Vidda, pilegrimsvandring og Birgitta.

Når ein går over fjellviddene har ein som oftast eit mål, ein topp, ei hytte, eit spesielt landskap. Reiser ein på pilegrimsferd har ein og eit mål i meir religiøs forstand, Nidaros, Selja, Santiago, Fatima eller kanskje Roma.
Målet er ulikte men prosessen med å vera undervegs treng ikkje vera det. Når eg går  gjennom Setesdalsheia eller  over Hardangervidda er det ein slags meditasjon fokusert både på det storslåtte i landskapet og dei små detaljane i flora og fauna.
23. juli feira vi minnedagen for Den heilage Birgitta av Sverige (1303-73).Birgitta var absolutt ein pilegrimsvandrar heilt til slutten av livet. I 1341 - 42 drog ho og mannen Ulf ut på den lange og slitsame ferda til Santiago de Compostela i Spania, og før det hadde dei vore i Nidaros ved Olav den heilages grav. Ulf døydde kort tid etter Spania turen, og Birgitta drog til Roma der ho vart verande resten av livet avbrote av ei siste pilegrimsferd i 1371-73, denne gongen over sjøen til Det heilage landet. Ho vart følgd av dottera Kristina og sonen Karl som døydde undervegs. Dei kom tilbake våren 1373, Birgitta var gammal og sliten og døydde alt 23. juli dette året. Som ei siste pilegrimsferd vart ho boren heim til Vadstena der kista kom 4. juli året etter. Då var ho heime både i konkret og andeleg forstand, ho var ikkje lenger ein pilegrim.
Men vi held fram vandringa i natur eller by- og  kulturlandskap i vissa om at vi alle bare er pilegrimar her i dette livet som Teresa av Avila uttrykkjer det.

Antoine de Sainte-Exupéry

”En kan bare se riktig med hjertet. Det vesentlige er usynlig for øyet […] Det er den tiden du

har kastet bort på rosen din, som gjør den så viktig for deg […] Den sannheten har

menneskene glemt […] Men du må ikke glemme den. Du har bestandig ansvar for det du har

gjort tamt. Du har ansvar for rosen din …

Jeg har ansvar for rosen min …, gjentok den lille prinsen for at han skulle huske det bedre.”

Sitatet er frå boka ”Den lille prinsen” (Le petit prince) som kom ut i 1943. Boka vart opprinneleg skreve som ei barnebok, men har også fått eit stort publikum av vaksne lesarar som ein vakker fabel med ein  humanistisk bodskap om ansvar og omsorg. Boka er hyppig sitert og oversatt til meir enn 250 språk. Kvifor skriv eg dette nettopp i dag 31. juli 2014 ?  I dag er det akkurat sytti år sidan forfattaren Antoine de Sainte-Exupéry  forsvann sporlaust med rekonoseringsflyet sitt over Middelhavet. Han hadde meldt seg for det frie franske flyvåpenet i 1943 etter å ha opphalde seg i New York eit par år, der hadde han og skreve boka om den vesle prinsen. Eigentleg var han for gammal til å vera krigsflygar, og hadde og skrantande helse etter mange tidlegare flystyrt, men fekk under tvil lov til å fly rekonosering over tyske styrkar i Frankrike. 31.juli tok 44 åringen av frå flybasen på Corsica, men han kom aldri tilbake. Tilsynelatande forsvann han sporlaust. I 1998 fekk ein fiskar utanfor Marseille ein gjenstand i garnet som viste seg å vera ei armlenke med navnet til Antoine og kona Consuelo. Eit par år seinare vart det også funne vrakrestar som nokså sikkert stamma frå flyet til Antoine de Sainte-Exupéry. Det er usikkert om han vart skote ned av tyske fly eller styrta av annan årsak.

Desse funna vekte stor oppsikt i Frankrike der Sainte-Exupéry er  ein på mange måtar myteomspunnen nasjonalhelt. Dagen i dag vert markert ei rekke stadar i Frankrike.

Kva er det som er så spesielt med Antoine de Sainte-Exupery og kvifor er han meir kjent utanfor Frankrike enn dei fleste andre forfattar frå 1900 talet ?  Boka om den vesle prinsen er naturlegvis ein viktig faktor, ingen tvil om at han har nådd langt ut med forfattarskapet sitt. Kanskje er det og denne fascinerande kombinasjonen av aristokrat, poet, filosof , flygar, kvinnebedårar og krigshelt ? Mysteriet rundt hans død for akkkurat sytti år sidan bidreg nok og i stor grad til mytedanninga !

Antoine de Sainte-Exupéry vart fødd i ein adelsfamilie i Lyon 29.juni 1900. Han utdanna seg til flygar og hadde ein lang karriere som komersiell flygar på 1920-30 talet. Mellom anna flydde han dei nyoppretta postrutene i både Afrika og Sør-Amerika. I 1935 styrta han i Sahara i eit rekordforsøk mellom Paris og Saigon. Han og mekanikaren overlevde mirakuløst etter at dei vart funn av ein innfødd stamme. Dette inspirerte han til den filosofisk- poetiske boka ”Terre des hommes”( norsk omsetjing Vind, sand og stjerne). Rammefortellinga i ”Den lille prinsen” er også ein jagarflygar som styrtar i ørkenen og der han møter hovudpersonen. ”Terre des hommes” er og navnet på ein humanitær hjelpeorganisasjon som særleg arbeider med barns rettar, og som er inspirert av Antoine de Sainte.Exupérys tankar . I tillegg til bøkene skreiv han ei rekkje essay om filosofiske og kulturelle tema. Han hadde også billedkunstnarlege talent og orginalutgåva av ”Den lille prinsen” er illustrert med hans eigne teikningar.

I dag 31. juli minnest vi denne uvanlege mannen med så mange talent og så fascinerande livshistorie som ikkje  forsvann i det store ukjente saman med så mange andre krigsflygarar, men som vart løfta inn igjen i tida av eigne ord, spørsmål og myter !

50 francs seddelen før euroens tid med Antoine de Sainte-Exupéry og hans vesle prins

Olsok

Vi feirar Olsok til minne om Olav den Heilage som fall på Stiklestad i 1030. Det har kome fleire kritiske ytringar om at ein på denne måten feirar ein brutal og sadistisk vikingkonge. Pater Olav i Trondheim har skreve mykje om Olav den Heilage, eg tek med litt frå ein artikkel om heilagkåring av Olav der han korrigerar denne moderne oppfatninga av kva ein helgen er . Biskop Grimkjell som helgenkåra Olav, såg meir realistisk og sånn sett også meir bibelsk på dette. Ein helgen er på ingen måte syndfri, men han innser sine feil og er viljug til å la nåden seira i sitt liv som pater Olav uttrykkjer det.

"Biskop Grimkjell har ikke vært belemret med den villfarelse mange norske historikere synes å ha arvet - at en helgens liv må være syndefritt. Dette er en direkte kjettersk tanke fra nyere tid. Vi leser da vitterlig i 1. Joh. 1,9: «Dersom vi sier at vi ikke har noen synd, da bedrar vi oss selv, og sannheten bor ikke i oss.» Den katolske kirke er et stykke på vei selv skyld i at en slik villfarelse fikk snike seg inn i våre og andres rekker. Det var på 1700-tallet man begynte å fremstille helgenene som et speil av dyder. Helgenbiografene tørket hvert fnugg av syndestøv fra deres blankpolerte glorie. Det var først etter siste verdenskrig man tok et grundig oppgjør med «sukkerhelgenene». De ekte helgenbiografier - ikke deres finpussede fortolkninger - viser klart at de hellige ofte vandret på krokete og farlige veier før de nådde fullkommenheten. Helgeners fortrinn består ikke i moralsk lyteløshet, men deri at de lar nåden seire i sitt liv. Fransiskanerteologen Bonaventura skrev en gang på 1200-tallet: «Vet du ikke at mange hellige var syndige. Når de begikk store synder, lærte de hvorledes de skulle vise miskunn mot oss syndere.»

Skalden Torarin Lovtunge må ha tenkt noe lignende om hellig Olav da han skrev i et kvad: «Slik har Olav syndeløs frelst sjelen før sin død.» Gud har tilgitt ham alle hans synder så han renset kunne gå inn i himmelborgen. Slik må også biskop Grimkjell ha forstått hans hellighet: Han har sett ungdommen Olav stå med ett ben plantet i vikingtiden og det andre i kristendommen. Så har han vært vitne til hvordan han med Guds nådes hjelp har kjempet over år for å få «vikingbenet» over i kristen leir - for så til slutt å seire.
Seieren har Snorre sett i martyriet på Stiklestad. I den angelsaksiske kirke, som Grimkjell kom fra, hadde man på den tid et utvidet martyrbegrep. Kristne konger som kjempet mot hedninger og falt, fikk martyrstatus.  Selvfølgelig har Olav vært klar over at det ikke var hedninger han kjempet mot på Stiklestad. Allikevel kan vi si han satte livet til for Kristi skyld. For det må han ha forstått at kristendommen ikke ville hatt fnugg av sjanse til å forbli noe mer enn en tynn hinne over et splittet og lovløst ættesamfunn hvis han ikke selv tok over styringen i landet. Bedre enn vi idag har han fattet at kampen for rikskongedømmet og kampen for kristendommen var en og samme sak. Det Olav ikke maktet i levende live, oppnådde han ved sin død. Etter Stiklestad er rikskongedømmet et ubestridt faktum. Dermed er også grunnlaget lagt for en kristendom i vekst. Det er etter Olavs fall den 29. juli 1030 kristendommen langsomt vokser fra ytre lovregler til indre folkefromhet.

Ingen mann her til lands har betydd mer for Norge enn hellig Olav. Det eldre borgerskap har vanskelig for å gripe ham. En ungdom som opplever at vi langsomt men sikkert er i ferd med å gli tilbake til den hedendom hellig Olav en gang forlot og kjempet mot, vil lettere bli fascinert av ham, ta «drivet» i hans liv til forbilde, og be om hans forbønn.

Allmektige, evige Gud,
du sendte Olav Haraldsson til Norge for å kristne land og folk.
Du lot ham bygge kirker og innsette prester.
Gi mange nordmenn, på hans forbønn, kall til å bli prest idag. Amen."

 

Seljumannamesse

I morgon 8.juli feirar vi det som på den gamle norske primstaven var avmerka som Seljumannamesse. Dagen er til minne om Den heilage Sunniva og Seljumennene som iflg. historia frå 900 talet  let seg reka med ver og vind  frå Irland og enda opp på Selja. Selja vart eit av dei første fotfesta for kristendomen i Norge, og her var bispesetet for Vestlandet fram til det vart flytta til Bjørgvin 1170. Selja og Sunnivaskrinet var eit viktig pilegrimsmål i Mellomalderen, og er kanskje i ferd med å bli det igjen ? 31.august vart skrinet med levningane etter Sunniva flytt til Kristkyrkja i Bjørgvin, difor er og 31.august ein Sunnivadag, den såkalla translasjonsfesten.
Bendiktinarmunkar frå England grunnla S.Alban klosteret på Selja som vi framleis finn ruinar av. Etter reformasjonen gjekk staden i gløymeboka, men fekk ein  renessanse i vår tid, særleg dei siste åra. Kanskje kjem det på nytt eit benediktinarkloster på Selja !
Kelterane har det dei kallar "thin places", stadar der skiljet mellom det dennesidige og det hinsidige er mindre enn ellers, kanskje er det bare å strekkja ut hand så rører ein ved noko heilagt ? Selja er ein slik stad, ulik alle andre stadar i Norge. Eg har skildra denne opplevinga i ein liten tekst som eg har teke med før men som det ikkje skadar å gjenta i høve årets Seljumannamesse.

                                 Selja

Ikkje vindkast og uroleg sjø mot Stadt

men havet krystallklårt og speglande

som ei flate vi kunne stiga ut på

gje oss på vandring mot horisonten

og gå dei i møte dei som kom over Nordsjøen

for over tusen år sidan

bore fram av trua og bølgjene

Den heilage Sunniva og Seljumennene

steig i land og vart verande

næra av vona og nåden

himmelen vida seg ut over dei

og over stormen, havet og fjella

heilt til det uskapte ljoset

braut igjennom og viste veg

for alle dei som kom etter

over havet eller langs ulendte stiar

for å æra skrinet med Sunnivas lekam

det som bar i fem hundre år

for så å dekkast med gløymsle

i fem hundre nye år

berre ein og annan vandringsmann

kom her i kuling eller solgylt sommardag

drakk av kjelda og det var nok

men så ein dag skulle det uskapte ljoset

på ny bryta igjennom og visa veg

til mysteriet så nært så levande

at  vi berre kunne strekkja ut handa

og verta møtt av gjennombora hender

frå den andre sida

som eit forsiktig kjærteikn

som ein lovnad som ber gjennom natt og einsemd

aldri åleine den lange vegen heim.

 

 

 

Fatima og Vår Frue av Karmelberget

16.juli feirar vi "Vårfrue av Karmelberget", ein av dei viktigatse høgtidsdagane i året for alle karmelittar. Dagen har blitt feira iallfall frå 1400-1500 talet. Det er ein dag til minne om dei første karmelittbrødrene som heldt til på Karmelberget i Palestina på 1100 talet. Dei heldt til ved Eliasbrønnen og bygde kapell vigd til Jomfru Maria. Både profeten Elias og Jomfru Maria var desse brødrenes inspirasjon og vernehelgenar. Dei vart etter kvart kjent som Jomfru Maria av Karmelbergets brødre. Skapularet (sjå tidl. blogginnlegg) er alle karmelittars kjenneteikn, iflg. tradisjonen skal St. Simon Stock ha fått det første skapularet av Vår Frue av Karmelberget på 1200 talet. Difor er denne dagen kanskje framfor alt ein dag der vi takkar og gleder oss over Jomfru Marias særskilte omsorg for Karmelittordenen.
Sr.Lucia  den av dei tre visjonære barna i  Cova da Iria som fekk leva til høg alder,og som var den som formidla bodskapen frå Fatima ønskte primært å tre inn i Karmelittordenen. Av praktiske grunnar slutta ho seg som tenåring til Den heilage Dorotheas orden, og byrja sitt novisiat i Pontevedra i Spania. Etterkvart kom ho tilbake til Portugal, ønske om å få gå over til Karmelittordenen vart etterkvart sterkare og sterkare. I 1948 invilga pave Pius XII hennar ønskje, og ho kunne endeleg slutta seg til Den heilage Teresas Karmel i middelalderbyen Coimbra. Ho tok navnet Sr.Maria Lucia av Jesus og det reine hjertet. Her levde ho resten av  livet i bøn inntil ho døydde i 2005 nesten 98 år gammal. Lucia vitja Fatima ei rekkje gonger etter at ho gjekk inn  Karmel, og ho møtte både pave Paul og pave Johannes Paul. Ho var til stades i 2000 då pave Johannes Paul saligkåra dei to søskenbarna hennar.
Som eg tidlegare har skreve om hadde pave Johannes Paul ein spesiell relasjon både til Karmel og Fatima.
Slik knytes bodskapet frå Karmel saman med bodskapet frå Fatima. I sin kjerne er det så enkelt og klårt: Mora ( Vår Frue av Fatima/Karmelberget) som  peikar på Sonen og seier: " Det han seier dykk, skal de gjera." (Joh 2.5)

"Vår Frue av Karmelberget", Medellin, Colombia.

Portugal:fotball

Portugals 3 F(tres F), Fado, Fatima og Fotball! Eg har alt skreve om dei to første og til slutt litt om det siste. Portugal spelar i årets fotball VM, men kom ikkje vidare frå gruppespelet. Ei trøyst er det kanskje at portugisisk fotballkultur i si tid vart eksportert til Brasil, og det er ikkje tvil om at brasilianarane er vel så fotballgale som portugisarane. Stort sett har vel også Brasil gjort det betre enn Portugal internasjonalt, men det var ikkje tilfelle i VM 1966 som vart spela i Storbritannia. I dei innleiande rundane var Portugal i gruppe med Bulgaria, Ungarn og Brasil. Brasils store stjerne Pele var skada, og Portugal slo Brasil  med to mål. Begge måla vart scora av Eusebio, Portugals store fotballlegende på 1960 talet. Portugal gjekk lett vidare til semifinalen etter å ha slege Nord-Korea.
I semifinalen møtte dei England og blei tragisk nok slått ut med resultatet  2-1. Eusebio gjekk av banen i tårer. Fadosangerinna Amalia syng om Lagrima(tårer), og denne kampen vart for all framtid hugsa som " Jogo das Lagrimas" i Portugal. Seinare vann Portugal bronsefinalen ved å slå Sovjet-Unionen, men finalen har dei aldri vunne.
Sjølv om Portugal ikkje fekk spela finalen, var det ingen tvil om kven som var turneringas stor stjerne og toppscorar: Eusebio da Silva Ferreira (1942 -2014). Eusebio var fødd i Mocambique som då vart rekna som ein del av Portugal. Han kom til Portugal som 18 åring, og spelte for Benfica frå 1960 til 1975. På 1960 talet var han den store stjerna ikkje bare i portugisisk fotball, men og internasjonalt, kanskje bare overgått av ein annan portugisisk- talande spelar, nemleg Pele.
Eusebio døydde i januar i år, og portugisarane hadde absolutt ikkje gløymt sin største fotballspelar.
Det var tre dagers landesorg, og på alle fotballkampar var det minuttar med stille til minne om han.
Til slutt vart kista bore rundt på Benfica sin heimebane, Estadio da Luz,  det  var  og hans siste ønskje.

Thérèse Martin: ord til trøst

Eg les i Guy Gaucher:”Histoire d`une vie Thérèse Martin.”

Når presset frå rasjonalismen blir for sterkt og tvilen overgår trua, kan det vera til trøst å lesa tekstar av ein helgen som har kjempa seg igjennom dei same tankane og erfaringane. Dette gjeld ikkje minst Thérèse frå Lisieux, Den vesle Thérèse av Jesusbarnet.

Her er eit par sitat som eg noterte  for ei tid tilbake:

”C`est la raisonnement des pires matérialistes qui s`impose  à mon esprit.”

( Det er tankegangen til dei verste materalistane som legg press på sjela mi)

”Mon Ciel est de sourire à ce Dieu que j`adore. Lorsque il veut se cacher pour éprouver ma foi.”

(Min himmel er å smila til den Gud som eg tilber. Han vil gøyma seg for å setja trua mi på prøve)

”Si vous jugez d`apres les sentiments que j`exprime dans les petites poesies que j`ai composées cette année, jo dois vous sembler une âme remplie de consolations  …… et cependant.”

( dersom de vurderar meg ut frå kjenslene eg har uttrykt i små dikt det siste året, vil eg  nok  framstå for dykk som ei fortrøstningsfull sjel …………….. men  trass i det!)

 

Utsyn

Utsyn

Som når du stoppar opp

øvst i brattaste lia

for å trekkja pusten

der livet brått vidar seg ut

og det er som du flyt vidare

lydlaust over moltemyrar

og sølvglinsande fjellbjørk

når sola står høgst i sør

over dansande myrull

og vierkratt

du eig ein kosteleg skatt

eit minne å bera under hjarta

nærast det du trur på.

Kva gjer då skrubbsår og ryggverk ?

 

 

 

Juni 2014

 

Portugal:Fado.

Vi sit på ei restaurant i Alfama og drikk portugisisk vin og et sjømat. Ei ung fado-sangerinne underheld, akkompangert av to eldre menn på gitar. Songen er melankolsk, stemningsfull og ekte.
Det er blitt sagt at det er tre F (tres F) som er viktig i Portugal, Fado, Fatima og fotball. Eg har alt formidla mine inntrykk av Fatima, og har lyst å gå vidare til fado, den særmerkte portugisiske folkemusikken.
Fado oppstod sannsynlegvis på byrjinga av 1800 talet i Lisboa og Coimbra. I Lisboa vart det musikken til sjømenn og arbeidarar i dei meir fattigslege bydelane Alfama, Mouraria og Bairro Alto.
Tradisjonen i Coimbra er meir akademisk preg, her er det gjerne studentar frå byens gamle universitet som har halde fado tradisjonen levande. Utover1900 talet steig fadoen ut frå dei små kneipene i havnestrøka i Lisboa, og vart framført av kjente artistar på så vel scene som i radio og TV. Den utan tvil største fado artisten er Amalia Rodrigues (1920-1999),  ho har vorte kalla "Rainho do Fado" - dronninga av fado , og alle eldre portugisarar har eit forhold til henne.
"Com que Voz chorarei mei triste fado" (Med kva stemme skal eg synga min triste fado/klaga over min triste lagnad) Ja, fado høyrest nok melankolsk ut, det er ei sår lengting i songen. Kanskje er det sjømannen som lengtar heim nå han er på sjøen, og lengtar til sjøen når han er heime ?
Det portugisiske ordet " Saudade" er sentralt i fado- tradisjonen, det er eit uttrykk for ei melankolsk lengting. Sjølve ordet fado kjem frå latin fatum - lagnad.
Bokhandlaren i den vesle butikken like bak katedralen der eg kjøper CD med Amalia og dikt av Fernando Pessoa, vil ikkje ha det til at fado bare er melankolsk, fado er primært eit uttrykk for portugisisk daglegliv.  Kanskje er denne litt vemodige lengtinga eit uttrykk for portugisisk livskjensle, men det er den og for mange andre som kjenner att si eiga livsoppleving i fadosongen ?

                                                      Den unge Amalia Rodrigues

Lenke til Amalias vakre "Lagrima" :
https://www.youtube.com/watch?v=-GEaa9QGOd4