Tre favorittar

Frå siste nummer av vekeavisa Dag og Tid dette innlegget om tre av mine favoritt poetar:



1.Tomas Tranströmer(1931-2015) Psykologen og poeten som vart tildelt Nobelprisen i litteratur i 2011 skreiv ikkje mykje,det meste kan rommast i ei pocketbok på eit par hundre sider. Men kvantiteten er ikkje viktig når ein let seg gripa av metaforane hans,musikaliteten i språket,det mangetydige.Tranströmer gjev oss ikkje dogmatiske svar på livets gåter,men rikeleg stimulans til undring.

2.George Mackay Brown(1921-96) Han skreiv dramatikk,noveller og essay,men var framom alt poet. Djupt grunnfesta i heimstaden Stromness på Orknøyane skildrar han livet til bønder og fiskarar,men med eit utsyn utover det. Det lokale vert knytt saman med bibelhistoriar,katolsk tradisjon og ikke minst den norrøne kulturen.Mackay Brown favnar alt dette med kjærleik,slik folk på øyane omfavnar han som sin store poet.

3.Kenneth Steven(1968-) Skotsk poet,barnebokforfattar og omsetjar.Han budde mange år i Norge og set om norsk litteratur.«Safirblå isfuglfryd» er eit utval av hans poesi på norsk,tittelen speglar hans sterke naturkjensle.Den skotske landsbygda,naturen og folket der er  grunntemaet, men heile tida med  eit større perspektiv,historia og ikkje minst den keltiske tradisjonen frå Iona og St.Columba.

Michel Aupetit nye erkebiskop i Paris.

Michel Aupetit vart utnemd til erkebiskop av Paris  i desember i fjor og overtok denne viktige posisjonen frå 6. januar i år etter Andre Vingt-Trois.
Michel Aupetit bakgrunn er uvanleg for ein som når ein toppstilling i det kyrkjeleg hiearkiet,
Forfedrene hans var antiklerikale og faren sette aldri sin fot i ei kyrkje. Trua fekk han frå mora som lærte han å be, men han gjekk ikkje på katolsk skule eller deltok i katolsk ungdomsarbeid. Grunnlaget for eit seinare kall var nok likevel lagt i ungdommen , han ønskte å gjera noko for andre og då var medisinstudiet det mest nærliggjande. Michel Aupetit utdanna seg til lege og praktiserte som allmennlege i  Colombes nord for Paris 1979 til 1990. I denne tida vaks nok også hans interesse for medisinsk etiske spørsmål fram, noko han seinare skulle koma til å undervisa  i og delta i den offentlege debatten omkring. Han var ein forkjempar for livet både det ufødde og det skrøpeleg på slutten av livsreisa.

Gradvis vaks eit  kall fram i han, og frå 1990 byrja han på sin andre karriere som førte fram til at han vart ordinert til prest i 1995 44 år gammal. Etter det fungerte han som menighetsprest ulike stadar i Paris området. Han var i utgongspunktet ingen karriere mann, i 2015 uttalte han seg  til Paris Match om sin ambisjon " å bli  landsbyprest istadenfor  landsbylege" (devenir cure de campagne a defaut d` ètre medecin de campagne) Lagnaden , Gud eller hans overordna ville det annleis, i 2013 vart han utnemnd til hjelpebiskop i Paris og året etter til biskop i Nanterre. Han kan ikkje ha gjort ein dårleg jobb for pave Frans utnemde han 7. desember i fjor til det høgste embete i Frankrike, erkebiskop av Paris. Mange utfordingar møter han i eit sekulært Frankrike  med ein etterkvart stor muslimsk minoritet. Han har dei beste forutsetningar  for å takla det, han kjenner Paris regionen frå grasrota både som lege og prest. Han er sterkt engasjert i viktige bioetiske problemstillingar, og han har gode relasjonar til sine viktigaste medarbeidarar i bispedømet, menighetsprestane.  Michel Aupetit blir karakterisert som ein varm og levande person som det ikkje er mogleg å kjeda seg saman med.
Han er utan tvil og ein svært from mann med eit nært forhald til Kristus, og han er ein mann som ber.
I eit intervju seier han:" For meg er det nødvendig å be utan opphald, utan det kunne eg ikkje vore istand til å vera biskop." ( Il med faut prier sans cesses, sans quoi je ne serais pas en etat d`etre eveque)

Louis og Zelie Martin - Thereses foreldre

Bak i krypten under Basilique Sainte-Therese i Lisieux finn vi eit alter med relikviane til Thereses foreldre Zelie fødd Guerin (1831-1877) og Louise Martin (1823 - 1894). Det er ein plass for meditasjon og bøn, indre stille bøner og dei ein skriv ned og legg igjen på små lappar. I oktober i år blir det ekstra fokus på Thereses foreldre, då kjem deira relikviar saman med Thereses til dei nordiske landa.

Kvifor slik fokus på dette ekteparet frå 1800 talet ?  Dei var rett nok foreldre til ein av moderne tiders  største helgenar, men det  var ikkje difor dei vart heilagkåra  i 2015  som det første katolske ekteparet erklært som helgenar samstundes. Dei har vorte karakterisert som "eit profetisk ektepar" som realiserte ekteskapet som sakramental nåde i sine eigne liv.  Dei var begge prega av djup og inderlege katolsk tru heilt frå unge år, begge tenkte på klosterkall men vart rådd frå dette då dei meldte seg som potensiell munk og nonne. Det var gjennom familielivet og som gode samfunnsborgarar dei skulle realisera sitt kall.

Då dei møttest i godt vaksen alder hadde begge vore yrkesaktive i fleire år og dreiv sine eigne suksessfulle foretak, Louise som urmaker, Zelie med produksjon  av dei såkalla Alencon- kniplingane. Etter kvart var det hennar foretak som gjorde mest av seg, og Louise selde sin forretning for å delta i konas produksjon av kniplingar. Dei var kjent for å vera svært samvitsfulle i sine yrke, og Zelie utmerka seg med stor omsorg for alle sine ansatte.

Louise og Zelie fekk ni barn, den eldste var Marie Louise fødd i 1860, den yngste Therese fødd i 1873. Dei opplevde mykje sorg i det tre av barna døydde som spebarn, ei  jente i tidleg barnealder.
Familielivet var preg av sterk omsorg og kjærleik  overfor dei fem døtrene som alle til slutt valgte klosterlivet. Messe kvar  morgon og felles bøn var naturlege   element i eit familieliv med småborn, og eit travelt yrkesliv. Døtrene vart nok forma av dette, og vart naturleg opne for Guds kall og vilje med liva deira. I 1877 ramma tragedien familien, Zelie vart sjuk av brystkreft. Ho og døtrene drog til Lourdes i vona om at ho skulle verta lækt på Marias forbøn, men ho døydde kort tid etter. Louise stod att som enkemann med eineansvar for  fem døtre mellom 17 og 4 år. Han valde då å flytta frå Alencon til Lisieux der kona hadde slektningar som kunne støtta den hard prøva Martin familien.Dei slo seg ned i huset som fekk navnet Les Buisonnets som eg tidlegare har skreve om. Dermed vart det  Therese av Lisieux og ikkje Therese av Alencon .

                   Relikvieskrinet til Louise og Zelie Martin i krypten i Basilique Sainte-Therese

Konrad Mägi - estisk kunstnar i Norge

Musee D`Orsay  er det alltid utbytterikt å gå innom når ein er i Paris, alle dei kjente verka av Gauguin, van Gogh, Monet, Toulus-Lautrec etc , men så dukkar det også opp andre ukjente og spennande utstillingar. Denne gongen "Festival baltique" med kunst og kultur frå dei baltiske landa.
Festivalen vil opna eit vindauga mot kulturen, historia og legendene i Estland, Latvia og  Litauen, tre land i vårt Europa som  frameleis er lite kjent etter å ha vore skilt frå resten i eit halvt hundreår, står det i programmet.

Vi går gjennom ustillinga og så dukkar det brått opp norske motiv. Det er den estiske kunstnaren Konrad Mägi som oppheldt seg i Norge i 1908 - 1910. Mägi var  hovudsakleg landskapsmalar men vi finn og eit fascinerande portrett av ei norsk jente. Han var född i 1878 og døydde i 1925, utdanninga hadde han frå St. Petersburg og Paris. Han hadde sans for landskap og sterke fargar, og var tidleg inspirert av impresjonisme og fauvisme, etter kvart i større grad av ekspresjonismen.

                                                 Portrett av norsk jente.

                                                             Norske  landskap

Festen for Kristi lekam og blod

Festen for Kristi lekam og blod - Corpus Christi er ei kyrkjeleg feiring  av Eukaristien - alterets sakrament som har sin tradisjon tilbake til Mellomalderen. I katolske land har det sidan 1200 talet vore vanleg å bera sakramentet i prosesjon utandørs denne dagen. Denne tradisjonen har dei siste året også blitt teke opp i mange norske  byar. Kanskje er det slik at våre nye katolske landsmenn har teke tradisjonen med seg frå heimlandet !
Sist søndag vart denne festdagen feira også i St. Ansgar menighet i Kristiansand.

Pave Johannes Paul og Karmel

Pave Johannes Paul og Karmel.

Det er 19. oktober 1997 på Petersplassen i Roma, pave Johannes Paul erklærer Thérèse av Jesusbarnet og Det hellige Ansikt som kirkelærer. Det er bare gått litt over hundre år siden hun døde ukjent  i Karmel i Lisieux enda  ikke fylt 25 år. « Som svar på en oppfordring fra et stort antall brødre i episkopatet og fra en mengde troende over hele verden, og etter å ha konsultert Kongregasjonen for helgenforklaringer og innhentet råd fra Troskongrasjonen angående det som gjelder lærens opphøyethet, med sikker og ubestridelig innsikt og etter moden overveielse, erklærer jeg i kraft av den apostoliske fullmakt jomfru Thérèse av Jesusbarnet og Det hellige Ansikt som kirkelærer. I Faderens og Sønnens og Den Hellige Ånds navn.»

Dette var sannsynligvis en viktig dag for pave Johannes Paul, og en utnevnelse han foretok med stor glede. Det var også en modig erklæring, Thérèse var en ung karmelittnonne, ukjent i sin korte levetid, teologisk og filosofisk helt uskolert. Til tross for dette oppnådde hun på kort tid en helt unik posisjon i Kirken. Pave Johannes Paul forstod nok dette bedre enn de fleste, han som  aldri var formelt medlem av karmelittordenen, men som  uten tvil stod  karmelittisk spiritualitet nær gjennom
hele livet. Det gav seg ikke minst uttrykk i hans bønneliv, det er mange beretninger om paven dypt konsentrert i indre bønn. Biskop og kardinal Anders Arborelius  skriver at man hadde inntrykk av at paven  ba uavlatelig slik Paulus oppfordrer til i brevet til Tessalonikerene. Etter prestevielsen tenkte Karol Wojtyla på å slutte seg til karmelittordenen, men hans overordnede hadde andre planer for denne intelligente og dynamiske unge presten. Karakteristisk nok publiserte han også sine første dikt i et karmelittisk tidskrift, Glos Karmelu (Karmels røst).

Alt i barndommen hadde Karol Wojtyla kontakt med karmelittene i hjembyen Wadowice. I 1999 uttaler han: « Jeg bærer skapularet akkurat slik jeg mottok det av karmelittene i ti års alder.»  Skapularet er tegnet på at  man vil tilhøre Vår Frue av Karmelberget og stille seg under hennes beskyttelse. Her er vi ved et viktig aspekt ved Karol Wojtyla  - Johannes Paul spiritualitet og som knytter han enda tettere til Karmel, nemlig hans store kjærlighet til Guds Mor Maria. «Totus Tuus - Helt din» var hans valgspråk for å understreke at han vart helt viet til Maria for at hun skulle føre han  dypere inn i fellesskapet med Jesus Kristus.  Maria som  alltid gjør  det samme som hun gjorde i bryllupet i Kana, hun viser videre til Sønnen. Gjennom hele livet kommer paven tilbake til Marias rolle i frelseshistorien, naturligvis i tråd med Kirkens lære men ikke minst i tråd med karmelittisk tankegang og praksis.

Karol Wojtyla – Johannes Paul var polakk og forble polakk i sitt hjerte, derfor betydde naturlig nok Polens dronning og skytshelgen Den svarte Madonna i nasjonalhelligdommen  Jasna Gora i mye for han.  Det er kanskje vanskelig å forstå for utenforstående, men det nasjonale aspektet  ved Maria vørdnaden må tolkes utfra Polens turbulente historie med krig, okkupasjon og undertrykkelse. Kampen for polsk selvstendighet og mot gudløse ideologier gir et videre syn på Maria, hennes betydning er ikke bare en privatsak men angår hele folkets frelse.

I Wadowice var det under Karol Wojtylas oppvekst et levende jødisk samfunn, og flere av hans nære venner i barndommen og ungdomstiden var jøder. Den kanskje mest kjente var Jerzy Kluger barndomsvennen som overlevde krigen og traff Karol Wojtyla igjen mange år senere, og  etter hvert ble pavens venn og medarbeider. Jerzy Kluger ble en viktig brikke i pavens arbeid med forsoning og tilgivelse overfor det jødiske folk. Paven skrev om dette i «Brev til en jødisk venn.» Pave Johannes Paul hadde en sterk sympati med jødedommen, og det knytter hans også til Karmel. Karmelittisk spiritualitet har sine røtter i Den gamle pakt, og gjennom profeten Elias på Karmel- berget et naturlig tilknytningspunkt til jødisk tradisjon.

Som en ytterligere understrekning av den nære forbindelse både til jødisk og karmelittiske tradisjon utnevner han i  1999  Edith Stein til skytshelgen for Europa sammen med to andre kvinner Birgitta av Vadstena og Katarina av Siena. Edith Stein, den sekulære jøden, filosofen som var fenomenologen Husserls  nære medarbeider, konverterte  inspirert av Teresa av Avila, og etter hvert fant sin plass i Teresas orden som karmelittnonne for til slutt å lide martyrdøden i Auschwitz. Edith Stein med klosternavnet Teresa Bendicta av Korset blir en nøkkelfigur som knytter Den
gamle og Den nye pakt sammen, hun lider med sitt jødiske folk, men peker samtidig klart på frelsen i Jesus Kristus. I likhet med Karol Wojtyla skrev hun også en analyse av Johannes av Korsets teologi, «Korsvitenskap». Det var nok ingen tilfeldighet at Johannes Paul valgte henne som skytshelgen, et tegn på forsoning mellom kristne  og jøder og en klar avstandstaken fra alle totalitære ideologier.

Vi kommer naturlig nok ikke utenom Johannes Pauls forhold til Karmels store mystiker, poet og teolog Johannes av Korset. Som ung kom han i kontakt med den karismatiske legmann og mystiker Jan Tyranowski som gav han en første innføring i Johannes av Korsets tanker, Johannes ide om «sjelens mørke natt» som en rensende prosess på vei til Gud. Men dette mørke kan også tolkes i lys av de lidelser 1900 tallets gudløse og totalitære idelogier påførte menneskene. Denne eksistensielle erfaring får sitt teoretiske rammeverk i  doktorgradsavhandling , « Trosproblem i Den hellige Johannes av Korsets verk»  som han forsvarte i Roma i 1948. I avhandlingen belyser han hvordan troen som en av de teologale dyder sammen med håpet og kjærligheten leder fram til en stadig dypere forening med Gud. Dette er ikke bare en intellektuell prosess, men noe som angår hele mennesket, troen renser forstanden men også resten av våre liv. Vi går igjennom denne renselse, denne «mørke natt» for å ta imot Kristus på et dypere plan.  Gud selv er som en «mørk natt» i det han langt overgår det vi kan forstå og ha begrep om, men i forstandens kapitulasjon overfor Gud viser den sin storhet.

Jeg har forsøkt å belyse et par punkt som viser Johannes Pauls nære tilknytning til karmelittiske tradisjon og spiritualitet hele livet igjennom.. Helt fra barndommen der han fikk skapularet, via den unge presten Karol Wojtyla som følte på kallet til Karmel, videre bispestolen i Krakow  og tilslutt Kirkens øverste leder inntil han til slutt ble en del av den bedende helgenskaren. Både  Johannes Paul og Johannes av Korset var poeter og mystikere som hele livet levde i bønnen, og som ved sitt liv, sine skrifter og forbønn kan hjelpe oss videre på den samme veien.

              Biskop og seinare kardinal Anders Arborelius og Johannes Paul II i Vatikanet