Kyndelsmesse

 Vi nærmar oss Kyndelsmesse eller det som er den offisielle navnet på høgtidsdagen: " Herrenes framstilling i tempelet."

Herrens fremstilling i tempelet

«Herre nå lar du din tjener fare herfra i fred, slik som du har lovet. For mine øyne har sett din frelse, som du har gjort i stand like for ansiktet på alle folk, et lys til åpenbaring for hedningene og ditt folk Israel til ære». Slik lovpriser den gudfryktige Simeon Jesus- barnet som Josef og Maria har brakt til tempelet førti dager etter fødselen, slik det er foreskrevet i Moseloven. Vi finn teksten i Lukas evangeliet, og Simeons lovsang har senere inngått som avslutningen på kompletorium, dagens siste liturgiske bønn før sengetid.

Josef og Maria var fromme jøder som holdt seg til lovreglene i skriften. Når de tok det førti dager gamle Jesus-barnet med til tempelet var det dels en rituelle renselse, en kvinne skulle bære frem et offer for å bli ren førti dager etter at hun hadde født, dels var det påbudet om at alle førstefødte tilhører Gud og skal bringes frem for Ham. Når vi 2. februar feirer «Herrens fremstilling i tempelet» er det til minne om denne hendelsen beskrevet i evangeliet. Dagen har tidligere hatt ulike betegnelser, Lysmesse, Kyndelsmesse, Maria lysmesse, men den siste liturgireformen slår fast at dette er en Kristusfest med vekt på at den inkarnerte Gud blir frembåret i tempelet og tar det i besittelse.  Men det er også en lysfest, Kristus er lyset som er kommet til jorden og skal lyse for hedningene. Det gamle norske navnet Kyndelsmesse henspiller på dette (Kyndill på norrønt - candela på latin), og alt på firehundretallet gikk man i lysprosesjon denne dagen. Frem til 1771 var Kyndelsmesse en helligdag i Norge, og den siste generasjonen som markerte dagen på bygdene i Norge levde så sent som på 1900- tallet!

( St. Ansgar nytt)

Magnus lagabøters landslov

 Norge er eit lov- land, nasjonaldagen er til minne om at vi fekk ei grunnlov på Eidsvoll i 1814, lovgjevingsprosessen er open med mange høyringsinstansar og folk har generelt stor tiltru til lovverket og rettssystemet! Det har naturlegvis ikkje alltid vore slik, i det gamle ættesamfunnet var det opptil den enkelte å ta seg til rette berre støtta av ætta, det eksisterte ingen sentral statsmakt som gav lover og dømde i rettssaker. Den moderne rettsstaten vaks gradvis fram, men enkelte hendingar og personar gjorde til at ein samfunnet  brått vart flytta fleire hakk framover med hensyn til lov og rett. I år feirar vi 750 års jubileum for Magnus Lagabøters landslov, og såvel bøker som arrangementer er planlagt i samband med dette jubileet. Eg trur nok mange opplever at dei har lite kunnskap om denne kongen og det han utretta i siste halvdel av 1200 talet, iallfall hadde underteikna berre fragmentarisk kunnskap om denne delen av norsk historie! Rettshistorikar Jørn Øyrehagen Sunde kom nyleg med ei bok om kongen og landslova han skapte, « Kongen, lova og landet». Boka er grundig og informativ, og gjev kunnskap om politisk historie på 1200 talet, tidlegare lover, prosessen med å forma lovsamlinga, og vi møter og denne fromme og handlekraftige kongen, rett nok med forbehald om at ein har relativt lite kunnskap om han.

Magnus var son til Håkon Håkonson ( Håkon 4.) og var eigentleg ikkje tiltenkt kongekruna, men då den eldre broren Håkon ung og sonen hans Sverre døydde, var det Magnus som stod lengst framme i arverekkja. Etter det turbulente 1100 talet med borgarkrigar var 1200 talet fredelegare og kong Magnus var definitivt ein fredeleg og svært from person, som prioriterte  lovarbeidet framfor krigføring. På byrjinga  av 1200 talet kom fransiskanar munkar til Bergen, og sannsynlegvis fekk Magnus si utdanning hos dei. Der fekk han også sjå baksida av samfunnet, dei kronisk sjuke og fattige, dette kom til å prega  grunntanken i Magnus si lovgjeving. Kanskje var han fransiskanar i sitt indre festen av livet. Han nytta seg seinare av fransiskanarmunkar som utsendingar for å forhandla fram fredsavtalar med England og Skottland. Karakteristisk for den fromme kongen som såg seg som Guds ombudsmann på jorda, er at han i sitt testamente tilgodesåg almisser til dei fattige. Han og dronninga Ingeborg vart og gravlagt i fransiskanarkyrkja, ikkje i  hovudkyrkja ved Håkonshallen.

På 1200 talet hadde Norge vorte ein del av den kristne, europeiske kulturen, folk reiste nedover Europa for å studera eller dra på pilegrimsreise, det var og diplomatisk  samband og giftarmål mellom dei europeiske fyrstehusa. Søster til Magnus Kristin  vart i 1257 gift med ein prins i Castilla som ledd i å knyta eit tettare samarbeid med kong Alfons 10. Eit stor følge reiste med Kristin , mellom dei og fleire som vart sentrale i arbeidet med Magnus lovarbeid. Castilla vart kome langt i å utarbeida eit lovverk, og nordmennene fekk med seg nyttig kunnskap om dette. Landslova var på mange måtar unik i europeisk samanheng, berre i tre andre land var det noko tilsvarande. Magnus såg seg kalla av Gud, og i landslova kjem det nye menneskesynet klårt fram. Alle menneske er skapt av Gud  og har verdi, også dei fattige og utstøtte. Det vart ein klårare skilje mellom rett og makt, ein kunne ikkje lenger ta seg til rette med hevn etter eige hovud. Dei første rettane for fattige og arbeidsuføre kom på plass, dei hadde krav på hjelp gjennom  almisser og legdeordninga. Kvinner fekk og betre rettsvern, dei kunne ikkje lenger giftast bort mot sin vilje. Dei fekk og arverett, rett nok mindre enn mennene. Lova stod heller ikkje lenger fram som elitens maktmiddel, det vart og rom for skjønn når ei bokstaveleg bruk av lova gav eit urimeleg resultat. Då skulle ein dømma slik at ein kunne svara for Gud på dommensdag.

Landslova vart kopiert i mange eksemplar og spreidd utover landet, sannsynlegvis eit eksemplar for kvar 11-1200  innbyggjar. Slik sett kom lova til å få stor innverknad på ettertida og vart først avløyst av Kristian 4. lovverk på 1600 talet. I følgje Jørn Øyrehagen var Magnus lagabøters  landslov som vi no skal markera, radikal og framtidsretta og la det første grunnlaget for moderne statsdanning og det rettssamfunnet vi  har idag!

Nyttår og poesi

 Første nyttårsdag og overgang til eit nytt år 2024. Verdssituasjonen maner ikkje til optimisme, kanskje må ein då finna ei trøyst i poesien? Asbjørn Aarnes som eg nyleg skreiv om, og som ville fylt 100 år i fjor, kom i 2012 med boka « 52 norske dikt….. forutan dagklår visse.» der han har med dikt av 52 sentrale norske poetar frå Henrik Wergeland til Ronny Spaans. Han har korte presentasjonar av desse 52 som nok har vore viktige for han personleg, ikkje minst Emil Boyson som han har med to dikt av « Vindu i februar» og det djupt eksistensielle « Rast ved rinnende vann».

« Trett er vort hjerte ikke ,

men dagen er blitt kveld.

Vi stanser.Gjennom vor taushet

toner vannenes væll.

Vi hører i elve - susen

at evigheten er nær.

Vi fødtes til jorden. Vi møttes.

Vi hadde hinannen kjær.

Om litt kan vi intet høre

- dette er Alt vi vet.

Vannet skal videre bruse

gjennom all evighet.»

Fleire av dikta rører ved noko av det same, vi har inga dagklår visse om tida - åra som ligg framom oss, livet i det heile. Ordet er henta frå Tor Jonssons dikt « Så stig då i meg, einsemd» der han skriv « Mitt liv var draum forutan dagklår visse.» Men vi veit at dette livet, denne røyndomen ikkje er varig som Ivar Aasen skriv i “ Sumarkvelden”:

“Det kjem ein Dag, daa kvar ein Blom, som bider,

er fallen av ; og slikt eit Fall er stort.

Di skal eg sjaa Blomen, fyrr han blaknar,

Og nøyta Sumarn, fyrr eg honom saknar.»

Røyndomen er heller ikkje så lett å forstå, « Jeg ser, jeg ser….Jeg er visst kommet på feil klode! Her er så underligt….» skriv Sigbjørn Obstfelder. Eller Inger Hagerup som skriv : « Jeg satt i en båt og ble rodd mot  havet av en som er blind.» Han har og med Olaf Bull som avsluttar diktet «Stenen» med: 

« Men drømmen forblev i mitt hjertes natt;

fra ungdom til moden alder

søgte mitt sinn forgjeves at gribe

den sten som bestandig falder - »

Denne uroen vi ber på, denne « vokeverken» kva kan stogga og lindra den som Olav Nygaard spør?   Kanskje er vi heldige og som Olav Aukrust erfarar :

« Jordi sprengde sin drake - ham,

eg tykte ho skein forklaara

og sumde som skinande svane fram,

ja, frigjord og sigerskaara.»