Haren med øyne av rav

Dokumentarromanen "Haren med øyne av rav" (The Hare with Amber Eyes) som kom i 2010, og i norsk oversetjing same året, vart ein enorm suksess både i England og internasjonalt. Forfattaren Edmund de Waal er eigentleg keramisk kunstnar, og dette var hans bok debut. "Haren med øye av rav" er ei djupt personleg bok der han går inn i eiga livshistorie, men hovudsakleg historia til slekta frå 1800 talet og fram til i dag. Edmund de Waal høyrer til den jødiske Ephrussi familien som opprinneleg kom frå Odessa, men slo seg ned i Wien og Paris. Dei var uvanleg dyktige forretningsfolk og bygde på kort tid opp eit av Europas store finansdynasti med kontor i Paris, Wien, London, St.Petersburg og Odessa. Fallet vart enormt då nazistane i 1938 tok i frå dei absolutt alt.
Den raude tråden i denne boka, og som og tittelen spelar på, er ein samling av 264 japanske miniatyr figurar, såkalla netsukar. De Waal føl netsukane sin veg gjennom familiehistoria frå Charles Ephrussi kjøper dei billeg på 1800 talet til ha sjølv får dei av sin grandonkel Iggie som har slege seg ned i japan etter krigen. De Waal spør seg kven dei var desse forfedrene hans som hadde eigd eller rørt ved netsukane, og for han vert det ei reise bakover i slektshistoria, men samstundes ei reise i 18 og 19 hundre talets europeiske historie. Ikkje minst antisemittismen han får innblikk i gjer eit sterkt inntrykk, det gjeld naturlegvis den tyske antisemittismen, men og den franske som fekk sitt mest groteske uttrykk i Dreyfuss saka på 1890 talet. Hjerteskjærande er og familiens forsøk etter krigen  på å få tilbake det som rettmessig tilhøyrte dei. Dei opplevde det same som mange jødiske familiar, ansvarsfråskriving og eit ugjennomtrengeleg byråkrati.
Trass i desse tragiske hendingane er det framfor alt ei bok om det vakre, kunsten, musikken, litteraturen, og estetikken vi møter i iventar, bygningar, klede og utsmykningar. Vi møter fleire av tidas store personlegdomar. Charles Ephrussi kjenner så vel Degas, Renoir, Manet som Marcel Proust og Jules Laforgues. Eit høgdepunkt er det når Edmunds bestemor Elisabeth prøver seg som lyrikar og sender sine dikt til Rainer Maria Rilke og ei stund etter får eit langt brev tilbake. Han gjev henne kritikk og oppmuntring, og legg ved ein av sine "Sonetter til Oreus og eit dikt av Paul Valery.
Tenåringen Elisabeth er himmelfallen: " Det er som et eventyr. jeg kan ikke tro at det tilhører meg."
Så vakkert å sjå for seg denne unge jenta som opnar brevet frå sitt store idol, Europas kanskje største poet ! Dei brevvekslar ei stund og avtalar og eit møte i Paris, men Rilke vert sjuk og døyr kort tid etter.
"Haren med øyne av rav" er sjølvsagt og ei bok om å høyra til i ein samanheng, om å vera ein del av ei slektshistorie og bli forma av denne historia.
I eit intervju oppsummerar Edmund de Waal dette slik: " Boka er tilegnet både faren og barna mine, og det er her bokas kjernetematikk ligger, hvordan vi formes som individer av familiehistorien vår. Det handler om det foreldrene dine forteller deg, og det du selv forteller barna din."

                                Den  japanske netsuken som boktittelen viser til ( ein av 264)