Nun komm, der Heiden Heiland

"Nun komm, der Heiden Heiland
der Jungfrauen Kind erkannt
des sich wundert alle Welt
Gott solch Geburt ihm bestellt."

(Kom no heidninganes Frelsar
Jomfruas barn
heile verdas under
Gud ordna slik ein fødsel for han)


I juletida kan ein alltid venda tilbake til Johann Sebastian Bach og hans musikk. Sjølvsagt det som har vorte kjent som Juleoratoriet men og andre julekantater som "Bereitet die Wege, bereitet die Bahn" eller " Nun komm der Heiden Heiland". I det siste tilfellet har Bach nytta Martin Luthers tekst basert på ein adventshymne frå 400 talet, "Veni Redemptor genitum".
Både musikk og tekst passar så godt saman med Georges de La Tours (1593-1652) julebilete som er sett inn under.


https://www.youtube.com/watch?v=9GM2hpS64Sc

"Amen, amen, amen

Komm du schøne Freuenkrone,

bleib nicht lange !

Deiner wart`ich mit Verlangen"

(Amen, amen, amen

kom du vakre gledeskrune

vent ikkje lenge

eg ser fram til deg med lengting)

Poetica:Nyttårsbøn

Den franske målaren Georges de La Tour (1593-1652) har lenge fascinert meg. Kunsten hans gjekk i gløymeboka etter at han døydde , men på byrjinga av 1900 talet vart oppdaga på nytt. Det har etter kvart dukka opp ei rekke måleri som vert tilskreve denne ukjente 1600- talls kunstnaren. Mange av bileta hans har sentrale bibelske motiv, ofte er det kvelds eller nattscener der ein einslege oljelampe er det einaste som opplyser personane på biletet. Ljoset, skuggen og den mørke bakgrunnen gjer eit heilt unikt inntrykk som eg ikkje har sett i andre bilete. Inspiret av måleriet under skreiv eg denne vesle teksten når vi no står framom eit nytt år.

               Nyttårsbøn

Kvelden  legg seg rundt oss no

barnet søv så roleg og lett

raude kinn og mjølkedråpar i munnviken

mett og varma av brystet ditt

ei veke gammalt  i natt

inga visse om liding og sorg

berre gleda eig du åleine.

Velsign oss  med barnet ditt

Miriam frå Nazaret !

Be for oss alle  du som vaker og ber

i år og tid som kjem og vert !

 

 

 

Nåden

Evelyn Waughs roman frå 1945 " Brideshead  Revisited. The sacred & Profane Memories of Captain Charles Ryder" er ein roman om nåden eller " the operation of grace" som forfattaren uttrykkjer det i ein artikkel. Det kjem klart til uttrykk på slutten av romanen der den gamle Lord Marchmain ligg på det siste. Som ung gifta han seg med ei katolsk kvinne og vart teke opp i kyrkja, seinare forlet han henne og har levd det meste av livet med  ei elskerinne. Når døden nærmar seg vil han ikkje sleppa inn presten som blir tilkalla, han har levd som ein heidning og vil døy som ein. Presten tek det heile roleg, han har sett verre tilfelle som til slutt likevel får ein god død. Det blir også tilfelle med Lord Marchmain, til slutt  slepp nåden igjennom og han tek i mot sakramenta. For hovudpersonen Charles Ryder blir det og eit vendepunkt som gjer at han som soldat mange år seinare kan knela i kapellet, og seia fram " an ancient, newly learned form of words." Det som er Kyrkjas eldgamle bøner.
Eit avsnitt i Wilfrid Stinissens bok "Når natten faller på. Den indre bønnens veg" seier noko om det same i eit meir teologisk språk. Eg les denne boka om igjen i ny utgåve. Eigentleg er det ein klassikar som først gong kom ut på 1960 talet, i norsk og svensk utgåve på 1970 talet. No i ny og utvida utgåve, vel verdt å lesa ikkje minst i adventstida.

”I  människans indre håller en tomhet på att grävas ut, en tomhet som inte kan fyllas med yttre ting. Kampen med Gud varar länge: Jakob brottades hele natten, ” tils dagen grydde” (1 Mos 32:24). Men på samma sätt som Jakob var halt resten av livet, så blir också den människa som varit i kontakt med Gud märkt for livet. Vi kan bli otrogna, under flera år vara borte från Gud, vi kan ge upp bönen, kanske til og med bryta med tron, ändå blir det alltid någonting kvar av denna förste gudsberöringen: en förebråelse, ett samvetskval, en oro, en absolut oförmåga att finna frid. Julien Green (1900-1998) skriver i sin dagbok:” Den 18. mai 1959: I dag har tanken slagit mig att en obesvarad kallelse alltid förföljer en människa hur hon än försöker undslippa den. Gud har ju kallat och han upphör inte att kalla. Man lyssnade inte til honom men hans stämma förföljer en. Det gör ens liv egendomligt och liksom haltande, som stegen hos en person som tid efter annan går vid sidan av vägen och likväl förblir märkt.”

"Dessuten veit de kor langt det lid: Timen er komen då de må vakna opp av søvnen, for frelsa er oss  

nærare no enn då vi kom til trua.Natta lid, og det stundar mot dag. Lat oss difor leggja vekk bort dei gjerningane som høyrer mørkret til, og kle oss i den rustning   som høyrer lyset til " ( Rom 13.)

Ei rose er utsprungen

"Quem pastores laudavere
Quibus angeli dixere:
Absit vobis iam timere,
Natus est rex gloriae."

( Han som gjetarane lovpriste
  som englane song til:
  ver ikkje redde
  ein ærefull konge er fødd.)

Teksten ovanfor er innleiinga til "Quem pastores laudavere" er ein av Michael Praetorius ( 1571-1621) sine mange vakre julesongar.
Han var ein produktiv barokk komponist, men det er  kanskje bare ein av hans komposisjonar som har vorte allment kjent, nemleg "Es ist ein Ros`entsprungen"(Ei rose er utsprungen). For mange er det den vakraste av alle julemelodiar. Opprinneleg er det ein tysk folkemelodi frå Middelalderen med tekst av ein ukjent person på 1300 talet. Michael Praetorius arrangerte tekst og melodi for fire stemmer, og så levde den vidare gjennom hundreåra, gjennom kulde og vinter heilt til lyset som bryt igjennom alt mørkre.

         Michael Praetorius` julenatt.

Ha takk for mørkret

som favnar oss alle no

utan det ville ljosa som vert tent

berre vore ein bleik avglans

av solgylte seinsommardagar.

Ha takk for kulden

som ikkje synest å sleppa taket

når den først har grepe oss

uten den ville varmen frå heimkoma

berre vore som eit lite bål i skogkanten

Ha takk for rosa

som sprang ut i snødrevet

utan den ville vona

berre vore som minne frå draumen

kasta inn på morgonstranda

Ha takk for barnet

som vart oss gjeven

”Mitten im kalten Winter,

Wohl zu der halben Nacht“

utan det ville nåden

aldri tøygd seg mot oss

tolmodig ventande.

Rorate caeli

Rorate cæli desuper, et nubes pluant iustum.
Gud, hør oss, send fra himlens skyer, som dugg og regn, den rettferdige.

Grytidleg, vi går ut i mørket, kulden og snøen for å feira Rorate messe, ein gammal katolsk adventstradisjon. Mørket før daggry, levande lys og stilla maner til bøn og ettertanke i forventning om det som skal koma.
Messa blir innleia med hymnen Rorate caeli. Adventshymnen som handlar om den rettferdige som skal koma!

Hymnen avsluttar slik:
Consolamini, consolamini, popule meus: cito veniet salus tua: quare mærore consumeris, quia innovavit te dolor? Salvabo te, noli timere, ego enim sum Dominus Deus tuus, Sanctus Israel, Redemptor tuus.
Trøst deg, mitt folk, trøst deg og gled deg, du mitt eget folk: Snart kommer din Frelser og frir deg ut! Hvorfor sukker du i sorg og klage, hvorfor lar du smerten overvelde deg? Jeg skal frelse deg, frykt derfor ikke. Til evig tid er jeg din Herre og din Gud, Israels Hellige og din Forløser.
Rorate cæli desuper …

Så kan vi gå ut i vinterdag  fulle av glede og forventning!

Johannes av Korset

"Nå da troen på Kristus er grunnfestet, og Evangeliets lov i denne nådens tid er blitt forkynt, er det ikke lenger noen grunn til å utfritte Gud på samme måte som før, og heller ikke for ham å tale og svare slik han før gjorde. Ved å gi oss sin Sønn, som er hans Ord, har han ikke flere ord å komme med. Alt har han sagt oss en gang for alle i  dette ene Ord. Han har ikke mer å si oss.
Dette er meningen med den tekst hvor den hellige Paulus vil få hebreerne til å frigjøre seg fra foreldede skikker og måter å omgåes Gud på som var gjengs under Mose lov, og til å feste blikket på Kristus alene. Han skriver:" Mange ganger og på mange måter talte Gud fordum til våre fedre gjennom profetene, men nå ved tidenes ende, har han talt til oss gjennom Sønnen."

Slik skriv Den heilage Johannes av Korset( San Juan de la Cruz) i "Bestigningen av fjellet Karmel." Vi feirar i dag 14. desember minnedagen hans. Johannes levde frå 1542 til 1591, han gjekk inn i Karmelittordenen i 1563 og vart prestevia i 1567.  Han vart formelt kanonisert i 1726. 
Saman med Den heilage Teresa av Avila var han Karmelittordenens store reformator og fornyar. Men Johannes har nådd langt utover såvel Karmel som Den katolske kyrkja. Han blir rekna som ein av Spanias store poetar, og ingen som nærmar seg den indre bønas veg kjem utanom Johannes. Han er ein sikker vegvisar inn i bøn og mystikk.
Teksten ovanfor står under Matutin i tidebønene for Adventstida, og passer godt når vi no snart skal venda andletet mot Betlehem.

Antonio Caldaras julekantate

"Gla mi sento intenerir,
e commover a pieta.
Chi Bambin sul fieno giace
non piu guerra ma vuol pace
risanar, e non ferir
vuole amor non crudelta"

(eg kjenner meg alt mjukare
og rørt til medkjensle.
Når spebarnet som ligg i høyet
ikkje ønskjer krig men fred
å lækja, ikkje å skada,
ønskjer kjærleik ikkje vondskap)

Antonio Caldaras( 1670-1736) julekantate er kanskje ikkje det dei fleste forbind med julemusikk, men for meg har det lenge vore musikk å lytta til i adventstida.
I Roma var det lenge tradisjon å framføra ein kantate i Palazzo Apostolico på julafta. Kvart år var det ein ny komponist  som fekk æra av å framføra sitt verk framfor paven og innbudde gjester.
Antonio Caldara var frå Venezia men hadde opphalde seg i Roma frå 1709. I 1713 fekk han framføra sin julekantate framom det ærverdige og kanskje lydhøyre publikumet.
Antonio Caldara var ekstremt produktiv i si levetid, mange tusen verk ber hans navn. Han komponerte 80 operaer og omlag 150 messer i tillegg til ei mengde kortare musikkstykke.
Eg har tidlegare skreve om det  vakre verket " Maria Magdalena ved Kristi føtter." Vel verdt å lytta til og verta oppløfta av."
Antonio Caldara verka på slutten av livet som visehoffkapellmester ved hoffkapellet i Wien der han døydde i 1736.


Lenke til litt av Caldaras julemusikk:
https://www.youtube.com/watch?v=Ah-_2tqpiQc

Husk oss til livet - jødiske skjebner 1940-45

"Husk oss til livet  - jødiske skjebner 1940-45" er tittelen på ein nyleg opna utstilling i "Jødisk museum" i Oslo. Bakgrunnen er sjølvsagt at det nyleg er 70 år sidan norske jødar vart arrestert og deportert. Totalt vart 772 norske jødar deporterte, bare få kom tilbake i live.  Denne utstillinga fokuserar på livet til norske jødar før katastrofen ramma. Vi  møter familiehistoriar og individuelle historiar gjennom tekst, bilete og gjenstandar som er teke vare på. På denne måte vert holocaust noko meir enn statistikk, det er snakk om enkelt individ, menneske med navn og identitet som har levd sine heilt vanlege liv i Norge. Brått blir dei arrestert og deportert utan annan grunn at dei høyrer til det jødiske samfunnet. Det gjer sterkt inntrykk ikkje minst eit fotoalbum frå eit lita jentes fødsel til to års dagen. Resten av albumen er tomme sider !
Ein del av ustillinga viser den byråkatiske prosessen bak arrestasjonen og deportasjonen. På same måte som når vi les om Wannsee konferansen, ligg det  ein kald og kynisk planleggings-prosess bak pågripinga av dei norske jødane. Med politiinspektør Knud Rød i spissen var alt planlagt  til minste detalj og gjennomført etter planen. Skremmande !

Aldri gløyme ! Gå og sjå utstillinga !

Antisemittisme i Norge

"Mange trodde at antisemittismen i Norge døde med holocaust. Vi har i år, gjennom flere undersøkelser, fått beskreftet at antisemittismen er høyst levende." skriv Ervin Kohn, leder og forstander i Det Mosaiske Trossamfunn i Oslo i ein artikkel nyleg."
Tidlegare i år beklaga stastminister Stoltenberg nordmenns deltaking i deportasjonen av norske jødar. Nyleg kom politidirektør Humlegård  med ei tilsvarande beklaging over norske politimenns deltaking i jødedeportasjonen. Kohn stiller spørsmålet om når Den tredje statsmakt, domstolane også kjem med ei slik erklæring. Det er eit svært relevant spørsmål i og med at norske domstolar frifann politiinspektør Knud Rød  i rettsoppgjeret etter krigen. Knud Rød var hjernen bak planlegginga og den praktiske gjennomføringa av massearrestasjonen av jødar i 1942. Retten meinte at han ikkje på nokon måte hadde opptrådd "unasjonalt."
Det kan og vera på sin plass å peika på domsavgjerder frå dei siste åra. I 2002 vart nynazisten Terje Sjølie frifunne av Høgsterett for å ha kome med antisemittiske ytringar. I 2008 vart terroristen Arfan Bhatti dømd for skyting mot synagogen, altså¨skadeverk på bygningen, men ikkje for terror.
Spørjeundersøkjingar har vist at ein aukande andel nordmenn har eit negativt syn på jødar.
Det jødiske samfunnet i Norge opnar difor ei nettside der ein kan registrera antisemittiske utsagn og handlingar. Men å motarbeida antisemittismen i vårt samfunn er ikkje ei oppgåve primært for det vesle jødiske samfunnet, det er ei oppgåve for både norske styringsmakter og for kvar einskild av oss.
Aldri gløyme!

Marias upletta unnfanging

Antifon til Matutin: Da hun ble unnfanget, ble Maria velsignet av Herren og fant miskunn hos Gud , sin Frelser.

El Grecos måleri av " Den upletta unnfanging."

Vi feirar i dag festen for "Jomfru Marias upletta unnfanging."
Sjølv om detet vart dogme først i 1854, har det vore ei utbreidd tru så vel blant dei første kristne som hos Middelalderens teologar.
Ved Guds nåde vart Maria halde fri frå arvesynda for å kunna føda Guds Son. Som alt ved Maria viser også dette fram mot inkarnasjonens mysterium. Maria vil aldri ta fokus frå Jesus, hos viser alltid veg til Sonen.


Dios te Salve, Maria,
Ilene eres de gratia,
el Senor es contigo,
bendita tu eres entre todas les mujeres,
y benedito es el fruto de tu vientre, Jesus.
Santa Maria, madre de Dios,
ruega por nosotros pecadores
ahora y en la hora de nuestre muerte
Amen.

Den heilage Birgitta

"O Herre, allmektige Gud !
Jeg vet at jeg har fått alt av deg
og at uten deg er jeg ikke noe
og jeg er ikke i stand til noe annet
enn hva jeg selv har gjort
nemlig synden
Derfor ber jeg i ydmykhet om at du i godhet
ikke må behandle meg slik
som mine synder fortjener
men etter din store barmhjertighet.
Send din Hellige Ånd
for å opplyse mitt hjerte
og for å styrke meg på min vei,
slik at jeg må bli i stand
til også i fremtiden å gjøre det gode
som jeg har skjønt at jeg må gjøre
gjennom din innskytelse,
slik at jeg aldri må skilles fra deg
på grunn av noen fristelse."

Bøn av Den heilage Birgitta ( IV.74)

                                               Birgitta og dattera Katarina.

Casa di Santa Brigida  ved Piazza Farnese slik det ser ut i dag. Å bu her gjev ei kjensle av å vera samtidig med Birgitta. Birgittasøstrene viser oss rommet der ho levde og døydde. Det er naturligvis heilt annleis enn på 1300 talet, men her er bilete og relikviar, klesplagg og den harde planken ho låg på. Det heilage er brått så nært.
Ein kjem ikkje utanom Birgitta når ein skal tala om middelalderhistorie, ingen anna kvinne i Skandinavia fekk så stor betydning som henne så vel  i samtida som i ettertida. Birgitta vart heilagkåra alt i 1391, bare atten år etter siden død. Meir enn seks hundre år seinare  i 1999 stadfestar pave Johannes Paul at ho er skytshelgen for  heile Europa  saman med to andre store kvinner, Katarina av Siena og Edith Stein.
At ho og ,er skytshelgen for Sverige, for pilegrimar, for legar og for ein fredeleg død  blir eit bilete på
kor vidt ho favna. Birgitta, fødd i 1303 på garden Finsta i Upplandet len. Ho vart fødd inn i ei stormannsslekt med mange mektige og leiande personar. Alt som barn hadde ho visjonar og ville helst gå i kloster, men vart gift med Ulf Gudmarsson. Saman dreiv dei den store garden Ulvåsa og dei fekk åtte barn saman Den meste kjende er Katarina som seinare vart ei viktig støtte for mora  i Roma. Birgitta og Ulf drog på pilegrimsreiser både til Nidaros og seinare til Santiago de Compostela. Ulf vart sjuk på vegen heim og døydde i 1344,
Birgitta var då vel 40 år gammal og står framfor nye store oppgåver. Ho vert ein av dei store visjonære som får stadige bodskap  direkte frå Gud, samstundes er ho praktisk og jordnær med politiske interesser.
I 1349 får ho ein åpenbaring  der ho blir bedt om å dra til Roma. Birgitta hadde to mål med reisa til Roma, å få paven tilbake frå Avignon til Roma  og å grunnleggja ein ny klosterorden. Ingen av delene fekk ho oppleva i si levetid, ho fekk
likevel stor innverknad på si samtid dels som følge av sine visjonar som vart skreve ned og spreidd, og dels som følge av sitt fromme og asketiske levesett. Ho vart etter kvart buande på Piazza Farnese avbrote av diverse reiser, sist til  Det heilage landet like før ho døydde i 1373. Året etter vart lekamen hennar   bore heim til Vadstena i Sverige. Dattera Katarina heldt fram moras arbeid og fekk etterkvart pavens godkjenning av Birgittas orden. Vadstena vart sentrum for ordenen som etterkvart spreidde seg utover i Europa. Munkeliv utanfor Bergen var det einaste norske Birgitta klosteret


"Santa Brigida, intrepida nel servigio di Dio, pregate per noi."