Med Jesus vil eg fara

Elias Blix salme "Med Jesus vil eg fara" er vel ein av dei mest kjende og elska av dei nynorske salmane. Men det er fleire andre salmar han er kjent for, ikkje minst Fedrelandssalmen " Gud signe vårt dyre fedreland, "No livnar det i lundar" , "Kling no klokka" og "Eg veit meg eit land". Det er salmar som mange , iallfall av den eldre generasjone lærte utanatt i skuletida. Sjølv om Elias Blix er mest kjent som salmediktar, var det på fleire andre område i samfunnet  han sette spor etter seg. Professor og teolog, språkforskar innan semittiske språk, bibelomsetjar, politikar for venstre og kyrkjestatsråd i Johan Sverdrups regjering. For oss som nyttar nynorsk er han ein heilt sentral person ved sida av Ivar Aasen. Han var sterk forkjempar for nynorsk skriftmål og skreiv alt på 1850 talet salmar på nynorsk. For  nøyaktig 150 år sidan gav han ut "Nokre salmar", den første salmeboka på nynorsk.
Som kyrkjestatråd var han arkitekten bak "jamstellingsvedtaket"i 1885, nynorsk og bokmål skulle vera jamstelte som skriftmål. Han var og sentral i omsetjinga av Bibelen til nynorsk.

"Med Jesus vil eg fara" er skreve på eit klårt og vakkert nynorsk. Her er fine naturbileta, "vesle blomen" og referansar til bibeltekstar, "Sarons lilje". Men salmen er og eit sterkt personleg vitnemål, denne kunne ikkje vore skreve av nokon som ikkje har hatt ei oppleving av at ein personleg Gud føl oss  frå vogge til grav. Jesus "blømar fagert opp i meg" , vi veks som kvister på han som er vintreet i Guds hage. Dette er bilete frå mystikken, ikkje frå teoretisk teologi.

Med Jesus vil eg fara

Med Jesus vil eg fara på livsens ferd i lag. Gud, lat den samferd vara alt til min døyand dag! Det er mi høgste æra, det er mi største ros, hans fylgjesvein å vera og vandra i hans ljos. Min Jesus, sannings stjerna, lys opp min mørke veg! Mitt hjarta vil så gjerna få fylgja etter deg. Du lyser enn i verdi som før frå Betlehem. Ver du mitt ljos på ferdi, til heim med deg eg kjem! Min Jesus, gjævast givnad, min eignalut og skatt! I all min gang og livnad meg støtt for auga statt! Som vesle blomen trugen ser opp mot sol og dag, til deg så vender hugen, til deg kvart andedrag. Min Jesus, Sarons lilja, bløm fagert opp i meg! Lat ingen ting meg skilja og riva bort frå deg! Du vintre i Guds hage, min kjære Herre Krist, unn også meg den lage å veksa som din kvist! Du til di grein meg sette alt i min fyrste vår, med livsens dogg meg vætte, gav sol og signa år. Du vil og vokster gjeva alt til min siste slutt: lat meg i deg få leva, i deg få anda ut! T:  Elias Blix (1875) M: Antwerpen 1540/Norsk folketone (Sunnmøre) S:  Norsk Salmebok 418

Amazing Grace

Amazing grace er Alan Elliotts film om Aretha Franklin basert på  Sydney Pollacks opptak frå 1972 som av tekniske grunnar aldri vart lansert, men takka vera dagens  teknikk får vi likevel ei tidsreise tilbake til The New Temple Missionary Baptist Church i Los Angeles i 1972. Aretha Franklin  var på dette tidspunktet ein av dei store innan soul og blues sjangeren med ei rekkje innspelingar som hadde gått heilt til topps.  Etter kvart skulle ho få tilnavnet eller hedersnavnet, " The Queen of Soul." I denne filmen og plateinnspelinga basert på konserten ønskte ho å få fram det som var hennar utgangspunkt og første inspirasjonskjelde - gospelmusikken slik han oppstod  i dei afroamerikanske religiøse forsamlingane. Arethas far var baptistpastoren Clarence Franklin som og deltek i denne konsertfilmen, og hennar platedebut som 14 åring var med "The Gospel Soul of Aretha Franklin".

Då Aretha Franklin døydde for nokså nøyaktig eit år sidan vart ho hylla som ein av dei største artistane på 1900 talet. 18 Grammy prisar,  første kvinne i Rock and Roll Hall of Fame, rangert som nr 9 av "100 greatest Artists" av tidsskriftet  Rolling Stonef or å nevna eit par døme. Ho deltok og  i innsetjingsserminiane for tre presidentar, Jimmy Carter, Bill Clinton, Barack Obama, men vegra seg for å støtta opp om dagens president!

"The Queen of Soul", singer, songwriter, pianist men og borgarrettsaktivist på same måte som faren.
Pastor Clarence Franklin var ein nær ven av Martin Luther King og deltok aktivt i borgarrettsrørsla på 1950- 60 talet. Aretha var nok inspirert av faren, og ho vart nok eit slags ikon for borgarettsrørsla. Ho favna både afroamerikanarane og "native americans".

Eg har ikkje noko nært forhald korkje til Aretha Franklin som artist eller gospel, blues og soul som sjanger, men vart likevel grepen av denne filmatiske framstillinga. Det var ein slike ekte intensitet, ei slik overveldande formidling av det som og var film tittelen: Amazing Grace - overveldande nåde !
Det er naturlegvis også eit interessant tidsbilete, men små fine detaljar som då ein i salen reiser seg og klappar begeistra, det er Mick Jagger. Pastor James Cleveland knytar det heile saman og introduserar såvel Clarence Franklin  og gospelesongaren Clara Ward som var eit av Arethas store  idol.

Religionen  var ei viktig inspirasjonskjelde og drivkraft hos mange av dei sentrale peronane i borgarrettsrørsla. Vi er alle like for Gud, men sjølv om det formelt er like rettar for alle er det enno langt fram før det er reelt like rettar og livsvilkar for alle. Trua var og Aretha Franklins støtte gjennom såvel eit turbulent privatliv som eit hektisk atistliv. Ho vil fortsatt vera ei viktig inpirasjonskjelde for såvel unge musikarar som alle dei som kjempar for eit humant og rettvist samfunn.

Her eit artig opptak frå 2015 der Aretha Franklin syng for pave Frans.

 https://www.youtube.com/watch?v=BH81E984ezw

Wislawa Szymborska

Det polske lyrikaren Wislawa Szymborska ( 1923 -2012) fekk vel fortent nobelprisen i litteratur i 1996. Ho debuterte i 1945 og heldt fram med å skriva heilt til det siste. Ho budde mest heile livet i Krakow.
Szymborska sine dikt tek ofte utgongspunktet i konkrete og daglegdagse hendingar, dei er underfundige og med eit streif av humor. Men under det heile ligg dei store spørsmåla i tilveret.

Lenker

Brennhet dag, hundehus og en hund i lenke.
Noen få skritt unna en skål full av vann.
Men lenken er for kort og hunden rekker ikke frem.
La oss legge enda en detalj til bildet:
våre så mye lengre
og mindre synlige lenker,
som gjør det mulig at vi fritt kan gå forbi.

Som mange poetar reflekterar ho over det å skriva poesi.

Til mitt eget dikt

I beste fall
vil du, diktet mitt, bli lest grundig,
kommentert og husket.

I et mindre gunstig tilfelle
bare skumlest.

En tredje muligehet -
du blir skrevet, absolutt,
men etter en stund kastet i pairkurven.

Du har også en fjerde utvei til disposisjon -
forsvinne uskrevet,
mens du fornøyd mumler noe for deg selv.


Ho reflekterar over språket, over ord og omgrep på ein fascinerande måte.

Tre høyst merkverdige ord

Idet jeg uttaler ordet Fremtid,
tilhører den første stavelsen allerede fortiden.

Idet jeg uttaler ordet Taushet,
bryter jeg den.

Idet jeg uttaler ordet Ingenting
skaper jeg noe som ikke kan rommes av noe tomrom.

Assumptio Beatae Mariae Virginis

I dag feirar vi minnedagen for Marias himmelfart eller rettare uttrykt: Marias opptaking i himmelen. Offisielt vart dette eit dogme i 1950 , men har vore ei trusførestilling som går tilbake til dei første hundreåra etter Kristus.
Vakker messe i St. Ansgar i kveld, vi tenner lys og ber om Marias forbøn.

Antifon til laudes: Jomfru Mari er løftet over englenes kor; måtte alle troende glede seg og prise Herren.

                               
       

                                    Maria alteret i St. Ansgar  15.august 2019

Antifon til Magnificat: I dag ble Jomfru Maria tatt opp til himmelen. Gled og fryd dere, for hun skal trone hos Kristus for evig.

Skjærgårdsmesse

Sven Kærup Bjørneboe er  nok langt mindre kjent enn sin onkel Jens Bjørneboe, som han forresten har skreve ei bok om. Han har ingen stor produksjon men tekstane hans er vakre og djuptloddande.  Eg finn fram hans "Skjærgårdsmesse" frå 2001, ei vakker perle av ei bok. Det er vanskeleg å plassera "Skjærgårdsmesse"  i nokon form for sjanger, sjølv kallar han det  "Et skilderi". Bjørneboe skildrar daglegdagse hendingar og ulike personar i eit tenkt lokalsamfunn "Storøy" på Sørlandskysten. Vi føl desse personane gjennom ei rekkje  røyndomsnære person- og situasjonsteiknigar frå haust til vår, ein vinter på øya. Men heile tida ligg dei store eksistensielle spørsmåla der, like under det nære og konkrete.

" Vi fødes, vi dør. De aller fleste tar ikke inn over seg det enorme faktum at de er til. Og det like enorme faktum at vi skal dø. Hadde vi gjort det, ville vi i samme øyeblikk oppleve virkligheten religiøst.
Det gies ingen mulighet for snusfornuft i dette enorme faktum at vi er til. Et faktum fylt av religion. Også Jahve betyr jo han-som-er, eller jeg- er- den-som-er ?"

Inngangsporten til dette store mysterium er hos Bjørneboe det konkrete og daglegdagse, og her rører han ved det som mange av mystikarane har innsett. Mystikken ligg i det daglege og kvardagslege, alt kan bli til bøn., både det å hogga ved, laga mat og vaska opp.

"Hvem kan stole på folk som ellers påstår å kjenne livet og gåtene, men ingenting vet om hvordan rugbrød bakes eller eikekubber kløyves ?"

Det skjer kanskje ikkje så mykje i livet til desse personane Bjørneboe skildrar med slik varme, det eine året er nokså like det neste slik det var for dei fleste for eit par generasjonar sidan før vi vart  kasta inn i dette heseblesande jaget etter stadig fornying, omskolering og oppdatering.
Men liva deira er likevel unike, noko heilt nytt i universet.

"Det skjer ikke mye i våre liv. Vi fødes, vi eskisterer, vi dør. Noen få viktige overganger i livet, men ellers ingen story, ingen handling slik litteraturen gjerne vil innbille oss.

Ditt liv, ditt spor. For første gang gjennom årmilliarder et liv og et spor som iallfall er ditt: Noe nytt i universum, noe som ikke var der før."

Artig er det å lesa Bjørneboes profetsike ord på slutten av boka:

"Vent bare: Om et tiår eller to når den globale værsituasjonen for alvor kommer i ulage, vil dagens værvarsel få første prioritet i verdenspressen, ja selv prestene vil bli værpredikanter."

Han kunne ikkje få meir rett ! Men det er ein liten digresjon i boka, hovudtemaet er det tidlause store mysteriet, som vi  bare kan ana litt av gjennom det konkrete og daglegdagse. Kanskje blir det til ei  messe der desse jordnære og kloke menneska kan bøya seg i ærefrykt.

Poetica: Like as the waves

« Like as the waves»
Mjuk augustkveld
lange rolege sømjetak
solskiva like over øyeveten
lyset varmt og omfavnande
så stiga opp av fjorden
vassa mot fjøra med glatte steinar
og stive strå mot fotsålen
«Like as the waves make towards
the pebbled shore,
So do our minutes 
hasten to their end».
Kvifor skulle så desse linjene
frå Shakespeares sonetter
dukka opp i tanken
for er det ikkje i kveldar som denne
at uroen slepp taket
og berre augneblinken er
utan språk eller minne ?


(Shakespeares sonett 60)

Røldal stavkyrkje

"I kyrkja til Røldal eit bilete hekk
so mang ein sæling til frelse,
for sjuke og saare til dette gjekk
og fingo atter si helse."

Slik skildrar A.O. Vinje  i " Storegut" det undergjerande krusifikset i stavkyrkja i Røldal. Røldal var gjennom Mellomalderen det nest viktigaste pilegrimsmålet i Norge, berre Nidarosdomem trakk fleire pilegrimar. Reformasjonen medførte eit forbod mot pilegrimsreiser, men den folkelege tradisjonen var sterkare og Røldal var eit mål for pilegrimar til godt ut på 1800 talet. Det var det undergjerande krusifikset som var målet, kvar jonsok( 6 juli etter den julianske kalenderen) svetta krusifikset, og strauk ein noko av denne svetten på seg var det von om lækedom for sjukdom eller skade. Frå fjern og nær kom folk til denne avstengte fjellbygda! Dei fleste merka nok ikkje stor forskjell når det kom til dei kroppslege plagene, men kanskje opplevde dei likevel eit andeleg løft i det store fellesskapet av andre pilegrimar. Alt strevet var likevel ikkje til fånyttes, det kan ikkje ha vore det når folk held fram med å vandra over fjell og vidder hundreår etter hundreår!
Iflg.tradisjonen vart krusifikset funne i garnet til ein ung gut og ein eldre blind mann som var ute på vatnet og fiska..Den blinde tok på krusifikset og strauk seg over augene og dermed fekk han synet att. Ei fin historie, men meir sannsynleg er det vel at krusifikset vart skore ut av ein omreisande tysk kunstnar ein gong på 1200 talet.

Stavkyrkja er oppført på 1200 talet, men det er gjort omfattande forandringar både på 1600 talet og 1800 talet. Rosemålinga er frå barokken på 1600 talet.Vi ser likevel tydeleg det som var den opphavelege utforminga.

Valfarten til kyrkja i Røldal er teken opp att i moderne tid, så det var altså berre eit brot på vel 150 år i denne tradisjonen som har røtene sine på 1200 talet. Denne gongen kjem vi der i slutten av juli, ei stund etter jonsok, men kan likevel ikkje unngå å gripast av denne staden som liksom Selja er "a thin place", ein stad der skilje mellom  denne sida og det evige er ekstra tynn. Vi kan augna ei lita luke inn til mysteriet!