Moder Maria Møy

Årets først dag er og ein av av Kyrkjas minnedagar for Maria. I  Karmel har Jomfru Maria ein spesielt viktig plass. Maria er "Decor Carmeli" - Karmels smykke og pryd. Alt i Mellomalderen vart Karmels marinanske identitet uttrykt med orda "Carmelus totus marianus" - Karmel er heilt mariansk.
Kyrkja lærer oss at Maria aldri kan skygga for Kristus, tvert imot Maria viser alltid mot Sonen. Ein av Karmels mystikarar seier at det er klokt å ikkje sjå direkte mot sola men heller la sola reflekterast i ein plettfri spegel, Maria. Den vesle Therese seier det på sin måte."Du kommer aldri til å elske henne tilstrekkelig - og Jesus kommer til å bli meget tilfreds ettersom Den hellig Jomfru er hans mor."
Maria-vørdnaden er naturlegvis ikkje avgrensa korkje til Karmel spesielt eller Kyrkja generelt. Overraskande nok har Maria alltid hatt ein sentral plass i muslimsk folkereligiøsitet. Både kristne og muslimar i Midt-Austen har oppsøkt Maria-heilagdomar, og har hatt visjonar av Maria. Muslimske kvinner har til alle tider  påkalla Maria i samband med svangerskap og fødsel (kanhende har erfaringa vist at det hjelper ?)
Og kanskje har ho heller ikkje heilt tapt sin plass i det protestantiske og sekulære Skandinavia ?
På ny vert eg overraska når eg finn spor etter henne hos ein norsk poet som Jakob Sande (1906-67).
Vanlegvis vert han ikkje oppfatta som ein spesielt religiøs forfattar, mange av dikta er groteske og makabre på grensa til det blasfemiske. Men  han skreiv  og den vakre julesongen "Det lyser i stille grender", og det mystisk-ekstatiske diktet "Då Gud held fest i Fjaler". Så dukkar det brått opp eit vakkert Maria-dikt (bøn ?) i den siste diktsamlinga "Det kveldar på Kobbeskjer". Diktet har tittelen
"Moder Maria Møy " og lyder lik:

"Vigde til moderkransen
i kjærleik til liv som gror
strålar i himmelglansen
Madonna og dyremor.

Her finst det ingen skilje,
Skaparens under skjer.
Inn for hans allmaktsvilje
livet om nåde ber.

Alle for liv er like,
livet skal aldri døy.
Be for oss i ditt rike
Moder Maria Møy !"

                                                Maria ikon frå 1300 talet, St. Katarina klosteret, Sinai.

Novene til Jesusbarnet

"Nos cum Prole pia benedicat Virgo Maria!" (Med ditt milde barn - velsign oss, Jomfru Maria)

I ni dagar (novene) før høgtidsdagar ber vi dagleg ei bøn med tekstar som peikar fram mot det vi skal feira. Det kan vera ein av dei store høgtidene  eller førebuing til ein helgenfest slik vi nyleg feira minne om Den heilage Johannes av Korset. I desse dagar er det ni dagar med "Novene til Jesusbarnet".

Teksten som innleiar 6. dag:

"Å høyt elskede vesle Barn,
mitt hjerte fylles med fryd når eg betrakter deg
som holder hele verden i din hånd.
Blant de uttalige skapninger som du har i din hånd,
er jeg en av dem.
Du ser på meg, bærer meg i hver en stund,
og verner meg som din egen.
Å Jesus, våk over meg, din ringe skapning,
og hjelp meg i all min nød."

Jesusbarnet i Praha ( Prazske Jezulatko - Il Bambino di Praga) er ein liten voksfigur av Jesusbarnet som vi finn i karmelittkyrkja "Vår Frue av sigeren" på Mala Strana.
I følgje tradisjonen skal figuren ha tilhøyrt Teresa av Avila, og blei henta frå Spania i 1628 og gjeve til Karmelittordenen. Då den svenske hæren inntok byen i 1631 vart kyrkja plyndra og voksstatua kasta ut. Fr.Cyril OCD skal eit par år seinare under bøn i kyrkja ha høyrt ei barnestemme som sa: "Dess større ære de viser meg, dess større velsigning vil eg gje dykk."
Jesusbarnet fekk tilbake sin rettmessige plass, og dessutan ny armar som erstatning for dei som vart øydelagt av svenskane. Då den svenske hæren på ny ville innta byen i 1639 tok dei skrekkslagne innbyggjarane si tilflukt til Jesusbarnet og byen vart spart. Også fleire andre mirakel skal ha blitt tilskreve denne knapt halvmeter store voksfiguren av Jesusbarnet med jordkloden i si venstre hand.

                                                           

In the Bleak Midwinter

England har ein rik tradisjon med dyktige songkor som  ikkje minst i førjulstida får utfalda seg. Ein av dei vakraste engelske julesongane er "In the Bleak Midwinter." Teksten er av ein ukjent attenhundretalls poet Christina Rosetti, og vart først publisert i 1904 etter hennar død. Teksten vart tidleg tonesatt og  blei ein del "The English Hymnal" i 1906, og etter kvart vart dette ein av dei mest populære engelske julesongane. Sjølv om fleire komponistar har sett musikk til denne vakre teksten, er det utan tvil  Gustav Holst sin versjon som har blitt mest populær og som dei fleste forbind med "In the Bleak Midwinter".
Her i  " Choir of Kings College"  ved Cambridge sin versjon:

https://www.youtube.com/watch?v=U0aL9rKJPr4

"In the bleak mid-winter
Frosty wind made moan,
Earth stood hard as iron,
Water like a stone;
Snow had fallen, snow on snow,
Snow on snow,
In the bleak mid-winter
Long ago.

Our God, Heaven cannot hold Him
Nor earth sustain;
Heaven and earth shall flee away
When He comes to reign:
In the bleak mid-winter
A stable-place sufficed
The Lord God Almighty,
Jesus Christ.

Enough for Him, whom cherubim
Worship night and day,
A breastful of milk,
And a mangerful of hay;
Enough for Him, whom angels
Fall down before,
The ox and ass and camel
Which adore.

Angels and archangels
May have gathered there,
Cherubim and seraphim
Thronged the air -
But only His mother
In her maiden bliss
Worshipped the Beloved
With a kiss.

What can I give Him,
Poor as I am?
If I were a shepherd
I would bring a lamb;
If I were a wise man
I would do my part;
Yet what I can, I give Him -
Give my heart."

Mille cherubini in coro

På ei juleplate med tenoren Luciano Pavarotti innspelt i 1976 fann eg denne songen med melodi av Scubert og arrangement av Alois Melichar. Det er meir ein voggesong enn ein julesong, men passar likevel så fint når vi no nærmar oss julehøgtida. Så vakkert, både tekst og melodi !

"Mille cherubini in coro
ti sorridono dal ciel.
Una dolce canzone
t`accarezza il crin.
Una man ti guida lieve
fra le nuovele d`or,
sognando e vegliando
per te, mio tesor,
proteggendo il tuo cammin.

Dormi, dormi, sogna, piccolo amor mio.
Dormi, sogna, posa il capo sul mio cor.
Chiudi gli occhi, ascolta gli angioletti,
dormi, dormi, sogna, piccolo amor
Chiudi gli occhi .........."

(Eit kor av tusen kjerubar
smiler til deg frå himmelen.
Ein vakker song
kjærteiknar andletet ditt.
Ei hand leiar deg varleg
gjennom skyer av gull
drøymer og held vakt
over deg , min skatt,
vernar deg på livets veg.

Sov, sov, drøym, min  kjære vesle.
Sov, drøym, kvil hovudet mot hjatra mitt.
Lat att augo, lytt til dei små englane,
sov, sov, drøym, min kjære vesle
Lat att augo................)


https://www.youtube.com/watch?v=MrJihqdhoBc

Den salige Mariam Baouardy - Palestinas lilje

9.desember offentleggjorde Vatikanet tre nye helgenar, ein av dei var Den salige Mariam (Maria)
Baouardy(1846 -1875), karmelittnonne og mystiker. Ho er og kjent under sitt klosternavnet i Karmel, Soeur Marie de Jesus Crucifie (Maria av den krossfesta Kristus), hennar medsøstre kalla henne " den vesle arabiske", i heimbyen Abellin går ho  under navnet "Al Qiddisa" - den heilage. Ofte har ho blitt referert til som "Palestinas lilje", sjølv sa ho at ho var "ei lita søster for alle."
Mariam vart saligkåra i 1983 av pave Johannes Paul, minnedagen er dødsdagen hennar 26. august.
Historia om Mariam er fantastisk og har mange fellestrekk med oldkyrkjas helgenar.

Mariam vart fødd i landsbyen Abellin i Palestina i 1846, foreldrene var katolske kristne palestinarar, men med gresk-melkittisk liturgisk ritus. Før Mariam vart fødd hadde foreldrene mista 12 born (!) i spebarnsalder, nedtyngde i sorg drog dei på pilegrimsreise til fødselsgrotta i Betlehem for å be om Jomfru Marias forbøn. Det hjelpte tydeligvis, for både Mariam og broren som vart fødd ei stund etter vaks opp. Men begge foreldrene døydde då ho var tre år, og både ho og broren vart sett bort til slektningar. Mariam kom til ein onkel som tok seg vel av henne, og ho følgde med han til Alexandria i Egypt. Ho var eit fromt barn og hadde alt tidleg syner og ekstatiske visjonar, så då onkelen ville gifta henne bort til ein slektning reagerte ho sterkt. Det kom til konfrontasjon med onkelen, og Mariam vart strengt straffa. Ein tenar tilbaud seg å hjelpa henne, men hadde ein baktanke nemleg å omvenda henne til islam. Mariam skal då ha sagt:"Muslim, aldri ! Eg er ei dotter av Den katolske kyrkja. Ved Guds nåde vonar eg  inntil døden å halda fast ved min religion som er den einaste sanne !" Tenaren reagerte med raseri og prøvde å skjera over strupen på Mariam for deretter å kasta henne døyande ut på gata. Det er no det mirakuløse i Mariams liv tek til. Ho skal ha vakna opp i ei grotte der ei blåkledd kvinne tok seg av henne til ho hadde friskna til igjen, Mariam er overtydd om at kvinna er Jomfru Maria. Etter kvart kjem ho seg på ei skip til Palestina og via Jaffa kjem ho seg til Jerusalem, der ho møter ein ung mann som ho seinare skal møta igjen og for Mariam er han eit sendebod frå Gud, ein engel. I Beirut får ho arbeid som tenestejente hos ein europeisk familie og føl med dei til Marseille. I Marseille søkjer Mariam seg til St.Josephs søstrene, og vart teke opp som novise. På denne tida pregar det mystisk-ekstatiske meir og meir Mariams liv, ho har stadige visjonar av "den andre sida" og får etter kvart Kristi sårmerke, stigmata, og opplever levitasjonar! St.Josephs søstrene meiner ho passar betre i eit kontemplativt kloster, og i 1867 kjem ho til Karmel i Pau saman med Sr.Veronica, ei engelsk nonne som har hatt ansvaret for hennar novisiat hos St.Joseph søstrene.
Mariam forstår no Marias ord til henne: " Du skal bli eit barn av St.Joseph, før du blir St. Teresas dotter."
I 1870 reiser Mariam til Bengalore i India for å grunnleggja eit karmelkloster der. I Bengalore avgjev ho sine evige løfter i 1871, men må kort tid etter dra tilbake til Frankrike på grunn av dårleg helse.
I 1875 reiser ho saman med åtte andre søstre til Betlehem for å grunnleggja eit kloster der, noko dei lukkast med. Mariams draum er og eit karmelkloster i Nasaret, noko ho ikkje får oppleva.
Fysisk utslitt og nedbroten etter alt ho har vore igjennom døyr ho i Betlehem i 1878, 32 år gammal.

Mariams spiritualitet er naturlegvis sterkt fokusert på Jomfru Maria, både som eit resultat av hennar eigne erfaringar, og den sentrale plassen Maria har i Karmel. Men ho har og eit anna viktig fokus, nemleg bøn og andakt retta mot Den heilage Ande. Ho skriv til og med eit brev til pave Pius IX der ho ber om at Kyrkja må verta meir fokusert på Den heilage Ande. Ho får ikkje noko formelt svar, men få år seinare kjem paven med ein encyklika som tek opp akkurat dette. Eit resultat av Mariams bøner ?

Etter sin død fekk ho snart ry som ei heilag kvinne, og no skal ho snart formelt bli ein del av Kyrkjas helgenskare. Ei palestinsk kvinne oppvaksen i nærleiken av Karmel berget, jaga og mishandla for si tru, som så finn sin plass i Karmelordenen og er med på å grunnleggja kloster i heimlandet ! I desse tider med aukande forfølgjing av kristne i Midt-Austen er det neppe tilfeldig !
Det er grunn til stor takksemd for dette !

Den salige Mariam - Palestinas lilje- Al Qiddisa - Ei lita søster for alle

Be for oss!

14. desember:Minnedagen for Johannes av Korset

Midt i Adventstida feirar vi igjen minnedagen for Juan de la Cruz (1542 -91) på norskJohannes av Korset, ikkje bare Karmels men heile Kyrkjas store teolog, kyrkjelærar, mystikar, forbedar og inspirator.
I ni dagar før minnedagen blir det dagleg bedt ein såkalla novene til Johannes innleia med  "Bli hos meg og våk i min natt,be og vær våkne, be og vær våkne."  Deretter følgjer tekstar frå "Cantico espiritual"(Åndelig sang)
"Cantico espiritual" er eit dikt på 40 strofer som i poesiens språk omhandlar  sjela som søkjer sin Gud. Johannes  har så skreve utførlege kommentarar til kvar strofe.
Eg tek med første verset og litt av Johannes kommentar:

"Hvor har du skjult deg, Elskede,
hvorfor har du etterlatt meg klagende her,
du flyktet som hjorten
etter å ha såret meg.
Jeg løp ropende ut etter deg, men du var borte."

"Sjelen sier så: og hvorfor har du etterlatt meg klagende her ? Dette viser at den Elskedes fravær forårsaker en stadig klagen hos den elskende, for utenom ham elsker den ingenting, og finner verken hvile eller lindring i noe annet. Slik kjenner man igjen mennesket som virklig elsker Gud: Det nøyer seg ikkje med noe mindre enn ham. Men kva er det jeg sier ? Nøye seg ?
Selv om det eier alt er det ikke fornøyd, det er snarere slik at jo mer man har, jo mer utilfreds blir man, for hjertets tilfredstillelse ligger ikke i å eie ting, men i å være frigjort fra dem, og i åndens fattigdom.
Og fordi den fullkomne kjærlighet utgjøres av dette og innebærer at man ved en helt spesiell og indelig nåde eier Gud, lever sjelen som har oppnådd denne fullkommnehet med en viss, om ikke fullstendig tilfredshet i dette livet. Til og med David, med all sin fullkommenhet ventet ikkje å bli mettet før i himmelen: Når din herlighet åpenbares, skal eg mettes.(Salme 17,15)"

Ikon av Johannes av Korset som blir inspirert av Den heilage Ande.

Marias upletta unnfanging

8.desember, vi feirar minnedagen for Marias upletta unnfanging. Sjølv om dette var ei utbreidd oppfatning like frå oldkyrkja vart det først gjort til eit dogme i 1854. Naturlegvis heng dette nøye saman med og kan ikkje sjåast isolert frå det som skal koma, engelens bod til Maria og Ordet som dermed vart menneske.
Erkebiskop Anselm av Canterbury skriv: " Gud er altså far til alt som er skapt, og Maria er mor til alt som er gjenskapt. Gud er Faderen og alt er blitt til ved ham, Maria er mor til alt som er gjenreist. For Gud gav liv til Sønnen, og ved Sønnen er alt blitt skapt. Maria fødte Sønnen, og ved ham er alt blitt frelst. Gud gav liv til Sønnen, og absolutt intet er godt uten ved Sønnen. Maria fødte Sønnen, og absolutt intet er godt uten ved Sønnen. Ja, Herren er i sannhet med deg, for Herren gav deg en slik gave at hele naturen skylder å takke deg, deg og ham."

Frå Advent til Kyndelsmess syng vi Maria- antifonen Alma Redemptoris. Den vart sannsynlegvis skreve på første halvdel av 1000 talet og har seinare fått stor utbreiing i Kyrkja om enn ikkje så kjent og elska som Salve Regina som vi syng frå pinse til advent og som langt fleire komponistar har sett tone til.

"Alma Redemptoris Mater, quæ pervia cæli

Porta manes, et stella maris, succurre cadenti,

Surgere qui curat, populo: tu quæ genuisti,

Natura mirante, tuum sanctum Genitorem

Virgo prius ac posterius, Gabrielis ab ore

Sumens illud Ave, peccatorum miserere."

         
          ( Frelserens Moder, du milde,
            som er og som alltid skal være
            himmelens herlige port
            og havets lysende stjerne.
            Oppreis ditt folk når det faller
            fra svakhet hjelp oss til seier.
            Du som til skapningens undring
            i tiden fødte din Skaper
            reneste Jomfru du var og forble
            mens dette under deg skjedde,
            slik det ble sagt deg av englemunn
            ved det frelsebringende Ave.
            Hellige Jomfru og Moder,
            be for oss syndere.Amen.)
      
           
           

Di Cosimos framstilling av Marias upletta unnfanging 1505.

Jesaja - Adventstidas profet

"En kvist skal skyta opp frå Isaias stubbe, eit skot skal spira fram frå hans røter."  (Jes 11,1)
Jesaja er adventstidas profet framfor nokon, kvar dag les vi i dagens første tidbøn tekstar frå Jesajas profetiar om den frelsa som snart skal koma. Teologisk  blir det diskutert om ein eller fleire forfattarar er opphavet til desse tekstane, det er i og for seg ikkje så viktig når tematikken er den same, frelsa og forløysinga som skal bli folket til del. Det er vel stort sett semje om at profeten Jesaja levde på 700 talet før Kristus og er forfattaren til dei førti første kapittela. Her finn vi og dei kjente tekstane som peikar fram mot julehøgtida og Krist kome til jorda.
"For it barn er oss fødd, ein son er oss gjeven. Herreveldet er lagt på hans skulder. Han har fått namnet Underfull rådgjevar, Veldig Gud, Evig far, Fredsfyrste."  (Jes 9,6)

"Difor skal Herren sjølv gje dykk eit teikn: Sjå, den unge jenta(jomfru) skal bli med barn og føda ein son, og ho skal gje han namnet Immanuel. Rømme og honning skal han eta til han forstår å forkasta det vonde og velja det gode."

I kapittel 53 finn vi så dei orda som peikar fram mot påskehøgtida:
"Men han vart såra for våre brot, knust for våre synder. Straffa låg på han, vi fekk fred, ved hans sår vart vi lekte."

Profeten Jesaja. Russisk ikon.

I kapittel 45 vers åtte finn vi innleiingteksten til Rorate som vert sunge til morgonmessa i Adventstida.
"Lat det drypa ovanfrå du himmel ! Rettferd skal strøyma frå skyene. Jorda skal opna seg, og gje frelse som frukt og la rettferd spira. Eg, Herren skaper dette."
(Rorate coeli desuper et nubes pluant justum. Aperiatur terra et germinet salvatorem.)

En duva sat på en gren

«En duva sat på en gren og funderad på tilvaron» er tredje og siste film i Roy Anderssons (f.1943) trilogi om det moderne menneskelivet. Dei to første var «Sångar från andra våningen» i 2000 og «Du levande» frå 2007. Årets film har blitt oppskrytt og Roy Andersson vart tildelt Gulløva ved festivalen i Venzia for filmen. Med det har han befesta sin posisjon som ein av Skandinvias store og orginale filmkunstnarar.

«En duva sat på en gren og fundera på tilvaron» er ein film det ikkje er så lett å gje eit resyme av, men i motsetning til dei to forige filmane er her to hovudpersonar som gjev ein slags raud tråd i filmen. Det er dei to omreisande selgarane i morosaker som masker og vampyrtenner, Sam og Jonathan. Det er to grå, ulukkelege og mislukka personar som søv på eit hybelhus om natta og om dagen vandrar rundt og prøver å selga sine produkt til butikkar som aldri gjer opp for seg. To forkomne og mismodige individ, men Andersson har skildra dei med stor varme, humor og sympati. Ei rekkje andre personar får vi og glimt av i filmen, dels i notid(som er ei blanding av notid og eit ubestemmeleg 50-60 tal) og tidlegare tider skildra med eit surrealistisk preg. Brått dukkar Karl 12 opp på sin hest og rir inn i eit moderne kafeinteriør medan hæren hans passerar forbi på veg mot slaget ved Poltava. Ei stund seinare ser vi kongen og dei miserable restane av hæren på veg heim etter å ha blitt grundig slegne av russarane. Surrealistisk ja, men her prøver nok  Andersson og ruska opp i svensk sjølvbilete og riva heltar ned av pidestallen ? Klart politisk er ein annan absurd scene der afrikanske slavar vert drevne inn i ein stor roterande trommel for så å bli gradvis varma opp medan ein samling aristokratiske peronar drikk champagne og applauderar. Men det er framfor alt det einsame, mislukka og stakkarslege einskild mennesket Roy Andersson skildrar med varme og humor. Mannen  med pistolen i handa klar til å gjera det slutt, den slitne vaskehjelpa eller  danselæraren med kjærleikssorg, i telefonen gjentek dei «Vad roligt at höra at ni har det bra» medan dei sjølve definitivt ikkje har det. Livet, døden og «sjelens ubotliga ensamhet». Døden dukkar opp i tre scenar i innleiinga til filmen, absurde og tragikomiske, men kanskje akkurat difor djupt eksistensielle. Kven er vi og kva er dette merkelege livet ?

Ein annan stor svensk kunstnar forfattaren Pär Lagerkvist set og ord på dette:

«Tillfällig som en vallmo, som vecket i ein vandrandes kläder,

en okänd vandrare

med ett okänt mål.

Ven är jag ?

Som ett grässtrås böjning i vinden.

När det reser sig igjen har ingenting hänt,

Ingenting som helst.

Men vem är han vandraren ?

Han som inte är tillfällig som jag.

Jag frågar. Men hur skulle han kunna förklara det för mig ?

Obegripligt är mig allting

under en himmel fullskriven med sjärnor.»

 

 

Ein av filmens surrealistiske scenar: Karl 12 er innom ein svensk kafe på veg til slaget ved Poltava.

How Doctors Die

Ken Murray er  allmennlege og professor i "Family medicine" ved University of Southern California . Han vart pensjonist for eit par år sidan, men det har ikkje redusert hans sterke engasjement i samfunnsspørsmål og etiske problemstillingar ikkje minst "end of life issues." For nokså nøyaktig tre år sidan publiserte han eit essay med tittelen "How Doctors Die", det vart på kort tid spreidd over sosiale medier og vekte enorm debatt i USA. Eg skreiv nyleg om legeassistert sjølvmord med utgongspunkt i Brittany Maynard saka, Ken Murray fokuserar på eit anna aspekt  ved  " end of life issues" nemleg moderne medisins tendens til å overbehandla i livets sluttfase.
Han byrjar essayet svært personleg i det han skriv om sin ven og kollega Charlie, ein ortopedisk kirurg som ein dagar kjenner ein klump i magen. Det viser seg at det er kreft i bukspyttkjertelen og utsiktene er dårlege. Kirurgen som undersøkjer han er ekspert på området og har utvikla ein metodikk som kan auka fem års overleving frå fem til femten prosent. Baksida er utsiktene til klart redusert livskvalitet. Charlie avslår, han ønskjer ikkje operasjon eller cellegift. Han avsluttar sin praksis, dreg heim for å nytta tida han har igjen med familien. Eit par månadar seinare døyr han fredeleg heime med familien rundt seg.
Ken Murray skriv vidare:
"It’s not a frequent topic of discussion, but doctors die, too. And they don’t die like the rest of us. What’s unusual about them is not how much treatment they get compared to most Americans, but how little. For all the time they spend fending off the deaths of others, they tend to be fairly serene when faced with death themselves. They know exactly what is going to happen, they know the choices, and they generally have access to any sort of medical care they could want. But they go gently."

Kanskje overraskande for mange, men Murray avslørar at legar stilt overfor eigen dødeleg sjukdom ikkje ønskjer å nytta seg av alle terapeutiske tilbod tilgjengelege, men tvert imot prioriterar kvalitet framfor kvantitet. Det er betre å leva seks månadar til med rimelege livskvalitet enn eit år med store plager frå ei  behandling som  uansett ikkje vil gjera ein varig frisk. Legar er som andre, dei ønskjer å leva vidare, men dei har og ei innsikt som folk flest ikkje har. Alle set pris på dei framskritt som moderne medisin har gjort dei siste åra, men framskrittet har og ei bakside om ikkje alltid er klar for folk flest. Det er på ingen måte sikkert at alt skal prøvast ut på alle. Det har vist seg at svært store ressursar blir brukt det siste halve leveåret når ein heller hadde vore tjent med ei tilnærming med vekt på lindring av plagene.
Murrays essay er hans personlege oppfatning basert på eigne erfaringar gjennom eit langt legeliv, og i møte med kollegaer med dødelege sjukdomar, men det finst og studiar som støttar hans oppfatning.
Med vår tids krav om autonomi og sjølv få avgjera når tid for å forlata livet er inne, er dette sjølvsagt ein vanskeleg balansegong. Vi må stå imot kravet om eutanasi og legeassistert sjølvmord på den eine sida, men samstundes kunna setta strek for meiningslaus terapi og la naturen gå sin gong når utsiktene til bedring ikkje lenger er tilstades.

Dette er og Kyrkjas syn. I Katekismen pkt. 2278 står det:
"Det kan være tillatelig å avslutte medisinsk behandling som er krevende, uvanlig eller utan forhold til de forventede resultat. Dette er å avvise "terapeutisk trass". Man ønsker ikkje dermed å fremkalle døden; men man godtar at man ikkje kan forhindre den. En slik beslutning bør tas av pasienten dersom han eller hun er skikket eller istand til det; hvis ikkje, av de pårørende, under forutsetning av at pasientens fornuftige vilje og rimelige interesser ivaretas."

Lenke til Ken Murrays essay:
http://www.zocalopublicsquare.org/2011/11/30/how-doctors-die/ideas/nexus/

Kyrkjegard i Kent, England. Eg la spesielt merke til at det på mange gravsteinar stod "Reunited" under navnet til den lengstlevande ektefellen.

Historia gjentek seg

"Kyrkjene skal bli utsletta og altera reve ned, feiringa av eukaristien skal opphøyra; hymnar, lovsongar og kall til bøn skal ikkje lenger lyda. Leiarane for dei kristne og leiarane for dei jødiske forsamlingane og alle store menn mellom dei skal drepast."

Eit sitat frå IS propaganda på sosiale medier ? Ja, det kunne det godt vore, den einaste forskjellen er at det skriv seg frå 700 år tilbake, men frå same område der IS har rykka fram dette året. Iflg. den assyriske patriarken Mar Yabballaha er dette eit edikt sendt ut av den mongolsk-muslimske herskaren Ghazan som hadde kome til makta i Iran i 1295. På denne tida  ekspanderte islam austover i Mesopotamia, Persia og Sentral-Asia. Dette var område som hadde vore kristne alt frå 200-300 talet. Byen Arbil (Erbil/Irbil) som er sterkt framme i media i dag som hovudstad i Kurdistan, var på denne tida eit sentrum for  dei assyriske kristne (arameisk talande). I 1310 vart byen utsett for ein frykteleg massakre på kristne, det same var tilfellet i den syriske byen Amid eit par år seinare. Biskopar vart myrda. kyrkjer brent ned, alle menn vart halshogga, kvinner og barn selde som slavar.
Tilsvarande opplevde dei koptisk kristne i Egypt i 1321 at ein  muslimske mobb gjekk til åtak på kyrkjer og kloster. Kristne og jødar som ikkje ville vedkjenna seg til islam vart kasta på bålet.
Dette opplevde kristne i heile Midt-Austen, og på slutten av 1300 talet var det bare mindre kristne grupper igjen i dette som var eit kristent kjerneområde i over tusen år. Desse minoritetane har overlevd til i dag, men no ser det ut til å vera definitivt slutt. Frå 1990 til i dag har vi sett ein dramatisk nedgong i talet på kristne kanskje særleg i Irak. Om få år er det ingen att !
Ein del moderne historikarar har hevda at dette var ein reaksjon på det kristne Europas korstog for å frigjera Jerusalem. Det er lite om korstoga i islamske kjelder frå denne tida, dei muslimske herskarane brukte ikkje dette i propaganda før i moderne tid. Det er og eit faktum at muslimsk ekspansjon skjedde i Nord-Afrika alt frå 700 talet på kostnad av dei kristne samfunna der, altså lenge før korstoga på 1100-1200 talet.
Så når IS i dag massakrerar kristne og andre minoritetar er dette definitivt ikkje noko nytt, det er eit grotesk bilete på at historia gjentek seg.

Sentrum i Arbil med den historiske borga. Byen er i dag hovudstad i den kurdiske provinsen i Nord-Irak. Ein moderne storby på ca 1,5 millionar inbyggjarar, men med ein mange tusenårig historie.

Overgrep mot armenarane

Avisa "The Independent" skreiv nyleg om den islamistiske gruppa Jabhat al-Nusras åtak på ei armensk kyrkje i Deir el-Zour i det nordlege Syria. Kyrkja vart sprengd, det armenske arkivet med dokumentasjon om folkemordet vart brend, knoklane til martyrane som var gravlagd i kyrkja kasta ut på gata. Kanskje ikkje så ille samanlikna med dei mange massakrane på kristne i Syria og Irak, men  for det armenske folket var dette å få reve opp gamle sår på ein svært brutal måte.
Til neste år er det hundre år sidan tyrkarane sitt folkemord på den armenske minoriteten der  om lag ein og ein halv million menn, kvinner og born vart foredrevne frå heimane sine og møtte døden ute i ørkenen. Mange flykta til Syria og inntil nyleg var det ein stor armensk minoritet i Aleppo. Kyrkja i Deir el-Zour vart bygd på midten av 1800 talet, og vart etter folkemordet dedikert spesielt til minne om martyrane. Her låg restane etter mange martyrar og her vart det bygd opp eit arkiv som dokumenterte folkemordet. Kvart år den 25. april har armenarane samlast her for å minnast sine døde, til neste år ville det bli ei spesiell markering i og med at det var hundre år sidan ugjerninga.
Den armenske presten hadde fått lovnadar frå islamistane om at kyrkja skulle sparast, men det hjelpte lite. Kanskje ikkje så rart, islamistar har vel ikkje akkurat vist seg å kunna stolast på.

Tyrkia har aldri vedgått å ha skuld i folkemordet på armenarane, og mange armenarar meiner at det korrupte regimet i Tyrkia har ei hand med i spelet og i løynd har støtta Jabhat al-Nusra. Då kurdarane kjempa fortvila mot IS i Nord-Irak stod tyrkiske styrkar eit par hundre meter unna og såg på. Mange stiller spørsmål om Tyrkias rolle i denne konflikten. For armenarane er folkemordet i 1915 like aktuelt som om det skulle ha føregått i går. Ingen brydde seg om armenarane i 1915 og knapt noko ser ut til å gjera det i dag heller !

Kyrkja i Deir el-Zour etter islamistane sitt åtak

Guiseppe Moscati - lege og helgen

16. november er minnedagen for den heilage Guiseppe (Joseph) Moscati ( 1880 -1927), den første lege i moderne tid som  har vorte helgenkåra. Moscati var ein djupt from person som i sitt daglege arbeid såg heile mennesket ikkje bare kroppen, i sitt møte med pasientar.
Han vart fødd i Benevento i 1880, men vaks opp i Napoli der familien flytte eit par år seinare. Han tok medisnsk embetseksamen i 1903, og arbeidde resten av livet i Napoli. Her vart han stilt overfor store utfordringar i samband med vulkanutbrotet i 1906 og koleraepidemien i 1911.
Guiseppe Moscati var ein dyktig klinikar, det vart sagt at han hadde evne til å stilla diagnoser utover det vanlege. Han var nytenkjande og var mellom anna ein av dei første som tok i bruk insulin i behandling av diabetes. Det hadde gjort setrkt inntrykk på han då mora døydde av denne sjukdomen eit par år tidlegare. Moscati var ikkje berre klinikar, men  og undervisar og forskar. Forskninga hans var hovudsakleg innan biokjemi.
Guiseppe Moscati vart ingen gammal mann, kanskje tok han ut alle sine krefter i arbeidet for sine medmenneske ? 12.april 1927 vart han funne død sitjande i stolen sin mellom to pasientkonsultasjonar. Slik kan ein seia at han døydde på sin post.
Frå han var unge var Guiseppe Moscati ein mann vendt mot Gud, han byrja alltid dagen med messe og trakk seg ofte tilbake i bøn. Skriftemål og kommunion var for han "den første medisin,"
"Husk, du må ikkje bare ta deg av kroppane men og dei klagande sjelene som kjem til deg."
Han bar alltid ein rosenkrans i lomma for å minnast på Marias hjelp i vanskelege avgjerder.
Etter sin død fekke Guiseppe Moscati snart eit rykte om ein heilag mann. Han vart saligkåra i 1975 og kanonisert av pave Johannes Paul  25. oktober 1987.

Den heilage Guiseppe Moscati, forbedar og inspirator i arbeidet for dei sjuke og lidande !

Alt er fåfengt ?

         «I hjartet mitt sa eg om menneska:

          Gud prøver dei så dei sjølve kan sjå

          at dei er som dyr.

         

          For det går slik med mennesket

          som det går med dyra,

          den eine som den andre:

          Begge skal døy,

          same livsanden har dei alle.

          Mennesket har ingen fordel framfor dyra.

          For alt er forgjengeleg.

         

          Alle går til same staden.

          Av støv er alle komne,

          og til støv skal dei bli på nytt.

          

          Kven veit om menneskeånda stig opp,

          medan dyreånda fell mot jorda?

         

        

        (Fork 3.18-21)

Den djuptloddande forfattaren av «Forkynnaren» stiller det grunnleggjande spørsmålet som menneska til alle tider har stilt seg. Er det noko meir eller er alt bare «fåfengt og forgjengeleg ? »(Fork 1,2) Kva er vitsen med alt strevet ? Det er uansett til fånyttes ?

Mange i vår tid tenkjer slik og sånn sett er dei bibelske tekstane stadig like aktuelle. Ein forfattar som set ord på dette og som eg stadig vender tilbake til er svenske Pär Lagerkvist. Han skreiv dikt som går tett inn på det djupe mørkret som omgjev oss og den eksistensielle angsten som fyller oss når vi tek dette mørkret inn over oss. Slik som dette frå 1932:

«Tanken har intet mål

bönen har ingen fader.

Smärtan har intet hem,

längtan har ingen moder.

 

Födde utan navelsträng.

Döende okända.

Komma ur ingenting

och til Intet återvända.»

 

Slik vender Pär Lagerkvist i dikt etter dikt tilbake til desse store spørsmåla som han aldri finn svar på. Kanskje kan vi stå der motlause , eller vi kan lesa vidare i «Forkynnaren» kapittel 9:

         «Så gå og et ditt brød med glede,

          og drikk din vin med glede i hjartet!

          For Gud har alt sagt ja til det du gjer.

         

          Ha alltid kvite festklede på,

          lat oljen flyta over hovudet ditt!

         

          Nyt livet med kvinna du elskar,

          alle dine kortvarige levedagar,

          dei som Gud gjev deg under sola,

          ja, alle dine kortvarige dagar.

          For dette er din del i livet,

          midt i alt strevet og arbeidet under sola.»

 

 

 

 

Legeassistert sjølvmord: Brittany Maynard

Kreftsjuke Brittany Maynard døydde i Oregon 01. november i år 29 år gammal. Oregon er ein fire statar i USA som tillet legeassistert sjølvmord, dei tre andre er Washington, Montana og Vermont. Brittany hadde saman med mannen flytta frå heimstaten California  for at ho skulle kunna nytta seg av denne lovfesta retten i Oregon. Brittany Maynard fekk diagnosen hjernesvulst i januar i år, ho hadde den mest alvorlege forma (glioblastom), og i april fekk ho og familien beskjed om at det ikkje var meir å gjera medisinsk, og at ho hadde om lag seks månadar igjen å leva. Brittany annonsert at ho ville nytta seg av retten til legeassistert sjølvmord og "die with dignity."  Dette skapte stor debatt i USA der organisasjonen "Compassion and Choices" lenge har arbeidd for liberalisering av lovverket når det gjeld retten til sjølv å avgjera når livet ikkje lenger er verdt å leva. I Oregon har  over 750 nytta seg av denne retten sidan lova vart endra i 1997, sånn sett  var ikkje Brittanys historie eineståande på nokon måte. Forskjellen var at ho var svært ung, vakker og nygift og sånn sett gjorde nok hennar historie eit mykje sterkare inntrykk enn mange andre, og "Compassion and Choices" nytta seg medvite av dette. Karakteristisk nok var det denne organisasjonen og ikkje familien hennar som annonserte at ho døydde 1.november av ein overdose medikament skreve ut av lege. I eit CNN intervju like før seier ho:" Jeg håper at alle mine amerikanske medborgere, som jeg aldri vil få møte, skal ha samme mulighet som jeg har."

Debatten om retten til å døy når livet oppleves uuthaldeleg pågår i dag i dei fleste vestlege land, og som eg tidlegare har skreve om er det Be-Ne-Lux landa som har kome lengst i denne prosessen i det dei har lovfesta retten til eutanasi. Sveits og dei før nemnde amerikanske delstatane gjev rett til legeassistert sjøvmord. I Norge ligg vi framleis litt etter i denne utviklinga, men også hos oss er opinionen på gli i dette spørsmålet. " Dødshjelp vil bli akseptert som abort er i dag" seier professor i filosofi Lars Johan Materstvedt som lenge har engasjert seg i medisinsk-etiske spørsmål. Hans grunngjeving er at vi blir meir og meir individualistar, og dermed til ei var tid vil ha full kontroll på kor mykje liding vi skal halda ut og når nok er nok. Men dette er ein farleg veg: "Hvis eutanasi blir normalisert, vil det ligge en forventning om at man ber om det. Særlig hvis du ligger på lindrende avdeling og føler at du bare er til bry, koster mange penger og er til plage for familien din." seier ha vidare.

Humanetiker og overlege Morten Horn som og har engasjert seg sterkt i desse spørsmåla kommenterar Brittany Maynard saka før ho døydde. Han oppfattar henne ikkje som ein håplaust lidande person, det dreier seg meir om retten til å kontrollera dødstidspunktet sitt. Han meiner at dette ikkje alltid handlar om å lindra uhaldbar liding, men om å hjelpa menneske til å skapa den perfekte død. Altså igjen vårt ekstremt individualistiske samfunn der vi skal ha full kontroll over fødsel, liv og død. Men dette er ein illusjon, vi vil aldri nokon gong få full kontroll. Vi er grunnleggjande einsame i tilveret, og dette kravet om full kontroll gjer oss bare meir einsame. Mest alvorleg er det likevel at dette er ein del av den "dødens kultur" som pave Johannes Paul så sterkt åtvara mot. Dessverre er den ingen grunn til ikkje å rekna med at om eit par ti år vil alle vestlege land inkludert Norge ha tilsvarande lovgjeving som i Be-Ne-Lux landa.

Den katolske bloggaren Leila Miller har i eit innlegg om denne saka og ho avsluttar slik:
"And one last thing: Miracles, even on a massive scale, do still occur."

                                Brittany Maynard før sjukdomen ramma henne.

Pave Frans om "Big bang" og evolusjonsteorien

Pave Frans uttalte seg nyleg om "big bang" og evolusjonsteorien i samband med avdukinga av ei byste av pave Benedict i Det pavelege Vitskapsakademiet. Media oppfatta det i etterkant som om Kyrkja hadde snudd og fått eit nytt syn på desse grunnleggjande teoriane.
Br.Guy Consolmagno, jesuitt og astronom korrigerte denne misoppfatninga. Paven sa ikkje noko læremessig  nytt, eller noko som bryt med katolsk tradisjon.
"Big bang" som ein i dag antek er opphavet til universet står ikkje i motsetnad til ei guddommlege skaparhandling, men er  snarare naudsynt for denne.
Evolusjonen i nauren står heller ikkje i kontrast til til tanken om ei skaping, då evolusjonen forutset skapinga av dei artar som utviklar seg.
Br. Consolmagno peika på at pave Frans sine ord ikkje står i motsetning til det tidlegare pavar har sagt om dette temaet. Pave Johannes Paul tok det opp fleire gonger mellom anna i talen "Sanning motseiar ikkje sanning" i Det pavelege Vitskapsakademiet. Pave Pius XII var inne på det same i 1952 i ein tale til Den internasjonale astronomforeininga.
Det har alltid vore ein tradisjon for naturvitskapeleg interesse i Kyrkja. Consolmagno peika på munken Gregor Mendel som la grunnlagte for genetikken, og presten Georges Lemaitre som tidleg vare inne på teorien om "big bang." Men Kyrkje tek ikkje lenger standpunkt i vitskapeleg kontroversar.
Vitskapen er fri til å beskriva og forklara verda, men har ikkje det sist ordet og er basert på oppfatninga av eit rasjonelt univers som eksisterar som ein følge av Guds skapande handling.

Forvirring oppstod og omkring pavens utsagn om at Gud ikkje må oppfattast som ein magikar eller demiurg. Enkelte oppfatta dett som om paven hadde sagt at Gud ikkje er guddommeleg.
Br. Consolmagno korrigerar igjen, det paven uttrykte er at den kristne Gud ikkje er lik ein heidensk naturgud eller gnostikaranes demiurg, men ein skapargud som gjev eksistens til alle ting.
Katolikkar går god for tanken om naturlover som forklaring på korleis naturen oppfører seg, fordi dei ikkje blandar desse lovene saman med Guds handlingar.

Gud er årsak til at universet eksisterar, inkludert tid, rom og naturlover. Vitskapen søkjer å finna ut korleis desse lovene fungerar.

Allesjelersdag

Dagen etter Allehelgensdag som er ein minnedag for dei heilage, feirar vi allesjelesdag som er ein minn - og forbønsdag for alle avdøde. Dagens messe blir feira som Requiem messe - Missa pro defunctis. Gjennom musikk- historien er mange kjent med innleiingsorda til denne messa: Requiem æternam dona eis Domine, et lux perpetua luceat eis (Herre, gje dei den evige kvila, og la det evige lys skina or dei).
Det er haldepunkt for at alt i det første hundreåret vart det feira minnedagar for dei døde. Mellom anna inskripsjonar i katakombene tyder på dette. Feiringa vart etter kvart lagt til november i den vestlege kyrkja, og frå 1582 var datoen 2. november. Allesjelersdag er ein minnedag for alle døde, men vel så viktig er det at det er ein forbønsdag for våre avdøde. Dagens lesningar understrekar dette, 2.Makkabearbok 12 der det står om forbøn for dei døde, og dessutan teksten i Johannes  kapittel 11. der det står om Jesu oppvekking av Lasarus.
Etter katolsk tru kan vi hjelpa sjelene i purgatoriet ( skjærselden ) ved å be for dei. Mange negative assosiasjonar har vorte knytta til omgrepet skjærseld. Då er det fint igjen å kunna gripa til Wilfrid Stinissens utlegging i preika for denne dagen. Han ser på himmelen som ein stor katedral, og skjærselden som våpenhuset eller forhallen før inngongen. Der må ein legga av alle sine våpen, dvs. alt det som ein i løpet av livet har brukt som motstand mot Guds kjærleik. Eit fint og forståeleg bilete.

 

Livet etter døden har alltid oppteke menneska, neppe mindre i dag enn tidlegare tider. Forskjellen er kanskje at vi ikkje har våre forfedres verdsbilete der livet etter døden var noko heilt sjølvsagt. Både populærlitteraturen og vitskapen grip til erfaringar i grenselandet mellom liv og død, dvs. " Nær-døden opplevingar" eller uttrykt meir medisinsk " Awareness during resucitation." Den amerikanske filmen "Heaven is for real" som nyleg gjekk på norske kinoar hadde dette som tema. Den amerikanske hjernekirurgen Eben Alexander kom for to år sidan med ei bok der han fortel om eigne opplevingar i grenselandet til døden då han låg mange dagar i koma med livstrugande hjernehinneinfeksjon. Før det var han agnostiker, etter denne opplevinga framstod han som overtydd om at det er noko etter døden. Universitet i Southampton har nyleg studert dette vitskapeleg ved å intervjua 130 pasientar som ovelevde hjertestans (AWARE study), fire av 10 fortalde om ein form for medvit etter at hjertet hadde slutta å slå. Frå skeptikarane har det blitt hevda at dette ikkje provar noko som helst, desse personane vende tilbake til livet og var sånn sett ikkje døde. Det dei opplevde kan forklarast utfrå prosessar i hjernen under stress og surstoffmangel. Dei har absolutt eit poeng her, desse erfaringane i grenselandet mellom liv og død har stor innverknad på dei som har opplevd dei, men kan ikkje takast for prov om eit liv etter døden for alle oss andre. Vi må inntil så lenge stola på trua og det Kyrkja lærer om dette.

 

 

 

 

Kvinnherad kyrkje frå 1200 talet der mange av mine forfedre er gravlagt.

 

Den engelske komponisten John Rutters ( f. 1945) Requiem frå 1985:

 

http://www.smce.org.uk/old/2005/Spring/Stream/Rutter/01%20Requiem%20Aeternam.htm 

Wilfrid Stinissen: som en skatt...

1.november, vi feirar Alle Helgens dag - Festum omnium sanctorum. Ein festdag for alle helgenar både store og små, kanskje mest for dei siste. Dei store har jo ofte sine eigne festdagar i løpet av det liturgiske året. I Allehelgenslitaniet blir dei alle anropt.
Eg les preika for dagen i dag i Wilfrid Stinissens bok "Som en skatt..." Dette er ei samling med preiker som først vart utgjeven i 1998, men som no er gjev ut på nytt i en utvida versjon på Artos forlag. Det er snart eit år sidan broder Wilfrid døydde, men han etterlot seg bøker og artiklar vi kan leva på i lang tid. Skrifter som gjev andeleg vegleiing og innsikt både for nybyrjarar og dei som er kome lengre på den indre bønas veg. Desse preikene er som alt det andre han har skreve prega av djupt innsikt i det som er den kristne truas kjerne, ein innsikt han og evnar å formidla til oss også etter at han har gått inn til det evige livet. Det vil vera naturleg å lesa desse preikene for den festdagen eller vanlege søndagn dei er skreve for.  Preika for "Alle helgons dag" har undertittelen  "Inte leva med døda utan med levande." Med døde kan vi ikkje ha fellesskap, men det kan vi med dei heilage.Om vi ser på våre avlidne vener som døde er vi einsame att. Men om vi ser på dei som heilage, lever vi i deira nærver meir enn då dei var med oss på jorda. Å gå inn i Gud er å gå inn i eit hav av lys og kjærleik og så sjølv bli ein levande eld av kjærleik. Det er alle dei "små" heilage, dei anonyme som lever i det stille og kanskje ikkje gjer så mykje av seg, men som har levd i livslang bøn for andre.
Alle helgens dag er ein festdag spesielt for alle desse "små" helgenar, dei store "får hålla sig lite i bakgrunden før at ge plats åt den enorme skaran av oanseliga, anonyma, små helgon."
Å feira dei heilage er å få del i eit fellesskap.Vi får gleda oss over andres skattar, for dei er og våre skriv broder Wilfrid. Hadde det ikkje vore rart å stå  einsame, som individualistar framfor Gud, når Gud sjølv , Faderen, Sonen og Anden, er fellesskap ? Brura er heile Kyrkja . Alle er med !Vi er utrusta med heilage. Så stor ein rikdom ! Om for ein dårskap å ikkje nytta seg av den! avsluttar  broder Wilfrid.

Audiens med pave Frans

Formiddag onsdag 29. oktober. Audiens med pave Frans på ein fullsatt Petersplass. Ulike grupper og nasjonalitetar vert helsa og velsigna av paven, frå Frankrike, Tyskland, Brasil, Argentina, Slovakia, Polen , Italia.......
I ei kort preike peikar han på at det synlege og usynleg i Kyrkja ikkje er motsetnadar, men derimot ein integrert del av Kyrkjas einskap. Dette er og eit bilete på mysteriet i Kristi person, den menneskelege og den guddomeleg natur  kan ikkje skiljast frå kvarandre. Dette er eit uttrykk for den guddomelege plan om å bringa forløysing og frelse til alle.
Vi veit at Kyrkja og er ein synleg realitet uttrykt i sokn og felleskap og i dei institusjonelle strukturar. Men denne synlege realitet er ikkje avgrensa til biskopar og presteskap, den omfattar alle døypte som trur, vonar og elskar, og som gjer godt i Jesu navn. På den måten bring dei han inn i livet til brødrene sine. Kyrkja er kalt til å vera nær kvar einskild gjennom sakramenta og som vitnesbyrd om Kristus i verda.
Så peika pave Frans på som han ofte gjer, at dette må byrja med dei fattigaste, dei mest marginaliserte, alle dei som lir.
I bøna til slutt fokuserte han på det kallet vi alle har: "Lat oss be Herren om å gjera oss i stand til å veksa i heilagdom og bli stadig meir synlege teikn på hans kjærleik til alle menneske."
Heilt til slutt kom han med ein apell om forbøn og omsorg for Mexico og den valden som herjar i landet. Han nevnte spesielt dei 43 lærarstudentane som nyleg vart myrda.
Det heile vart avrunda med at  den store forsamlinga ba Pater Noster(Fader Vår) i saman.

Det vart ein fin formiddag i eit stort  katolsk fellesskap på Petersplassen. Pave Frans gav den same positive utstråling som vi har hatt inntrykk av gjennom media. Han er rette mann på Peters stol !

                               Pave Frans på Petersplassen 29. oktober 2014.

Santa Maria Maggiore

Roma i slutten av oktober. Santa Maria Maggiore, kanskje den vakreste kyrkja i Roma ?  Navnet har kyrkja fått avdi ho er den største av Romas 26 kyrkjer vigde til Jomfru Maria. Tidlegare har kyrkja hatt andre navn som alle avspeglar den spennande historia: Santa Maria della Neve( av snøen), Santa Maria Liberiana(etter pave Liberius), Santa Maria del Presepe (av krybba) .
I følge tradisjonen var det pave Liberius som grunnla kyrkja på midten av 300 talet. Jomfru Maria skal ha vist seg for han på Esquilin høgda i august  356 og gjev han beskjed om å byggja kyrkja på ein stad der det vart funne snø. Ei sjeldan hending i Roma og iallfall i den varmaste  månaden august. Om morgonen 5 august vart det likevel funne snø her, omrisset av kyrkjes grunnplanet var dekka av snø. Seinare har dette blitt minna kvart år denne dagen som festen for "Vår Frue av Snøen". Under festegudstenesta blir det slept ned kvite blomar over forsamlinga for å forestille snø. Kanskje og eit bilete på Maria som den syndfrie ( den ubesmitta unnfanging)
Sannsynlegvis vart den opprinnelege kyrkja bygd på 400 talet, trass i fleire seinare øydeleggingar og ombyggingen er ein del av det opprinneleg framleis der. Det gjeld ikkje minst mosaikkar med bibelske motiv som vi finn langs kyrkjeskipet. Eit høgdepunkt er apsismosaikken frå 1200 talet som viser Jomfru Marias kroningen i himmelen. I koret finn vi og ikonet "Salus Populi Romania"( det romerske folkets helse) og er til minne om at byen vart spart for pest på Maria forbøn.
Pave Johannes Paul skal ha innført at det heile tida brenn ein oljelampe ved dette ikonet.
Til venstre for hovedinngongen finn vi og døra som vert opna kvart heilage år, som det er 25 år imellom. På døra finn vi ei innskripsjon om konsilet i Efesus der det vart endeleg selge fast
at Maria er Theotokos - Guds Mor.
Å koma inn i Santa Maria Maggiore gjer Kristendomens 2000 årige historie levande, og ikkje minst minner det oss på den viktige rolla Maria spelar i Frelseshistoria !


L'angelo del Signore porto l'annunzio a Maria.  
Ed ella concepi per opera della Spirito Santo.
Eccomi , sono la serva del Signore.
Si compia in me la tua parola.
E il verbo si fete carne.
E venne da abitare in mezzo a noi.
Prega per noi, Santa Madre di Dio.
Perche siamo resi degni delle promesse di Christo.

Jøde - eit skjellsord ?

" Sammen med "homo" og "hore" er "jøde" det vanligste skjellsordet i norske skolegårder", seier forstandar i Det mosaiske trussamfunnet Ervin Kohn i eit intervju med Aftenposten. Det var det neppe for få år sidan og avspeglar vel den aukande antisemittismen vi opplever i heile Europa i dag, Norge ikkje unnateke.
Svært mange jødiske skolebarn vågar i dag ikkje å visa at dei er jødar, det gjeld ikkje bare i Polen, Ungarn og Belgia men og i Norge. Ei undersøkjing for eit par år sidan viste at ein av tre jødiske ungdomsskoleelevar i Oslo vart mobba og opplevde å få slengt "jøde" etter seg som skjellsord. Mange lærarar bagatelliserte dette, ein rektor hevda at det ikkje var forskjell på å bli kalla "en jævla jøde" og "en jævla vestlending".
Ei fersk undersøkjing frå  Anti-Defamation League viste at 15% av nordmenn har klare antisemittiske
oppfatningar. Det utgjer meir enn ein halv million menneske, langt mindre enn i land som Frankrike, Poelen og Ungarn men meir enn i Sverige og Danmark. I 2006 vart det løsna skot mot synagogen i Oslo, det viser seg at 4% av nordmenn forsvarar denne handlinga. Desse personane trur ofte på  konspirasjonsteoriar og stereotypiar om at jødane styrer verdas finansmarknadar og etter kvart vil ta over verdsherredømet. I dette biletet blandar ein og inn israelsk politikk og dei siste krigshandlingane i Gaza. Mykje av dette svarar til det som over hundre år sidan vart uttrykt i "Siona vises protokoller", ei bok som i dag  er populær i mange land, ikkje minst i Midt-Austen.
Frå fleire hald vert det hevda at muslimsk innvandring har ført til auka antisemittisme. Ervin Kohn går i rette med denne forklaringa, men han innrømmer og at antisemittisme er utbreidd i mange muslimske miljø. Malmø er ein til dømes ein by jødar flyttar frå avdi dei føler seg sterkt pressa av muslimske grupper. Men dessverre er det slik at jødehatet har følgd den vestlege verda i over 2000 år, lenge før vi fekk muslimske innvandrarar. Jødehat treng heller ikkje jødar for å haldast levande, Polen er eit døme på det.
Kva lærer norske elevar om antisemittisme ?  Harald Syse ved Senter for studier av Holocaust og livssynsminoriteter (HL senteret) har gått igjennom norske lærebøker både for ungdomsskolen og vidaregåande som vart teke i bruk etter Kunnskapsløftet i 2006. Han fann at antisemittisme for det meste vert framstilt som nazistisk rasehat. Han oppsummerar det slik:" En svakhet ved alle læreverkene er at alt så å si stopper ved Auschwitz. Etterpå er det bare et stort vakuum."
Historikar Guri Hjeltnes finn og at antisemittisme er noko som høyrer heime i historiefaget, og ikkje i samfunnsfag eller  RLE fag.
Det viktigaste middelet mot fordomar og konspirasjonsteoriar er sakleg og oppdatert kunnskap. Vi må naturlegvis halda minnet om Holocaust levande, men vi må og får fram at jødehatet definitivt ikkje er noko som bare  høyrer historia til. Oppdaterte lærebøker og lærarar som tek dette på alvor bør vera ein sjølsagt del av dette arbeidet.

Tautra

Eg har skreve om cistercienserklosteret på Tautra tidlegare. Då kom vi berre på ein kort dagsvisitt, denne gongen fekk vi høve til å vera her fleire haustdagar, og roen kunne siga inn over oss. Sancta Maria de Tuta Insula, Mariaklosteret på den trygge øya, slik såg munkane i middelalderen det då dei kom her og grunnla det første klosteret  Maria bodskapsdag 25. mars  1207. Tautra var cistercienserkloster nr. 552, det betyr at i løpet av 109 år frå ordenen vart oppretta vart det grunnlagt 552 kloster over heile Europa. Ein fantastisk ekspansjon ! I dei neste hundreåra var klosteret eit andeleg sentrum i Trøndelag, men  i tråd med cisterciensk tradisjon også eit felleskap som bar med seg praktisk kunnskap om jordbruk, fruktdyrking og fiskeri, og formidla det til lokalsamfunnet. I 1531 etter reformasjonen vart klosteret nedlagt ,og i dag er det berre ruinane etter klosterkyrkja som står att.
Så skjer det utrulege at etter 468 år kjem cisterciensarane attende til den trygge øya, Tautra. Sju nonner frå Mississippi Abbey i USA kjem i februar 1999 til Tautra og grunnlegg eit nytt Mariakloster her. Først bur dei i tre vanlege hus, men i 2007 står det nye klosteranlegget ferdig. Det er eit spesielt bygg som har fått fleire arkitektoniske prisar. Bygget framhevar lyset og naturen her ute. Klosterets kyrkje har bak alteret ein glassvegg der in ser mot naturen og fjorden utanfor. Det er ei fantastisk oppleving å sitja her i dei tidlege morgontimane, og sjå på stormen som piskar bølgene på fjorden der ute, medan søstrene syng sine tidebøner.
Brødrene og søstrene i cistercienserordenen praktiserar tidebønene strengare enn dei fleste andre ordenar. Sju tidebøner  frå vigilien kl 04.20 til dagens avslutning med kompletorium kl 1930. Dagen er inneslutta i dei liturgiske bønene ved sida av det pratiske arbeidet som på Tautra er produksjon av såper, hudkremar og oljer.
Det er godt å vera her; å stå opp grytidleg i mørkret og vinden til vigilie, å gå langs stranda i regn og storm til dei gamle klosterruinane, å kjenna på ein levande snart tusenårig tradisjon, og ikkje minst sjå fram til neste vitjing til den trygge øya i Trondheimsfjorden.

                                          Ruinane av den gamle klosterkyrkja på Tautra

                                          Inngongspartiet til det nye klosteret

                                         Klosterkyrkja