Poetica:Smilet

Smilet og min danske bestefar som eg aldri møtte.

Eit djupt og melankolsk alvor ligg over alle andleta som ser mot oss frå attenhundretalets portrettfotografi. Det gjeld ikkje berre familien som er samla rundt kista til det døde barnet, men også dei unge nygifte eller dei to beste- veninnene  kledd opp i nye kjolar og fjærpryda hattar. Alvoret er der heile tida, ikkje antydning til eit lite smil. Men livet var då ikkje alltid slik  den gongen heller ? Det var ikkje bare sorg og tidleg død ? Stemninga  under bryllaupsfesten når dei store høgder, og dei to veninnene går knisande arm i arm heimover. Men berre ikkje i den magiske augenblinken  der tida stoppar opp og blir gjeve vidare til oss meir enn hundre år seinare.

Når flytta smilet inn i biletet ?  Den svenske idehistorikaren Karin Johannisson skriv at det skjer samstundes som gråten blir borte  frå det offentlege rom . Tårene blir forvist til lønnkammeret men smilet dukkar brått opp. Først hos kvinnene, for lenge gjaldt smilet som portrettkonvensjon ikkje mennene. Mennenes ansikt speglar enno dei store og alvorsame oppgåvene, krig og forretningar der kjenslene er fråværande ,  sjølvkontrollen opphøgd.

Seks unge menn er høgtideleg  stilt opp til fotografering, alle kledd i sin finaste stas slik tidas skikk tilsa. Dress med vest og sløyfe, klokka i brystlomma og kjedet skrått over brystet. Årstalet manglar men det må ha vore ein gong på midten av 1890 åra. Alle ber alvorets maske, alle utanom ein !

Du står ytterst til venstre, den venstre handa kviler mot vestlomma, blikket vendt utover og framover. Men rundt munnen din leikar det eit umiskjenneleg smil, venene eller kanskje arbeidskameratane alvorlege på grensa til det sorgfulle. Ser du noko dei ikkje ser , skjønar du kanskje alt den nye tida, dei nye konvensjonane ? Eller det heile berre tilfeldig ?

Er biletet frå Tyskland, eit Tyskland før dei store katastrofane, der du har reist for å tileigna deg ferdigheitar som skal bli nyttige i arbeidslivet som ligg like framom deg ?

Snart vender hundreåret til ei ny tid, modernitetens og dødens hundreår. Du skal få med deg nesten halvdelen av den nye tida, den meste blodige som skal snu opp ned på det meste. Ikkje smilets men gråtens og sorgas hundreår, også ditt eige der døden grip barn og hustru utan hensyn. Sånn sett ikkje noko å smila til denne dagen i fotoatelieret, men korleis kan du fornemma det, korleis kan du ana det ?  Det kan du ikkje for akkurat no er du tilfreds, utdanninga er ferdig ? Det er fest med kameratar ? Døden så langt borte, livet undrande  nært.

 

 

 

 

Vår frue av Karmelberget

I dag feirar vi høgtidsdagen  " Vår Frue av Karmelberget ".  Det er ein minnedag for grunnlegginga av Karmelittordenen som opprinneleg var eit eremittsamfunn på Karmelfjellet i Israel. Dagen er og ei markering av at alle medlemmer i Karmelittordenen på ein særskilt måte stiller seg under Jomfru Marias vern og forbøn !


Ørken og tørt land skal gleda seg, øydemarka skal jubla og bløma, som lilja skal ho bløma og jubla,
ja, ropa av fryd. Libanons herlegdom har ho fått, Karmel og Sions glans. Dei skal få sjå Herrens herlegdom, glansen frå vår Gud. ( Jes. 35, 1-2)


Josef Ratzingers ( Pave Benedikt) betraktninger til novene for denne høgtidsdagen:

" Da sa Maria: Min sjel opphøyer Herren....." Luk 1,46

"Denne profetiske bønnen er vevet inn helt fra tekstene i Det gamle Testamentet. Den hellige Lukas og den kristne tradisjon hører i denne bønnen Marias stemme, Herrens mor. Det var hun som talte.
Hun levde så dypt i Paktens Ord, at det blir hennes ord. Skriftene var i henne betraktet så intenst og erfart så personlig. Ordet ble på en slik måte holdt sammen i hjertet, slik at hun så sitt liv og verdens liv i Ordet. I ordet fant hun svar på "hennes time". Guds ord blir hennes ord, og hennes ord var i Guds Ord. Det var ingen grense mellom dem, fordi hennes liv var i Ordets ramme, det var livet i Den hellige Ånds rom. " Min sjel opphøyer Herren" betyr ikke at vi kan gi noe til Gud sier den hellige Ambrosius, " men at det er vi som må la Ham være stor i oss."
Å opphøye Gud betyr å være fri for Ham, åpen for Ham, det betyr å gi slipp på seg selv for å gjøre plass for Ham."

Seljumannamesse

Det er 8.juli og vi feirar ein av dei store høgtidsdagane i kyrkjeåret, Seljumannamesse til minne om Den heilage Sunniva og Seljumennene.

Bøn som avslutning på tidebønene denne dagen: Allmektige Gud, lytt i nåde til våre ydmyke bønner. La oss minnes dine salige martyrer Sunniva og hennes ledsagere, finne trygghet under deres vern og frihet fra all trengsel.

«Acta Sanctorum in Selio»

- Forteljinga om dei heilage på Selja

I dagane då keisar Otto den stor rådde, levde i Irland den heilage Sunniva.
Ho var kongsdotter, og då faren døydde, ervde ho riket hans. Ho var oppseda i trua på Krist, og freista med med stor ihuge å halde folket sitt frå synda. Sjølv levde ho eit heilagt liv, heldt strengt alle kyrkjebord, og var miskunnsam og godgjerande mot dei fattige.

Gjetordet om Sunnivas gudsfrykt, venleik og makt gjekk vidt ikring. Det nådde fram til ein vill vikinghovding. Honom skaut djevelen i hugen og å herje og underleggje seg riket hennar.
Seinare freista han både med fagre ord og med trugsmål å få henne til kone. Men fyllt av kjærleik til Gud stod ho imot både lokking og trugsmål. Ho ville heller røme landet åt fedrane sine enn gifte seg med den gudlause mannen.

Mange av folket hennar ville ta samme lagnaden.

Dei gjekk då om bord i tre skip, både menn, kvinner og born. Dei trudde seg til havet, og rømde såleis frå dei verdslege freistingane.

Korkje segl, årar eller styre ville dei nytte, men gav seg heilt til Gud i vald.

Vind og straum førde dei til havs mot nord. Men Gud rår for storm og hav, og han verna dei mot all fare og let dei kome uskadde inn til den luten av Noreg der firdane bur. Folket her var ville og ukunnige heidningar. Då dei såg Guds heilage nærme seg grendene deira, samla dei ein her og gjekk ut med sverd og stenger som mot røvarar. Men då dei ikkje kunne nå dei, måtte dei nøye seg med å drive dei langt frå land med steinkast.

Så var dei heilage atter ute i farane på ville havet. Det rauk opp med storm, og dei som i tru og ande aldri kunne skiljast, vart no i kroppsleg tyding førde frå kvarandre. Då uveret la seg, kom den heilage Sunniva med største luten av ferdafylgjet til øya Selja. Her budde dei i bergholer av otte for heidningane. På same måten tok dei andre tilhald på ei anna øy som heiter Kinn, der dei heldt oppe livet med fiking.

På den tida hadde Håkon jarl, den verste av alle hardstyrarane, med vald lagt under seg Noregs rike og fór hardt fram mot folket. I hans styringstid heldt dei heilage seg lenge på øyane. Dei tente Krist i fråhald, fattigdom og eit reint liv. Bygdefolket hadde enno ikkje teke fast busetnad på desse øyane, men nytta dei til beitemark.

No hende det at det kom bort fe for bøndene der ute. Dei tok då til å mistru dei heilage for tjuvskap og difor stor urett på ymse vis, ja, bad jarlen kome med herfolk og drepe Guds tenarar.

Den gudlause jarlen kom til øya og skulle tyne dei heilage. Då desse såg heidningane kome, gjekk dei inn i helleren og bad med gråt til Herren, at han måtte gje sjelene deira den ævelege kvila og la englane sine bryte ned fjellet og gravleggje dei under det. Bønene vart høyrde. Berget rausa ned over dei heilage vitna, og sjelene deira steig til himmels. Hardstyraren med heidningflokken sin fann ikkje dei heilage og drog forbina frå øya. Noko etter vart jarlen på ein vanheiderleg måte drepen av ein træl, til straff for syndene sine. Og så gjekk rådveldet over Noregs rike til den kristne kongen Olav Tryggvason. Ved hans ihuge, vende Noregs folk seg frå avgudsdyrkinga og tok den kristne trua som bispen Sigurd forkynte.

No hende det at nokre kjøpemenn siglde framom Selja, og såg ein ljoske stige mot himmelen. Nyfikne leita dei seg fram til staden. Der fann dei eit mannehovud som rørte seg i ljosglansen, og dei kjende ein vedunderleg ange av det. Dette dyrverdige, heilage hovudet, meir kostesamt ein heile båtlasta deira, tok dei med seg nord til Nidaros. Der fann dei den vidgjetne kongen. Kjøpmennene var heidningar, men ved Guds ords milde dragnad og etter føreteljing frå kongen let dei seg viljug lære og vart døypte av bispen.

Ein gong fortalde dei kongen om ljosken dei hadde sett og hovudet dei fann. Kongen let dei hente det. Med heilag age tok bispen det i si varveitsle og gøymde dei i lag med andre heilagdomar. Fleire vitnemål om desse Kristi tenarar kom òg for dagen. For andre kom frå same øya, og sanne dei hadde sett det same som kjøpmennene.

Etter opptak frå bispen, fór kongen sjølv ut til Selja saman med mange andre kristmenn. Dei såg då at ein stor berghamar på vestsida måtte ha rausa ned for nokre år sidan. Kongen og bispen granska staden. Og i urda fann dei mannebein med over lag søt ange. Der vart så bygd ei kyrkje på øya, og der har Gud gjort teikn og store gjerningar til denne dag.

Då no dei kristne med ihuge dreiv og sanka i hop beina av dei heilage, fann dei kroppen til den heilage Sunniva heil og uskadd. Dette var i nådeåret 996.

Lenge etter flytta biskop Pål av Bjørgvin den heilage Sunnivas kropp til denne byen. Der vart skrinet hennar sett i Kristkyrkja, Gud til ære, 7. september 1170.

                      Avdukinga av Sunniva statua på Selja denne veka.
 

"Gårsdagens brød"

Den italienske klostergrunnleggaren og forfattaren Enzo Bianchi (f. 1943) vart fødd i den vesle byen Castel Boglione i regionen Monferrato i Nord-Italia. Han studerte i Torino på 1960 talet då han braut over tvert og slo seg ned på den vesle garden Bose, der han etter kvart grunnla eit økumenisk klosterfellesskap. Han har ikkje blitt prestevia, men er etter eige ønske forblitt legbroder.Likevel har han spelt ei rolle som rådgjevar for  Vatikanet, og i økumenisk arbeid særleg retta mot dei ortodokse kyrkjene. Bianchi har og vore ein produktiv skribent og har skreve eit titall bøker med tema kristen spiritualitet og bibelkommentarar.
I 2008 kom det ei bok med tittelen "Gårdagens brød" som tematisk skilde seg frå hans tidlegare bøker.Boka kom nyleg ut i svensk omsetjing på Artos forlag med forord av Peter Halldorf. Tittelen viser til eit barndomsminne frå Monferrato der han vaks opp. Kvar morgon sette mora ei korg på bordet med litt av gårsdagens brød, saman med ein vinkaraffel, eit krus med olje og eit saltkar. Over det la ho eit klede der ho hadde brodert: " Brød, vin, olivenolje og salt gjev kunnskap og trøst." "Gårsdagens brød" får ein djupare symbolsk tydnad, det som ein gong var, våre forfedres tradisjonar, historie og  livsvisdom er verdifullt også for oss som lever no. " Il pane di ieri e`buono domani" - gårsdagens brød er godt også i morgon.
Det er utgongspunktet for Bianchi der han med stor kjærleik skildrar oppveksten i ein liten landsby i Nord-Italia på 1950-60 talet. Det er minne frå ei tid og ein livsstil som er borte, sjølv om det bare ligg eit par ti år tilbake. Med bilete frå sitt eige liv skildrar han matlaging og måltidsfellesskap med familie og vener, omsorgen for vekstene i kjøkkenhagen, julefeiringa, søndagsmessa der han deltok fast som ministrant, å bli fødd, leva og døy i eit fellesskap og om å forsona seg med alderdomen. Sist men ikkje minst skriv han om vinen som og vert eit bilete på noko langt utover det konkrete med stell av vinstokkane, hausting og produksjon.

Enzo Bianchi skriv om vinen som symbol:

”Vin har fått stå som symbol för kunnskap i både Bibeln og andre religiöse traditioner. Grunden till det är kanske att vinet fordrar urskillingsförmåga, att känna seg själv, sina egna och andres gränser, förutom att det också är ett tecken för tacksamhet och för glädjen att dela. Vinet symboliserar kunskap eftersom det ger smak åt livet, men også för att det öppnar hjärtat och tar fram det som i själva verket bor där inne. Vin kan omvandla den enklaste form av mat till en festmåltid, på samma sätt som jäsningsprocessen omvandlat den milda druvsaften til en berusande dryck. Ytterligare två oumbärliga ingredienser i människans liv symboliseras av vin: kärlek och vänskap. Det är ingen slump at kärleksberättelsen i Höga visan slingrar kring vinstockar, vindruvsklasar, vinet och hela dess register, ända tills man smaker det i ”vinhuset”. I Jesu Syraks vishet blir vi påminda om att ” en ny vän är som ett nytt vin: först när det mognat dricker du det med välbehag”.  På festmåltiden som utlovas vid tidens slut kommer det at bjudas stärkande mat och utsökt vin. Det är ingen tilfällighet att Jesus utför sitt första underverk gjennom att i glädje frambringa det allra finaste vinet på bröllopet i Kana. Lärjungarna får här en kärleksfull uppgift av Jesus, genom ett brutet bröd och en bägare med ett utsökt gott vin. Båda er til brädden fyllda av liv.”

                                          Vinmarkene i Monferrato ein haustdag

Cultura di vita e per la vita

Dover Beach

Av og til opplever ein at det på kort tid dukkar opp referansar til eit dikt eller kunstverk frå fleire ulike hald.
Diktet "Dover Beach" av Matthew Arnold (1822-1888) gav meg nyleg ei slik oppleving. For eit par år sidan kjøpte eg ein CD i New York med dei mest sentrale verka av den amerikanske komponisten Samuel Barber. Der er det og eit verk med tittelen "Dover Beach", Samuel Barber  har sett tone til Arnolds tekst. Teksten var ikkje vedlagt så eg gjekk ikkje djupare inn i det. Så høyrer eg nyleg eit radioprogram med Erling Sandmo der han spelar akkurat dette musikkstykket, og fortel at Barber fekk eit uttrykk for sin eigen melankoli i møte med Europa  i Matthew Arnolds teskt. Så ser eg at det og skal framførast på ein norsk musikkfestival i nær framtid. Det fører til at eg søkjer opp diktet, les det og les om det. Matthew Arnold er nok stort sett ukjent i dag, men på  midten av 1800 talet var han ein kjent  poet og sterkt samfunnsengasjert skribent i England. Diktet "Dover Beach" vart utgjeve i 1867, men sannsynlegvis skreve alt i 1851 då poeten var på bryllaupsreise til Dover på Englands sørkyst. Diktet tek utgangspunkt i ei naturskildring der diktaren ein kveld i måneskin står på stranda i Dover og ser mot den franske kysten. Vidare er det referansar til den klassiske greske diktaren Sofokles, før diktet glir over i ei mørk og pessimistisk oppleving av det moderne tilveret. Religionen (The Sea of Faith) er borte, og er no bare som "the folds of a bright girdle furled." Og verda som ligg framom oss, trass i at ho  er "so various, so beautiful, so new" , likevel har " neither joy, nor love, nor light, nor certitude, nor peace, nor help for pain."  Så les eg  karmelittprest Wilfrid McGreal "Ved Elijas kilde" og ser at han også refererar til Arnolds dikt . Han samanliknar Arnolds oppleving av tilveret med dei lidingar Therese av Lisieux gjekk igjennom på slutten av livet. " Hun følte rasjonalismens kraft som en stor bølge, parat til å sope vekk
alle spor  av tro. På sitt eget vis var hun i et åndelig slektskap med dikteren Matthew Arnold og hans grå visjon av kristendommens stilling i " Dover Beach."
Therese opplever på slutten av livet eit djupt mørke som varer like fram til ho døyr. Ho opplever spottande og blasfemiske tankar, ho tvilar på Guds eksistens og at det er noko etter døden. Kanskje mest skremmande for henne er sjøvmordstankane. Men like før ho døyr kan ho likevel seia: "Ja, hvilken nåde det er å ha tro. Hvis jeg ikke hadde hatt tro, ville jeg begått selvmord uten et øyeblikks nølen."

Matthew Arnold gjev oss i dette diktet innsikt i det mørke aspektet ved det moderne tilværet. Therese viser oss gjennom sitt liv og sine skrifter ein veg igjennom dette mørkret, og ut i lyset på den andre sida.Med hennar hjelp kan vi bera fortvilinga og stå i mot dragninga mot å gjera slutt på alt. Wilfrid McGreal skriv:
Tvilen og prøvelsen går over, og i Thereses skrifter får vi hjelp til å forstå at selv i mørket blir vi ikke forlatt av Gud."

Dover Beach

The sea is calm to-night.
The tide is full, the moon lies fair
Upon the straits;--on the French coast the light
Gleams and is gone; the cliffs of England stand,
Glimmering and vast, out in the tranquil bay.
Come to the window, sweet is the night-air!
Only, from the long line of spray
Where the sea meets the moon-blanch'd land,
Listen! you hear the grating roar
Of pebbles which the waves draw back, and fling,
At their return, up the high strand,
Begin, and cease, and then again begin,
With tremulous cadence slow, and bring
The eternal note of sadness in.

Sophocles long ago
Heard it on the {AE}gean, and it brought
Into his mind the turbid ebb and flow
Of human misery; we
Find also in the sound a thought,
Hearing it by this distant northern sea.

The Sea of Faith
Was once, too, at the full, and round earth's shore
Lay like the folds of a bright girdle furl'd.
But now I only hear
Its melancholy, long, withdrawing roar,
Retreating, to the breath
Of the night-wind, down the vast edges drear
And naked shingles of the world.

Ah, love, let us be true
To one another! for the world, which seems
To lie before us like a land of dreams,
So various, so beautiful, so new,
Hath really neither joy, nor love, nor light,
Nor certitude, nor peace, nor help for pain;
And we are here as on a darkling plain
Swept with confused alarms of struggle and flight,
Where ignorant armies clash by night.

Poetica:Ved Bergsøydevatn

                  Ved Bergsøydevatn ein sommardag.

Junimorgon med regnbyger og skodde

berre lette krusningar på vassflata

lia på nordsida enno merkt med snøflekkar frå i vinter

vi skimtar dei så vidt gjennom skodda

no skulle vi hatt ein båt å skuva utpå

leggja årene i vasskorpa

og med lange  seige åretak nå den andre sida

men her finst ingen båt og ingen vi

ventande der morgon blir til dag

snart tetnar skodda  og løyner andre sida

strand og li forsvinn og dag blir kveld.

(Juni 2013 Bergsøydevatn i Setesdal Vesthei)

Poetica:Morgon på heia

Morgon på heia.

No  spelar ljos i frå austleg lei

no  leikar fivreld i vierkratt

vi vaknar opp til så ven ei hei

der dag gjev lovnad om ukjent skatt.

Vi opnar døra med lette steg

og trør så varleg på doggvåt jord

då syner vinden oss klårt  ein veg

der verda kviskrar med milde ord.

(Juli 2006 og 2013)

Notre Dame de la Misericorde

Katedralen i Napoleon Bonapartes fødeby Ajaccio er via til Jomfru Maria og har det fulle navnet "Cathedrale Notre Dame de l`Assomption d`Ajaccio". I den relativt vesle katedralen er det eit alter via til "Notre Dame de la Misericorde" (Vår Frue av Miskunnheten) I følge historia skal ein fattig bonde i Savone, Tonio Botta, 18.mars 1536 ha fått eit syn av Jomfru Maria. Ho skal ha sagt til han:"Ver ikkje redd! Eg er Jomfru Maria. Sei til folket at dei må gjera bot til ære for Kristus og hans mor." Ei statue av denne "Vår Frue av Miskunnheten" skal ha blitt tatt med til Corsica av ein sjøkaptein. Då Ajaccio i 1656 var trua av pest ba folket om Marias forbøn.Byen vart spart frå denne katastrofen og byrådet vedtok då å utnevna "Notre Dame de la Misericorde" til byens skytshelgen. Slik viste byen si store takksemd!

                                          Inngongspartiet til katedralen.

                                        Alteret for "Notre Dame de la Misericorde"