I desse dagar er det hundre år sidan oktoberrevolusjonen (i november avdi Russalnd framleis hadde den julianske kalenderen) som førte til eit brutalt kommunistisk styre fram til 1990. Karakteristisk nok blir revolusjonsjubileet i liten grad markert i Russland,bortsett frå hos dei få som enno svergar til kommunismen. President Putin har bare så vidt nevnt dette, og han ser vel alle tale om revolusjon som eit trugsmål mot sitt regime!
Oktoberrevolusjonen var vel heller ingen revolusjon, men eit statskupp satt i verk av Lenin som hadde tatt seg tilbake frå eksil i Europa med Tysklands stilltiande aksept. Tsarens brutale regime var styrta alt i februar 1917, og sjølv om situasjonen på mange måtar var kaotisk såg ein kimen til ei meir demokratisk utvikling. Historikar Øystein Sørensen peikar på at utan Lenins statskupp kunne ein med eit kontrafaktisk blikk sjå for seg ei utvikling i retning demokrati. Med eit demokratisk Russalnd ville også resten av 1900 talet sett annleis ut, ikkje Stalins utrenskingar, ikkje Hitlers maktovetaking og den andre verdskrigen. Men kanskje ville andre brutale regime dukka opp ? No vart ikkje utviklinga slik, russarane kom til lenge å lida under Lenin og seinare Stalins hensynslause maktbruk.
Kommunismen er i sitt vesen antireligiøs og ateistisk, sjølv om det er ein ideologi som kan ha eit religiøst-sekterisk preg. Etter oktoberrevolusjonen starta utover 1920 talet ei forfølging av kyrkja og dei kristne som toppa seg under Stalins regime på 1930 talet. Av Russlands 50.000 kyrkjer var det i 1939 så få som 200-300 som var i funksjon. Det vert og hevda at så mange som 80.000 prestar, nonner og munkar døydde i Stalins fangeleirar. Mange flykta til Vesten etter borgarkrigen, kanskje flest til Frankrike, men i februar 1920 kom også tusen russarar frå Arkangelsk til Norge. Desse grunnla i 1931 Heilage Nikolai ortodokse meinigheit i Oslo.
Trass i forfølgingane levde trua vidare i folkedjupet og dukka fram igjen etter kommunismens fall.
Den ortodokse kyrkja har fått igjen sin tidlegare sentrale funksjon i det russiske samfunnet både på godt og vondt. Den vanlege russar kan igjen hevda at han er ortodoks truande sjølv om dei fleste ikkje er så ivrige i å praktisera sin religion. På den negative sida er kyrkjas tette band til det sitjande regimet,og deira manglande toleranse overfor andre kyrkjesamfunn og religionar.
Under kommunismen var det mange martyrar. Ein av dei var Maria Skobtsova som var fødd i Riga i Latvia i 1891. Ho tilhøyrte ein aristokratisk familie, men gifta seg med ein bolsjevik og hadde som ung poet eit ateistisk livssyn. Etter at eksteskapet tok slutt nærma ho seg igjen kristendomen. Etter borgarkrigen flykta ho og familien til Paris der ho varta nonne og dreiv hjelperbeid mellom flyktningar. Etter krigsutbrotet hjelpte ho også jødiske flyktningar, og ende til slutt i konsentrasjonsleiren Ravensbruck . Ho skal der ha bytta fangenummer med ei mor med fleire barn og enda i gasskammeret neste dag. Maria Skobtsova vart kanonisert i 2004 og er blitt karakterisert som ein helgen av og for vår tid.
Skisse til maleriet " Det svinnande Russland" av Pavel Korin ( 1892-1967). Det vart korkje fullført eller påbegynt sjølv om kunstnaren store delar av livet såg det som sitt store prosjekt.
