" Den eld som själarna "skäras", dvs. renas i är ju Guds kärleks eld. Skärselden  är Gud själv som innvaderar människan och bryter ned all motstånd. Det som Gud inte helt lyckades med så länge människan levde på jorden, det förmår han nu."

I kvar messe ber Kyrkja for dei avlidne, dei som har sovna inn i vona om oppstoda. Det er ein slags solidaritet mellom døde og levande. Kyrkja veit at våre bøner kan framskynda deira rensing, og vår kjærleik kan utfylla det som enno manglar i deira kjærleik. Kanskje kan dette synast paradoksalt, men heng saman med Kyrkjas lære om at vi alle er del av ein stor lekam, Kristi lekam.

"Om vi tycker att det är besynnerligt att vår kärlek kan ta bort en annan människas egoism, är det nog för att vi inte riktigt fattat hur innerligt förenade vi är med varandra. Vi bildar tilsammans en stor organism, en enda kropp. I en sund kropp verkar alla organ och alla celler för kroppens bästa."

Forfattarar frå Kvinnherad

 Innlegg i Dag og Tid 28.oktober.

Tre favorittar: Forfattarar frå Kvinnherad

1.Jens Tvedt ( 1857 – 1935)  var fødd  og vaks opp i Omvikdalen i Kvinnherad. Han gjekk på lærarseminaret på Stord, her var han med å stifta mållag, og vart seinare ein ihuga nynorskmann. Han debuterte i 1885 med ei novellesamlinga, seinare skreiv han vel 25 bøker ved sida av arbeidet som lærar og  bibliotekar i Stavanger. Bøkene hans er for det meste realistiske skildringar av livet i vestlandsbygdene. Arne Garborg skal ha sagt at berre to menn kan skriva norsk; Ivar Aasen og Jens Tvedt.

 

2. Ragnvald Vaage ( 1889 – 1966), nyleg omtala i Dag og Tid, var gardbrukar frå Sunde i Kvinnherad. Han var inspirert av ungdomslagsrørsla og grundtvigianismen. Vaage debuterte i 1912 som lyrikar, og gav ut totalt 20 bøker fram til året før han døydde. Det var diktsamlingar og romanar, men han er kanskje mest kjent som barnebokforfattar. «Gutane på Tedneholmen» frå 1923 er ein klassikar. Barnebarnet komponisten Knut Vaage har tonesatt ein del av bestefarens lyrikk.

 

3. Lars Amund Vaage (f. 1952) tok opp arven frå bestefaren Ragnvald  og debuterte som forfattar  i 1979. Faren hadde då alt  bidrege til kulturarven med bygdebøker for Kvinnherad. Seinare har han vist seg som ein svært produktiv forfattar i ulike sjangrar, både romanar, diktsamlingar, dramatikk og barnebøker. Best kjent er romanen «Syngja» basert på erfaringar med  å ha eit barn med  autisme. Han har motteke ei rekkje prisar for  bøkene sine, og er ein høgt verdsett samtidsforfattar.

Tida lindrar

 I tråd med forige innlegg med eit dikt av Emily Dickinson om tida  reflektaerar eg over  fortida, framtida og augneblinken no og går til Wilfrid Stinissen som har så mange god argument å koma med. I boka som har den norske tittelen "Vandring med hvilepuls" skriv han om å "Leve i øyeblikket", mange har skreve om det same, men broder Wilfrid får klart fram det sentrale poenget. Han startar med å fastslå : " Kontakt med virkeligheten innebærer at vi lever i nået." For det som ligg bak oss eller framom oss er ikkje heilt røyndom, og vi har tendens til å falla for to fundamentale freistingar, vi kan bita oss fast  i fortida  eller vi kan leva i framtida. Når vi sluttar å leva her og no blir vi rastlause og urolege, vi dvelar med det som var, godt eller vondt, eller vi drøymer oss bort i det god som skal koma, eller vi gruar oss til det vonde som står for døra. Men slik er ikkje Guds røyndom, " Gud er selve virkeligheten, derfor lever han i et evig nå." Bibelen vil læra oss å kjenna Gud slik han er no, og ved å høyra om kva Gud gjorde i tidlegare tider får vi vita korleis Gud er. Kva krev så augneblinken av deg ?  Kva gjer vi med vår frie vilje ?  Vi har fått den for å seina ja skriv broder Wilfrid, altfor ofte brukar vi den til å seia nei når Gud bankar på.  Her siterar han ein fransk pilegrim frå 1600 talet: " En finner Guds vilje ved å gjøre den " ( On trouve la volonte de Dieu en faisant). Kva betyr dette  ?  Det betyr mellom anna at vi skal vera  ventande, vakne og lyttande så vil gradvis Guds vilje bli klar for oss . Det betyr og å vera merksam på at  "Det fins  et stillhetens rom inne i oss." Dette er ein sentral tanke  i alle kristen mystikk. Dette "stillhetens rom " har vi tilgong til i den indre bøna, men og ellers dersom vi vel å leva  i augneblinken  og ikkje flyktar tilbake i fortida eller inn i framtida.

They say that time assuages

 

They say that «time assuages» --

Time never did assuages;

An actual  suffering strengthens,

As sinews do, with age.

 

Time is a test of trouble,

But not a Remedy.

If such it prove, it prove too

There was no Malady.

 

Dei sa at tida lindrar,

Men tid gav aldri lindring,

Sann smerte styrkjer,

Slik senar gjer med alders år.

 

Tida er ein test på vanskar,

Men ikkje lækedom.

Og slik gjev prov, og prov igjen

Det var ingen  sjukdom der .

Eit av Emily Dickinsons dikt om tid med gjendikting på norsk.

Laudatio Si

 Laudatio SI er tittelen på pave Frans encyklika frå 2015. Tittelen er henta frå  opningsorda i Solsongen av Frans av Assisi: " Laudatio Si, mi signore , cun tucte  le tue creature -  Lova vera du, min Herre, med alt du har skapt." Encyklikaen med fokus på  miljø og klimatrugsmålet  var aktuell i 2015 og er ikkje blitt mindre aktuell i åra som har gått. Mange har lete seg inspirera av pavens ord, og også eg les med interesse. Den norske utgåva er i Anne Bente Hadland op omsetjing og har eit kort forord av biskop Bernt Eidsvig. " Om omsorgen for vårt felles hjem" heiter innleiingskapittelet, og det er det det dreier seg om i eit vidt perspektiv, eit perspektiv som omfattar ikkje berre miljøkrisa men og den sosiale krisa. Den sosiale urettferda både på nasjonalt og globalt plan  som pave Frans har engasjert seg sterkt i. Det handlar om at vi alle er i samme båt, krisa vil ramma oss alle, men dei fattigaste aller først. Encyklikaen innheld både teologisk, etiske, politiske og vitskapelege argumentasjon og dette er ein styrke ved dokumentet. Det er sjølvsagt  brukt generelle og prinsipielle argument for det er ikkje Kyrkjas oppgåve og kompetanse å i detalj gå inn i konkrete politiske og vitskapelege problemstillingar.

 "Her vil jeg igjen understreke at Kirken ikke foregir å løse vitenskapelige spørsmål eller erstatte politikken, men jeg er opptatt av å oppmuntre til en ærlig og åpen debatt slik at særinteresser eller ideologier ikke skader det felles gode."

Laudatio Si  er delt i seks kapittel som gjer greie for kva som skjer med jorda, kva  vi kan gjera og kva som kan inspirera til handling. Det første kapittelet " Hva skjer med vårt felles hjem"  knyter dette opp mot "Skaperverkets evangelium" i det neste kapittelet. Det tredje kapittelet tek for seg korleis den økologisk krisa er menneskeskapt. for så i neste kapittel å knyta dette mot ein heilskapleg økologi. I dette ligg det  eit syn der ein tek hensyn både til  miljø, økonomi,  sosiale forhald, kultur, dagleg liv, rettferd mot urfolk og ikkje minst ansvaret for dei komande generasjonane.

" Hvis jorda er gitt oss, kan vi ikke lenger tenke ut fra et rent utilitaristisk kriterium hvor effektivitet og produktivitet kun er rettet mot individuell gevinst."

Det femte kapittelet  gjev leietrådar for tilnærming og handling. Dei problema vi står overfor må løysast gjennom internasjonalt samrabeid, men det går ikkje utan   å få med seg folk på nasjonalt og lokalt. Det krev at dei politiske prosessane må vera opne og gjennomsiktige. Paven tek også oppgjer med  den magiske trua på at den opne marknaden kan løysa alle problem.

Det siste kapittelet "Økologisk opplæring og spiritualitet"  knyter omsorga for skaparverket til verda som Guds skaparverk og til inkarnasjonen og det sakramentale. Vi kan la oss inspirera av det faktum "at Kristus har tatt den materielle verden på seg og nå som oppstanden er intimt tilstede i hver skapnings innerste, omhyller den med sin kjærlighet og gjennomtrenger den med sitt lys." Eller med Johannes Pauls II ord:  " Kristendommen forkaster ikke materien, kroppsligheten; den oppvurderes heller i de liturgiske handlinger hvor det menneskelige legeme  viser sin egen dypeste natur som Åndens tempel og forener seg med  Herren Jesus, han som for verdens frelses skyld selv ble kropp."Omsorg for skaparverklet knyter seg her tett opp til det sakramentale  for som det er uttrykt: "I Eukaristien finner skaperverket sitt høyeste uttrykk."

Laudatio Si er eit viktig dokument som på tvers av religiøse og politiske syn inspirerarar til felles handling for å redda  natur og miljø, og forma  eit rettvist og bærekraftg menneskeleg fellesskap.!

Notre-Dame du Laus

 Det dukkar stadig opp nye katolske helgenar, viktige personar, bøker, valfartsmål etc. Det er spennande og andeleg berikande! Det siste eg kom over i dag er Notre-Dame du Laus i landsbyen Saint-Etienne- Le-Laus, eit valfartsmål sør- aust i Frankrike, ved foten av Alpane , sør for Grenoble. Her skalJomfru Maria ha viste seg for den fattige sauegjetaren Benoite Rencurel ein maidag i 1664. Ho var då sytten år og analfabet, faren var nyleg død, familien var fattige, og ho måtte livnæra dei som gjetar i fjella rundt landsbyen. Ho skal då ha hatt eit syn av helgenen St.Maurice som vart særleg æra i dette området, han instruerte henne å gå til ein særskilt plass der Maria med Jesusbarnet skulle visa seg for henne i ei grotte. Mari viste seg for henne kvar dag dei neste fire månadane, men skulle det visa seg også vidare gjennom heile livet til ho døydde i 1718. I slutten av august fortalte Maria henne kven ho var, Jesu mor.

Maria instruerte henne om å gå til ein plass som gav frå seg god lukt, og ho vart vist til eit gammalt kapell vigd til "Vår Frue av det gode møte." Her sa Maria til henne : "Det er mitt ønske at det skal byggast ei nytt kapell til ære for min elska Son."  Ho bad også om syndaranes bot og omvending. Maria held fram med å visa seg for Benoite så lenge ho levde, ho hadde og andre visjonar av englane i Paradis og av den krossfeste Kristus. Etter kvart vart dette eit pilegrimsmål som tiltrakk seg tusenvis av truande. det kom eit tilbakeslag med Den franske revolusjonen og på 1800 talet kom dette valfartsmålet i skuggen av Lourdes som tiltrakk seg langt fleire pilegrimar. Det er mange parallellar mellom Notre-Dame du Laus og Lourdes, mellom Benoite og Bernadette. Begge kom frå det lågaste sosiale laget, begge var analfabetar og for begge viste Maria seg i ei grotte. Bodskapen var også nokså tilsvarande, Men det er og ulikskapar, openberringane i Lourdes vart nokså snart offisielt godkjente av Kyrkja, det var ikkje tilfelle med Benoites  visjonar, først i 2008 vart  dei formelt godkjente av Kyrkja ! Benoite er heller ikkje kåra til helgen slik Bernadette vart det. Rett nok vart det på 1860 talet starte ein prosess mot helgenkåring , den vart stoppe på 1920 talet, men på nytt teke opp i moderne tid.

Notre- Dame du Laus er altså ein av fleire Maria valfartsstadar der Lourdes, Fatima og Medjugorje er dei mest kjente. For ikkje katolikkar synest nok dette som merkelege og lite truverdige fenomen. prega av primitiv folkelege religiøsitet. Dei har nok rette i at Maria dyrkinga i ein del  tilfelle har hatt uheldige sider, men eg er overtydd om at dei positive sidene er dei mest framtredande. Vi må sjå på fruktene av dette, for mange er dei som  har opplevd ei andelege fornying etter pilegrimsreiser til Maria openberringar. Marias bodskap er bot og omvending, be og ta i mot sakramenta. Som i bryllaupet i Kana viser ho alltid vidare til Sonen.

Den salige Carlo Acutis

 Oppstår det helgenar også i vår tid ? Ja, det er ikkje noko i Kyrkjas lære som skulle tilseia at Gud også i vår tid gjev oss den velsigning som helgenar er. Mor Teresa, pater Pio og fleire av nyare tids pavar er heilagkåra. Men ein ungdom som døydde i 2006 berre 15 år gammal, det er ikkje dagligdags! Vi markerte minnedagen hans 12. oktober som er dødsdagen hans, lite kjent i Norgen men desto større merksemd i heimlandet Italia. Han vart erklært som Venerabilis (ærverdig) i 2018 og saligkåra 10. oktober 2020 etter at eit barn i Brasil vart mirakuløst lækt frå ein medfødt tilstand. Saligkåringa er nest siste steget på vegen mot kanonisering - heilagkåring.

Carlo Acutis  vart fødd i London der foreldrene arbeidde, dei flytta etter kvart tilbake til Italia, i nærleiken av storbyen Milano. Her vaks Carlo opp som andre barn og ungdomar i lokalsamfunn og skole. Men det var likevel noko som skilde han frå  barndomsvenene, alt frå heilt tdileg alder viste han  djupe religiøse kjensler. Heimen var ikkje spesielt religiøst, og paradoksalt nok var det Carlo som drog foreldrene med til messe og ikkje omvendt som er det vanlege. Etter hans død fortalte mora Antonia Salzano:

" Jeg var langt fra Gud. Min sønn føte meg til eukaristien. Carlo var allerede i ung alder en svært hengiven sjel. Han elsket å gå i kirken, be og utdype sin tro. Jeg voktse opp i en verdslig familie, som millioner av mennesker tenker jeg. Å få denne sønnen som stilte meg insisterende spørsmål om troen, tvang meg til å reflektere. Dette har vært en grunn til å vende seg til Kirken, sakramentene og eukaristien. For meg har Carlo vært en liten frelser som har ført meg til å gå en spesiell vei."

Men ikkje berre foreldrene, Carlo gjorde eit sterkt og varig inntrykk på alle han møtte. Han forplikta seg til å leva i venskap med Jesus, og som dei fleste store heleganr hadde han ein sterk kjærleik til Maria, Jesu mor! Sidan han var så tidleg moden fekk han også tidlegare enn vanleg motta første kommunion, og seinare utvikla han ein spesiell kjærleik til eukaristien, som han karakterisert som " ein motorveg til himmelen" (autostrada per il cielo). Han gjekk til messe så ofte han kunne, mottok nattverden, mediterte framom tabernakelet, og han gjekk  til skriftemål kvar veke. Eit par år etter Carlos død vart foreldrene velsigna med tvillingar.

På byrjinga av 2000 talet skaut den digitale utviklinga fart, og internett vart tilgjengeleg for dei fleste. Som mange unge var han  litt data-nerd, han likte dataspel og filmar, men Carlo nytta og internett til å få fram si tru. Han lagte internett-sider med med oversikt over eukaristiske mirakel og Maria openberringar. Han er i ettertid  foreslått som skytshelgen for internett!

Carlo Acutis er i dag gravlagt i basilikaen San Francesco i Assisi. Det er i tråd med hans liv, for Frans av Assisi var den helgenen som stod Carlo nærast!

Poesi frå “ The great War”

 “Who made the Law that men should die in shadows?

Who spake the word that blood should splash in lanes?

Who gave it forth that gardens should be bone-yards?

Who spread the hills with flesh,and blood,and brains?

Who made the Law?”

Slik skreiv den engelske journalisten og poeten Leslie Coulson ( 1889 - 1916) kort før han fall i slaget ved La Transloy etter neste to års teneste på slagmarka og i skyttergravene. Coulson set ord på det absurde i at unge menn blir slakta ned etter ordre frå dei som “ made the Law.” Orda hans er diverre meir aktuelle i dag enn på lang tid.

Leslie Coulson ville ha vore ein av dei mange tusen ukjente unge menn som fall i Den første verdskrigen, men han skreiv poesi som vart utgjeve og kom i store opplegg etter at han sjølv var borte. Han var journalist før krigen, men det ville neppe gjort han meir kjent enn mange andre? Han var fødd i London og vart som sin far avismann og journalist. Han skreiv i Evening News inntil han ved krigsutbrotet i 1916 meldte seg til infanteriregimentet  Royal fusilier.Han kom først til Malta, seinare Egypt og Galipoli, for så å enda opp på Vestfronten der han deltok i det brutale slaget ved Somme sommaren 1916. I det vakre diktet

“From the Somme” skildrar han kontrasten mellom ein vakker sommardag heime i England  og skyttargravene ved Somme.

“In other days I sang of simple things,

Of summer dawn, and summer noon and night,

The dewy grass, the dew wet fairy rings,

The larks long golden flight.

…..

A singer once, I now am fain to weep,

Within my soul I feelstrange music swell,

Vast chants of tragedy too deep -

too deep

For my poor lips to tell.”

Etter han var død i 1916 vart det funne ei rekkje tekstar som vart redigert og utgjeve av faren, og alt første året kom i opplag på 10.000. Naturleg nok vart det med denne eine diktsamlinga. Coulson vart ein av dei unge poetane frå “ The great war”.  I etterkant fekk ein nok eit idealisert portrett av ein krigshelt, og tok kanskje ikkje hensyn til korleis 22 månadar med krigsteneste forandra han.Han stiller meir og meir spørsmål med det meingslause ved krigens nedslakting av unge menn! For livet er så kort, slik han skildrar i “…But A Short Time To Live”

“Our little hour,- how soon it dies;

How short a time to tell our beads,

To chant our feeble Litanies,

To think sweet thoughts, to do good deeds.

The altar lights grow pale and dim,

The bells hang silent in the tower -

So passes with the dying hymn

Our little hour.”

Retrett profeten Elias fraternitet

 Sist helg kunne vi igjen samlast til retrett i vår sekular-karmelittiske gruppe  etter to år med corona-restriksjonar. Sist var altså i karmelittklosteret Totus Tuus i Tromsø september 2019, åra i mellom synest berre å vera eit intermezzo, noko som ikkje heilt festa seg i minnet. Vi har etterkvart snart femten år sidan dei første initativ til gruppa vart gjort, og fra 2011 vart vi formelt ein karmelittisk fraternitet. Inpirert av den karmelittiske tradisjonen prøver vi å fordjupa oss i gudsrelasjon som vi som katolikkar alt har del i. Dette så vel på eiga hand som i fellesskap og ikkje minst den årlege felles retretten. Gruppa har auka og det var denne gongen fleire nye kandidatar som viste si interesse, det vart for liten plass i Tromsø og Katarinahjemmet i Oslo vart alternativet.Det vart på alle måtar fine og utbytterike dagar, p. Tien i Kristiansand var med oss som ein fullverdig erstatning for vår karmelittprest frå Sverige broder Jonas som framleis var forhindra frå å reisa utanlands.

Samtale, tidebøner, indre bøn, messe, felles måltid, og første oktober hadde vi gleda av å markera minnedagen for vår kjære helgen Therese av Jesusbarnet (Lisieux).

Undervegs fordjupar eg meg meir i Lourdes sjølv om det ikkje er ein del av den karmelittiske tradisjonen, eller kanskje er det det, den sterke Maria vørdnaden vi finn der er også sentral for oss karmelittar. Som ei oppfølging av Franz Werfels Bernadette roman les eg Kjell Arild Pollestads bok ”Bernadette. Piken som så Jomfru Maria”.Det er ein kort og oversikteleg skildringa av Bernadettes liv og visjonane ho hadde i 1858 som  heilt ung jente. Historia er fantastisk og tilsynelatande vanskeleg å tru på, men vi må vurdera det utfrå dei følgjende Bernadettes visjonar har hatt for ettertida. Nokre få har blitt lækte frå fysisk sjukdom, langt fleire av si fortviling og enno mange fleire har fått fornya sitt andelege liv!

“Que soy era Immaculada Councepciou - Eg er den ubesmitta unnfanginga” sa Jomfru Maria til  Bernadette . Ho hadde ingen forutsetning for å forstå dette, men då ho sa det til sognepresten som til då ikkje hadde trudd på henne, vart han i tvil og sensa at her var det likevel noko meir enn syner og fantasier. Det var berre fire år sidan paven hadde proklamert dogmet om at Maria var unnateke arvesynda, og vesle Bernadette hadde ingen forutsetningar for å kjenne til dette teologiske spørsmålet!

Analfabeten - om å skriva på fransk

 Går det an å bli forfattar med eit anna språk enn morsmålet? Eller vil ein for alltid vera ein slags analfabet slik den ungarnsk- franske forfattaren Agota Kristof ( 1935 - 2011) uttrykkjer det. Samuel Beckett klarte det, og Milan Kundera! For begge glei det franske språket tilsynelatande så lett og uanstrengt ( rett nok skreiv Kundera dei første bøkene på tsjekkisk og fekk dei oversatt til fransk, men etterkvart tileigna han seg det franske språket betre og betre).Ungarnske  Agota Kristof kjem som  flyktning til fransk talande Sveits i 1956 og slit med språket. Ho som lærte å lesa som fireåring og leste alt ho kom over, kjenner seg brått som ein analfabet.

“ Jeg vet at jeg aldri vil skrive fransk slik som forfatterne som er født franske, men jeg skal skrive det slik jeg kan, som best jeg kan. Jeg har ikke valgt dette språket. Det ble påtvunget meg av skjebnen, av tilfeldighetene, av omstendighetene. Å skrive  på fransk er noe jeg er nødt til. Det er en utfordring. En analfabets utfordring.

Ho klarer seg likevel bra, ho lærer å tala fransk, det går seinare å læra å lesa og skriva, men også det går seg til og ho skriv tekstar som blir publisert. Hennar gjennombrot kjem med” Tvillingenes dagbok”  som kjem i mange opplag og vert omsett til ei rekkje språk. Likevel føl denne kjensla av å vera analfabet henne. Hennar vesle sjølvbiografi får også tittelen : L´Analphabete - Analfabeten.Er det avdi morsmålet går tapt, og eit anna språk tek plassen som morsmålet skulle hatt. Er morsmålet så tett knytta til heile vår identitet som menneske?

“ Jeg har snakket fransk i over tretti år, jeg har skrevet det i tjue, men jeg kan det fortsatt ikke. Jeg snakker ikke feilfritt, og jeg kan bare skrive det ved hjelp av ordbøker som jeg slår opp i stadig vekk.

Det er derfor jeg også kaller fransk et fiendespråk. Det er enda en grunn til det, og det er den alvorligste:Dette språket er i ferd med å ta livet av morsmålet mitt.”

Agota Kristof kom som flyktning frå ei europeisk land i ei tid der det ikkje var  stor pågang av flyktningar til europeiske land. Ho vart teke vel imot, fekk jobb, bustad og barnehageplass nesten med det same. Seinare gjorde ho karriere som forfattar, og må ytre sett ha klart seg svært bra. Dei fleste av dagens flyktningar  har det langt vanskelegare, men ho set likevel på noko som må vera ei felles oppleving når ein blir reve opp frå det kjente og tvinga inn i ein ny røyndom, ein ny identitet, eit nytt språk. Det blir ei slags sorgkjensle som føl ein vidare i livet slik det gjorde for Agota Krystof.

Sangen om Bernadette

 Eg les om igjen “Sangen om Bernadette” av den østerriske forfattaren Franz Werfel(1890- 1945). Boka om Bernadette Soubirous som Jomfru Maria viste seg for i 1858 gjorde eit sterkt inntrykk då eg las henne for første gong for over førti år sidan. Historia om Bernadette kjenner eg godt og boka gjer framleis inntrykk, romanforma gjer at ein kjem så nær innpå desse hendingane i ein liten provinsby i Frankrike som skulle få så stor innverknad på ettertida. Då får det heller vera med den noko gammalmodige omsetjinga frå 1947! Kvifor skreiv Franz Werfel denne boka som er så katolsk i innhaldet, sjølv var han av jødisk opphav? Rett nok skal han ha karakterisert seg sjølv som “katolikk med jødisk hjerne”! Franz Werfel var fødd i Praha, men budde det meste av livet i Wien før han like før krigen flykta til USA der han døydde i 1945.Han utgav fleire diktsamlingar, men er best kjent som romanforfattar. Hans mest kjente verk er “ Dei førti dagane på Musa Dagh” som handlar om armenaranes fridomskamp, og verka til å setja fokus på Tyrkias brutale folkemord i 1915! I 1938 måtte han sjølv flykta frå det som etterkvart vart nazistanes folkemord på europeiske jødar. Han kom seg etterkvart over Atlanterhavet og i tryggleik i Los Angeles der han skreiv “ Sangen om Bernadette “ som kom ut i 1941. Bakgrunnen for dette bokprosjektet finn vi i Franz Werfel flukt frå nazismen, i juni 1940 var han i Sør-Frankrike, og måtte flykta vidare. Det var då han vart teke i mot og fekk hjelp i Lourdes der han og  kona ( Alma, enka etter Gustav Mahler) oppheldt seg i fleire veker.

Han skriv om dette:” Det var en tid full av angst. Men for meg ble det også en betydningsfull tid, for jeg lærte å kjenne den vidunderlige historien om piken Bernadette Soubirous og om de mirakuløse helbredelsene i Lourdes. En dag avla jeg i min store nød et løfte. Skulle jeg bli ført ut av denne fortvilte stilling og nå Amerikas reddende kyst, da - sverget jeg - ville jeg , som det første jeg gjorde, før alt annet arbeid, synge sangen om Bernadette så godt som jeg kunne.”

Han heldt sitt løfte og resultatet er denne romanen som trass i at det er fiksjonen nokså korrekt føl hendingane Lourdes  frå Jomfru Maria viste seg første gong for Bernadette 11. februar 1858 fram til ho vart kanonisert 8.desember 1933 av pave Pius XI. I dette siste kapittelet er det skildringa av “ barnet Bouhouhorts”  som vart ein av dei første som på mirakuløst vist vart lækt som lite barn i Lourdes, som grip sterkast.. No er han ein gammal mann, og har får sitt livs oppleving i dene høgtidelege sermonien i Roma. Han er den einaste tilstades som har møtt Bernadette i levande live.

Lourdes er i dag eit av verdas viktigaste pilegrimsmål. Mange sjuk og lidande kjem i von om å bli friske. Mange hevdar å ha blitt friske eller iallfall betre, men bare 67 tilfelle er formelt godkjent som mirakel av Kyrkja. Men kanskje er det slik Franz Werfel  let ein av personane i boka uttrykkja: “ Og enda meget oftere enn sykdommen blir fortvilelsen helbredet."

,

Heilag gjentaking

 « Den hellige gjentakelse» er eit omgrep eg kom over i ein av Wilfrid Stinissen ocd sine bøker, han har sjølv henta omgrepet frå Ylva Eggehorn. Omgrepet kan kjennast uvant, men eg opplever umiddelbart at det gjev meining. Stinissen refererar såvel til « The Cloud of Unknowing» frå 1300 talet som Thomas Merton og den ortodokse tradisjonen med den såkalla Jesusbøna. I protestantisk tradisjon har det tradisjonelt vore skepsis til alt som smaker av vanekristendom med vekt på ytre former og stadig gjentaking av bøner som i tidebønene og Rosenkransen Alternativet blir då ei meir direkte og spontant uttrykksform  som talar til det emosjonelle, men og til det rasjonelle og fornuftsprega. Begge deler kan påverkast av ytre faktorar, dei sterke kjenslene avtek,intellektet vert utfordra av filosofiske argument mot sanninga i religionen. Vanen som ikkje er så avhengig av kjensler og rasjonalitet held lengre, den sit i kroppen som når vi knelar og gjer krossteiknet, i talen når vi gjentek Ave Maria med dei små perlene på Rosenkransen, i både kropp og tale når vi i fellesskap ber tidebønene! Det er det vi kan kalla « Den heilage gjentakinga». Litt etter litt veks vi inn i dette og det blir ein integrert del av både kropp og sinn, noko som ikkje så lett let seg forstyrra av stormar utanfrå.

Wilfrid Stinissen refererar til den ortodokse Jesusbøna, « Herre Jesus Kristus miskunn deg over meg ein syndar» eller ein kortare versjon. Ein gjentek bøna i takt med pusten, først regelbunde med ord men etterkvart søkk bøna nedover til hjarta, og blir eitt med hjarteslaga. Stinissen siterar den  ortodokse teologen Sofrony som seier at den stadige gjentakinga leiar til stilla og  dermed til kontemplativ bøn. Langt frå alle når fram til det kontemplative stadiet, vi vert så lett avleia og ukonsentrerte, vi er ikkje uthaldande nok. Kanskje er det då vi treng vanen å støtta oss på, det som vi kan oppgradera og med rette karakterisera som «Den heilage gjentakinga».

Til mor

 Eg sit med mitt signerte eksemplar av Helge Torvunds siste bok « Til mor». Det er ei djupt personleg bok der forfattaren skildrar oppveksten på Jæren på 1950-60 talet. Utgongspunktet og det tekstane sirklar rundt er hans eiga mor, dels er det som ein dialog med henne som døydde for over førti år sidan, dels er det gjennkjennelege skildringar av kvardag og fest i etterkrigsåra. Mora var heimeverande husmor som dei fleste på denne tida, det var det som vert kalla husmoras glansperiode, ei tid som ikkje er så langt tilbake men likevel kjennest veldig fjern i vår tids perspektiv. Det var ei rolegare tid, ei tid med meir menneskeleg tempo, ei tid « før det vart for mykje av alt».

Skildringa startar i det stille i ein ordlaus dialog når forfattaren som barn sit saman med mora og ser ut på mørkre og stjernehimmelen. Ein situasjon som fyller mange av oss ( kanskje fleire på 1950 talet enn i dag)  med undring og spørsmål om meininga med det heile. « Og så såg me begge ut. Og så sa du, stillferdig , at det hende at du, når du sat slik og kikka opp i verdsrommet, lurte på kva me eigentleg gjorde her nede, kva me skulle her.Eg visste ikkje kva eg skulle svara. For ein gongs skyld.» Kanskje svara han ikkje då men først seinare i bøkene sine, i poesien sin?

Med dette utgongspunktet fører Torvund oss gjennom små og store hendingar, mest daglegdagse, i oppveksten og barneåra. Uhell og meistring, gleda over nye sko og klede, teikneserieblad og bøker, og ikkje minst spenninga og gleda ved julehøgtida. Og sentralt i det heile desse mødrene som alltid er tilstades, « dei var alltid-menneske for oss» som han skriv i eit dikt.

Vi kan alle få assosisjonar til det som ligg bak oss, brått er det der gjerne utløyst av sanseinntrykk, av ei lukt eller ein kjent melodi. « Den litt bittersøte lukta av tomatplantene i drivhusa der du sendte meg for å kjøpa ein pose halvstore mogne tomater.» Det kan kjennast godt men og som eit stort tomrom etter det og dei som er borte for alltid. « Du etterlet deg eit smertefullt tomrom som eg alltid sidan har bore med meg.»     Det er sjølvsagt også ei stor eksistensiell einsemd i dette, det er ei bittersøt vemodskjensle men det er og takksemd! Eg opplever at denne vakre vesle boka primært handlar om takksemd! Takksemd over gode minne, over omsorg og kjærleik og over alt dei etterlet oss, dei som gjekk føre oss og rydda stiar.

Av og til

stig smilet ditt

fram i minnet

slik bordet

ennå er varmt

der tekoppen stod

Nicaragua

 Nicaragua - dette vesle mellomamerikanske landet er ikkje så ofte i medias søkelys iallfall ikkje i Norge. Det var annleis på 1980 talet då sandinistane tok makta etter geriljakrig mot diktatoren Somozas undertrykkande regime. Somoza- familien hadde då styrt landet sidan 1930 talet. Leiande i sandinistrørsla var Daniel Ortega som var president frå 1985 til 1990 og på nytt frå 2007 til i dag. Det var mange i Vesten som sympatiserte med det nye regimet som la opp til eit sosialt rettvist samfunn med betring av kåra for dei mange fattige og underpriviligerte i landet. Frigjeringsteologien stod sterkt blant mange på denne tida, dei såg på dette som ein ny veg for kyrkjer som tradisjonelt hadde støtta opp om dei undertrykkjande strukturane i Latin-Amerika. Sandinistane såg positivt på frigjeringsteologien og Den katolske kyrkjas stilling. Fleire prestar deltok i den første sandinistregjering, den meste kjente var Ernesto Cardenal ( 1925 - 2020), prest, poet, frigjeringsteolog og politisk aktivist heile sitt lange liv.Han var kulturminister frå 1979 - 1988, noko pave Johannes Paul II ikkje såg med blide auge på, han refsa denne samanblandinga av politiker - og presterolla. Sjølv om han beheldt si politiske overtyding braut han med Daniel Ortega i 1994, han såg nok klarare enn dei fleste at Ortega gjekk i meir og meir autoritær retning!  Regimet klarte ikkje å oppfylla lovnadane, og var dessutan hardt pressa av dei høgreorienterte Contras opprørane støtta av president Reagan i USA. 

I 1990 vart han slått av ein koalisasjon leia av Violeta Chamorro, men Ortega var tilbake i 2006 og vann seinare både i 2011,2016 og 2021. I 2021 hadde han blitt meir og meir eineveldig og det var i realiteten ingen reell opposisjon. I 2018 var det store protestar mot regimet som det vart slått hardt ned på,300 skal ha blitt drep og 1600 arrestert. Som så mange revolusjonar  endte også denne  i tyrrani og undertrykking! Dei siste åra har Ortega særleg slått ned på Den katolske kyrkja i landet på bakgrunn av at kyrkja har vorte ein sterk kritikar av regimets undertrykking og brot på menneskerettar. Ortega har svara med å forby katolske prosesjonar, utvisa prestar og nonner, setta biskopar i husarrest og karakterisert biskopane som terroristar. Biskopen av Metagalpa Rolando Jose Alvarez  har vore ein skarp kritikar av regimet og har vore fleire veker i husarrest, i dag kjem det melding om at han er blitt arrestert og ført bort av regimets politi.

Vi ser altså at ei politisk rørsle som mange  hadde store voner til for 40 år sidan har utvikla seg til eit regime ikkje stort betre enn det dei overvann i 1979! Kanskje ikkje uventa når ein ser på historia? Det spesielle no er den forfølginga som Den katolske kyrkja vert utsett for i eit land der storparten av folket er katolikkar. Kyrkja i Nicaragua er i dag ei martyrkyrkje som treng vår forbøn og støtte!

                                 På bilete ser vi sentrale kyrkjeleiarar som talar i mot Ortegas regime.

Vi minnest helgenar i august

 I august månad er det mange kyrkjelege minne - og festdagar. To av dei var martyrar under naziregimet og døydde i konsentrasjonsleiren Auschwitz, den eine minnest vi i dag, Den heilage Maximillian Kolbe ( 1894-1941). Den andre er den jødiske filosofen , konvertitten og karmelittnonna Edith Stein ( Den heilage Teresa Benedikta av Korset 1891- 1942) . Begge viste seg ved både sitt liv og sitt martyrium som sterke trusvitne ! I morgon 15.august er ein viktig festdag, Jomfru Marias opptaking i himmelen (Assumptio Mariae). Dagen er omtala i skrifter alt på 200-300 talet, og vart etter kvart ein utbreidd forestilling som vart dogmatisk fastslege av pave Pius i 1950. I mange land er dette ein offentleg høgtidsdag. Dagen var markert på den gamle norske primstaven! 22.august er og ein Mariadag, « Jomfru Marias dronningsverdighet). Bakgrunnen for denne festdagen er litt meir uklar, og det vart ein offisiell festdag først i 1954 i høve 100 års jubileet for erklæringa av dogmet om Marias upletta unnfanging. Maria blir ofte omtala som Himmeldronning, vi kjenner det både frå Rosenkransbønene og frå bøner som Salve Regina og Regina Coeli.

Vi har og ei rekkje andre helgenar å minnast i august. 4.august minnest vi Den heilage Johannes Maria Vianney ( 1786-1859), den audmjuke, fromme og pliktoppfyllande sognepresten i Ars som endte som skytshelgen for alle sogneprestar.

18. august  feirar vi Den heilage keiserinne Helena ( 250-330). Ho var mor til keisar Konstatin og blei døypt først som vaksen. Over.å sytti  år gammal reiste ho på pilegrimsreise til Det heilage landet, Ho skal ha sett i gang arbeidet med å byggja Fødselskyrkja  i Betlehem og Gravkyrkja i Jerusalem. I følgje tradisjonen skal ho ha funne korset ognaglane som vart brukt til Jesu krossfesting.

To dagar seinare feirar  vi ein annan viktig person i kyrkjehistoria, Den heilage Bernhard av Clairvaux ( 1090-1153).kykjelærar og teolog, abbed og reformator av cisternciensarordenen.

Dagen etter feirar vi Den heilage Rosa av Lima( 1586-1617). Ho var den første heilagkåra frå Det amerikanske kontinentet, seinare har det kome mange fleire til. Dagen deretter er det enno ein kjent person som vert minna nemleg apostelen Bartolomeus. Han står oppført i lista over apostlane men det er lite vi veit om han ellers. I følge tradisjonen skal han ha forkynt evangelite både i India og Mesopotamia.

27.august minnest vi Den heilage Monika ( 332-387), mor til Den heilage Augustin som har minnedag dagen etter mora.

29. minnest vi døyparen Johannes martyrdød. August er sanneleg ein månad med mange viktige helgendagar.  Vi kan lata oss inspirera til å følga i deira fotspor, vi kan æra dei ( ikkje tilbe) og vi kan be om at dei går i forbøn for oss! 

Herrens forklaring

 6.august minnest vi Herrens forklaring - Transfiguratio Domini som er omtala i alle dei tre synoptiske evangelia. Jesus tek Peter, Jakob og Johannes med seg opp på ein fjelltopp som i ettertid har vorte rekna som fjellet Tabor aust for Nasaret. Kyrkjefedre som Origenes og Hieronymus skal ha stadfesta dette. På Fjellet skal Moses og Elias ha vist seg for dei, og Guds røyst skal ha uttrykt: “ Dette er Son min, han som eg elskar,i han har eg mi glede.Høyr han!” Denne hendinga skal ha blitt markert alt på 300-400 talet og på 900 talet i heile det bysantinske riket, først tidleg i Mellomalderen i Vesten.

Karmelittpater Wilfrid Stinissen peikar i ei preike for denne dagen på tre viktige poeng. For det første avslører Jesus sin sanne identitet på Tabor fjellet. Han er Messias, den levande Guds Son. “ Jesus er ikkje Guds son som vi alle er Guds søner. Han er Sonen, den elska Sonen.”

For det andre blir heile Det gamle Testamentet oppfylt gjennom Jesu openberring. Her er det referansar til dei bibelske profetane, men framfor alt til Moses og Elia som i flg. teksten viser seg for Jesus og læresveinane. “ Tidlegare skulle ein lytta til profetane, no gjeld det å lytta til Jesus.” Med dette skjer det ei omkalfatring av den gamle ordninga. “ Vil ein verkeleg forstå Det gamle Testamentet må ein utgå frå Kristus.”

Det tredje og avgjerande som hender på fjellet er at Jesus, som læresveinane alt har erkjent som Messias, openberrar korleis han skal fullbyrda sitt oppdrag. For Jesus og for oss som føl han, finst ingen herlegdom som ikkje går gjennom liding og død. “ Jesus herlegdom er ein oppstodas herlegdom, og ein kan ikkje stå opp før ein først har døydd.”

Slik oppsummerar Wilfrid Stinissen kva som ligg i denne sentral nytestamentlege teksten. Vi markerar den både  andre søndag i fasten og no i sommartida!

Teksten frå Markus evangeliet:

Seks dagar etter tok Jesus med seg Peter, Jakob og Johannes og førte dei opp på eit høgt fjell, der dei var åleine. Då vart han forvandla for auga deira,  3 og kleda hans vart så skinande kvite at ingen som bleikjer klede her på jorda, kan få dei så kvite.  4 Elia synte seg for dei saman med Moses, og dei snakka med Jesus.  5 Då tok Peter til orde og sa til Jesus: «Rabbi, det er godt at vi er her. Lat oss byggja tre hytter, ei til deg, ei til Moses og ei til Elia.»  6 Han visste ikkje kva han skulle seia, for dei vart så redde.  7 Då kom det ei sky og la skugge over dei, og frå skya kom det ei røyst: «Dette er Son min, han som eg elskar. Høyr han!»  8 Men best dei såg seg omkring, såg dei ingen annan enn Jesus; berre han var hos dei.
     9 På vegen ned frå fjellet forbaud han dei å fortelja nokon kva dei hadde sett, før Menneskesonen hadde stått opp frå dei døde. 10 Dei merka seg det ordet og diskuterte med kvarandre kva det er å stå opp frå dei døde. 11 «Kvifor seier dei skriftlærde at først må Elia koma?» spurde dei. 12 Jesus svara: «Elia kjem først og set alt i rett skikk. Kvifor står det så skrive om Menneskesonen at han skal lida mykje og bli vanvørd? 13 Men eg seier dykk: Elia er alt komen, og dei gjorde med han som dei ville, slik det står skrive om han.»